İlham Mazanlı
Yüklə 3,34 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- KİV millətlərarası və dövlətlərarası münasibətlərin təkmilləşdirilməsi faktoru kimi
- İlham A.Mazanlı_________________________________________________________
KİV millətlərarası və dövlətlərarası münasibətlərin təkmilləşdirilməsi faktoru kimi 140
jurnalisti, nüfuzlu “Figaro” və “Ekspress” qəzetlərinin köşə yazarı, Azad
Fransa Təşkilatının Londonda nəşr olunan “La France Libre” qəzetinin baş redaktoru kimi çalışmış R. Raymon Klod Ferdinan Aronun (1905-1983) fikirləri tədqiqatımız üçün daha böyük əhəmiyyət kəsb edir. R.Arona görə (“Millətlər arasında sülh və hərb” əsəri, 1962- ci il; “Mühribə haqqında düşüncələr: Klauzevits”, 1963-cü il;), “...beynəlxalq münasibətlər siyasi vahidlər arasındakı münasibətlərdir. O, sözügedən anlayışın Yunanıstan polisini (antik dövrdə şəhər-dövlət (Qədim Yunanıstan, qədim Roma), şəhərin özündən və ətraf ərazilərdən ibarət idi – İ.M.), Roma və ya Misir imperiyalarını, həmçinin Avropa monarxiyalarını, burjua respublikalarını və ya da xalq demokratiyalarını özündə birləşdirdiyini, beynəlxalq münasibətlərin məzmununun əsasən dövlətlər arasındakı münasibətlərdən ibarət olduğunu göstərir və dövlətlərarası sazişləri beynəlxalq münasibətlərin şəksiz nümunəsi adlandırır. 75
R.Aron insan cəmiyyətinin gələcəyini diplomatik- strateji mövqedən nəzərdən keçirir və
dövlətlərarası münasibətlərin rəmzi personajların – diplomatın və əsgərin spesifik davranışında öz əksini tapdığını göstərir. O yazır: “İki və yalnız iki nəfər, sadəcə olaraq üzv qismində deyil, mənsub olduqları cəmiyyətin təmsilçiləri qismində hərəkət edirlər: səfir öz funksiyalarının icrası zamanı hansı siyasi
75
İlham A.Mazanlı_________________________________________________________ 141
vahidin adından danışırsa, onu təmsil edir; əsgər döyüş meydanında kimin tapşırığı ilə özü kimilərini öldürürsə, həmin siyasi vahidi təmsil edir” 76 . Başqa sözlə desək, beynəlxalq münasibətlər öz mahiyyəti etibarı ilə sülhə və müharibəyə alternativdir və buna görə də hər ikisinin baş verməsini mümkün hesab edir və hər iki halda əhəmiyyətli dərəcədə riskin olduğunu təxmin edir. R.Aron beynəlxalq münasibətlər haqqında fikirlərini daha anlaqlı etmək üçün onları idmanla müqayisə edir. O yazır ki, “futbolla müqayisədə xarici siyasət daha çox qeyri- məyyəndir. Burada iştirak edən şəxslərin məqsədi qolun vurulması qədər də asan deyildir. Diplomatiya oyununun qaydaları da bütün xırdalıqlarına qədər müfəssəl yazılmır və istənilən oyunçu özünə sərfəli bütün hallarda bu qaydaları pozur. Hakim yoxdur, hətta iştirak edən şəxslərin hansısa birliyi hakimliyə (BMT) iddialı olarsa, milli iştirakçı şəxslər bu kollektiv arbitrin qərarlarına tabe olmurlar və hakimin bitərəflik dərəcəsi müzakirələr aparmaq üçün bəhanə rolunu oynayır. Əgər, millətlərin rəqabəti həqiqətən də idmanın hansısa növünü xatırladırsa, bu növ əksər hallarda qaydasız döyüş olur.” 77
cəmiyyətin “vətəndaş cəmiyyətinə qədərki” və ya da “təbii” vəziyyətidir (Hobbsun müəyyən etdiyi kimi: “hamıya qarşı
76
77 Агоn R. Paix et Guerre entre les nations. Paris, 1984, p. 22.
KİV millətlərarası və dövlətlərarası münasibətlərin təkmilləşdirilməsi faktoru kimi 142
hamının müharibəsi”. Beynəlxalq münasibətlər sferasında “suverenliklərin plüralizmi” hökmranlıq edir və ona görə də burada təhrikə və zorakılığa monopoliya yoxdur və beynəlxalq münasibətlərin hər bir aktoru öz davranışlarında başqa iştirakçıların əksər hallarda qabaqcadan gözlənilməyən davranışından çıxış etməlidir. R.Aronun mövqeyini bölüşdürən bir çox tədqiqatçılar vardır. Onlar qeyd edirlər ki, beynəlxalq münasibətlər onun iştirakçıları arasında ümumi dəyərlərlə bağlı konsensusun olmaması ilə səciyyələnir, halbuki bu fikri hüquqi və ya əxlaqi normalarla təsbit edilmiş və hamı tərəfindən qəbul olunmuş sosial qərarlarla, mərkəzi hakimiyyətin olmaması, qeyri-mütəşəkkil proseslərin və subyektiv amillərin böyük rolu və əhəmiyyətli dərəcədə risk elementləri və qabaqcadan xəbər verilə bilinməyən hallarla bağlı demək çətindir. R.Aron beynəlxalq münasibətlərin əsas məzununu dövlətlər arasında birgə fəaliyyətin təşkil etdiyini göstərir, lakin onun bu fikri ilə razılaşmayanlar da vardır. Məsələn, Amerika tədqiqatçısı J.Kaporazo belə hesab edir ki, hazırda beynəlxalq münasibətlərdə əsas rol oynayan vahidlər dövlətlər yox, siniflər, sosial-iqtisadi qruplar və siyasi qüvvələrdir. 78 Beynəlxalq münasibətlərin tədqiqi sahəsində biheviorizm məktəbinin (ingiliscə behavio – davranış, XX
78 Caporaso J. Dependence, Dependecy and Power in the Global System: A Structural and Behavioral Analisis// International Organization. 1979. Mi 10. Yüklə 3,34 Mb. Dostları ilə paylaş:
|