İlham Mazanlı
Yüklə 3,34 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İlham A.Mazanlı_________________________________________________________
- KİV millətlərarası və dövlətlərarası münasibətlərin təkmilləşdirilməsi faktoru kimi
İlham A.Mazanlı_________________________________________________________ 147
qarşılıqlı fəaliyyətə aid edilməməsinə, eyni zamanda bütün bu proseslərdə kütləvi informasiya vasitələrinin iştirakını tədqiq etməyə imkan verir. Beləliklə, elmi ədəbiyyatda millətlərarası və dövlətlərarası əlaqələrlə bağlı deyilən fikir və mülahizələri ümumiləşdirərək, beynəlxalq münasibətlərin istiqamətləri, növləri, səviyyələri və vəziyyəti, KİV-in beynəlxalq münasibətlərin təkmilləşməsində iştirakı barədə elmi polemika aparmaq mümkündür. Sosializm dönəmində sovet və Şərqi Avropa elmi ədəbiyyatında xalqlar arasındakı münasibətlər sinfi meyarlar; hökmranlıq və tabelik; əməkdaşlıq və qarşılıqlı yardım; və keçid münasibətləri kimi növlərə ayrılır. Birinci növə feodal və kapitalist; ikinci növə sosialist ölkələri arasındakı münasibətlər; üçüncü növə müstəmləkə zülmündən azad olmuş və inkişaf etməkdə olan ölkələr arasındakı münasibətlər aid edilirdi. 82
cür uyğun gəlmirdi. Sosialist ölkələri arasındakı ziddiyyətlər, hətta silahlı münaqişələr belə, cəmiyyətdən gizlədilir, bu barədə informasiya verilmirdi. Həmçinin, kapitalist ölkələri arasındakı münasibətlərdə mövcud olan
82 Həsənov Ə.M. Müasir beynəlxalq münasibətlər və Azərbaycanın xarici siyasəti. Dərslik – Bakı, “Azərbaycan” nəşriyyatı, 2005. s. 106- 121.
KİV millətlərarası və dövlətlərarası münasibətlərin təkmilləşdirilməsi faktoru kimi 148
əsl əməkdaşlıq əlaqələri də (ziddiyyətlər də daxil olmaqla) geniş auditoriyadan gizlədilirdi. Nəhayət, 1990-cı illərin başlanğıcında Şərqi Avropda baş verən hadisələr nəticəsində dünya sosializm sisteminin dağılması dövlət xadimlərini, siyasətçiləri, politoloqları, sahə mütəxəssislərini, o cümlədən, kütləvi informasiya vasitələrini beynəlxalq münasibətlərin təsnifatında və işıqlandırılmasında sinfi meyardan imtina edib, ümumi fəlsəfi yanaşma metoduna, “ümumbəşəri” meyara keçməyə vadar edir. Yeni elmi dövriyyədə beynəlxalq münasibətlərin iki növü: a) güc balansına və b) maraq balansına əsaslanan növləri müəyyən edilir. M.S.Qorbaçovun “yeni siyasi təfəkkürünə” “aşiq” olanların da əksəriyyətinin “elmi axtarışları” faktiki olaraq heç bir elmi əhəmiyyətə malik olmur və SSRİ süqut edəndən sonra isə tamamilə unudulmuşdur. 83
Ümumiyyətlə, beynəlxalq münasibətlərin təsnifatı ya ictimai həyatın sferalarına (münasibətlərin məzmunu nəzərə alınmaqla) – iqtisadi, siyasi, hərbi-strateji, mədəni, ideoloji və s., münasibətlərə, ya da bu münasibətlərin aktorlarına görə aşağıdakı kimi verilir:
83 Həsənov Ə.M. Müasir beynəlxalq münasibətlər və Azərbaycanın xarici siyasəti. Dərslik – Bakı, “Azərbaycan” nəşriyyatı, 2005. s. 126- 202.
İlham A.Mazanlı_________________________________________________________ 149
millətlərarası və dövlətlərarası münasibətlər;
nüfuzlu beyəlxalq təşkilatlar arasındakı münasibətlər;
transnasional korporasiyalar arasındakı münasibətlər.
Biz isə belə hesab edirik ki, kütləvi informasiya vasitələri arasındakı əməkdaşlıq əlaqələrinin də bu təsnifata daxil edilməsi məqsədəmüvafiq olardı. Bunu deməyə bizə -
a) KİV-in millətlər və dövlətlər arasındakı münasibətlərin təkmilləşməsində oynadığı mühüm rol (qurucu və ya dağıdıcı faktor kimi); b) dövlətlər arasında ikitərəfli və çoxtərəfli danışıqlarda və razılaşmalarda tərəfləri təmsil edən KİV-lər arasında əməkdaşlıq haqqında ayrıca maddələrin olması; c) beynəlxalq təşkilatların egidası altında keçirilən nüfuzlu tədbirlərdə, sammitlərdə müzakirə olunan məsələlərin icrası ilə əlaqədar ölkələrin öz üzərlərinə götürdükləri öhdəliklər sırasına sözügedən sahədə KİV-in səmərəli fəaliyyət göstərməsi üçün lazımi şəraitin yaradılması, jurnalistlərin, xüsusilə də əcnəbi jurnalistlərin imtiyazları və mühafizəsi, onlara münasibətdə KİV millətlərarası və dövlətlərarası münasibətlərin təkmilləşdirilməsi faktoru kimi 150
beynəlxaq humanitar hüququn tətbiq edilməsi ilə bağlı öhdəliyin də daxil edilməsi və s. faktlar əsas verir. 84
inkişafına və intensivliyinə görə yüksək, orta və aşağı səviyyələrə bölünür. Bəzi mütəxəssislər isə beynəlxalq münasibətlərin geosiyasi meyarlar əsasında bölünməsini daha düzgün hesab edirlər. Məsələn, qlobal və yaxud ümumplanetar, regional (Avropa, Asiya və s.), subregional səviyyəli beynəlxalq qarşılıqlı təsiri buna misal göstərmək olar. Gərginlik dərəcəsinə görə isə beynəlxalq münasibətlərin aşağıdakı təsnifatını vermək olur:
- sabit və qeyri-sabit; -
-
əməkdaşlıq və münaqişə; -
sülh və müharibə və s. Göründüyü kimi, beynəlxalq münasibətlərin təkcə gərginlik dərəcəsinə görə təsnifatına nəzər yetirmək intersosial palitranın bir-biri ilə uyuşmayan şoxsaylı rənglərdən, ziddiyyətli çalarlardan ibarət olduğunu dərk etmək üçün kifayət edir. Əgər biz yalnız son 20-30 il zaman
84
beynəlxalq təminat. Terminlər və anlayışlar. Bakı, “UniPrint” nəşriyyatı, 2005. səh. 105-156. Yüklə 3,34 Mb. Dostları ilə paylaş:
|