İlham Mazanlı
Yüklə 3,34 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İlham A.Mazanlı_________________________________________________________
- KİV millətlərarası və dövlətlərarası münasibətlərin təkmilləşdirilməsi faktoru kimi
İlham A.Mazanlı_________________________________________________________ 143
əsrin əvvəllərində Amerika psixologiyasının bir istiqaməti, psixologiyada şüur və təfəkkür anlayışlarının işlənilməsinin əleyhinə çıxış edir; davranışı psixologiyanın predmeti hesab edir və bu söz altında stimullara sırf fizioloji reaksiyanı qəbul edirlər) nümayəndəsi D.Singer beynəlxalq münasibətlərin, fərddən tutmuş qlobal birliklərə qədər, bütün iştirakçılarının davranışının öyrənilməsini təklif edir və dünya arenasında onların rolunun artması məqsədi ilə prioritetlərin yaranmasını yolverilməz hesab edir. 79
Amerikalı mütəxəssis C.Rozenaunun fikrinə görə, son onilliklərdə dünya siyasətində baş verən struktur dəyişiklikləri öz növbəsində millətlərin və cəmiyyətlərin qarşılıqlı asılılığına səbəb olmuş və beynəlxalq münasibətlərdə ciddi transformasiyalar yaratmışdır. Bu transformasiyaların nəticəsində beynəlxalq münasibətlərin əsas iştirakçısı qismində artıq dövlətlər deyil, onların cüzi dəstəyi ilə və ya da onların iradəsinin əksinə olaraq konkret şəxslər çıxış edirlər. R.Aron beynəlxalq münasibətlərin məzmununu diplomat və əsgər fiqurları ilə simvollaşdırılmış dövlətlər arasında qarşılıqlı fəaliyyət kimi görürsə, C.Rozenau beynəlxalq münasibətlər sahəsindəki dəyişikliklərin nəticəsi kimi beynəlxalq kontinuumu (latınca continuum – fasiləsiz, bütöv –
79 Synger D . (ed). Quantitative Intemationan Politics: Insights and Evidence. N.Y., 1978. KİV millətlərarası və dövlətlərarası münasibətlərin təkmilləşdirilməsi faktoru kimi 144
təzahürlərin, proseslərin fasiləsizliyi, qırılmazlığı) görür, turisti və terrorçunu onun rəmzi subyektləri adlandırır. 80
Göründüyü kimi, beynəlxalq münasibətləri təhlil edənlər arasında ya iki meyarı (iştirakçıların spesifikliyini və beynəlxalq münasibətlərin xüsusi mahiyyətini) birləşdirməyə, ya da beynəlxalq münasibətlərin təhlilində üstünlyü onlardan birinə vermək cəhdi özünü büruzə verir. Məsələ burasındadır ki, bu meyarlardan hər biri birmənalı nəticələrə gətirib çıxarmaya bilər və təbii ki, onlardan hər birinin öz üstün və çatışmayan cəhətləri vardır. Həmçinin bir yanaşma çərçivəsində beynəlxalq münasibətləri ya dövlətlər arasında qarşılıqlı fəaliyyət sahəsinə, ya da dövləti təmsil etməyən iştirakçılara aid etmək imkanının da olduğunun şahidi oluruq. Əlbəttə, bunların hər ikisini yanlış da hesab etmək olar. Son dövlərdə dünyada demokratikləşən cəmiyyət- lərin xəritəsinin genişlənməsi nəticəsində yeni yaranan dövlət, qeyri-dövlət və özəl subyektlərin hesabına beynəlxalq münasibətlərin iştirakçılarının saylarının artması ənənəsi onların dünya arenasında baş verən dəyişikliklərdə rollarının diqqətlə izlənilməsi və öyrənilməsi bir neçə aspektdən, o cümlədən kütləvi informasiya vasitələrinin beynəlxalq münasibətlərdə iştirakı praktikasının təhlili
80 Rosenau J.X . Le touriste et le terroriste on les deux extremes du continuntinternational// Etudes intemationales. 1979. Juin, p. 220. İlham A.Mazanlı_________________________________________________________ 145
baxımından müəyyən əhəmiyyət kəsb edir. Bu cür təhlillər beynəlxalq münasibətlərin iştirakçılarının, xüsusilə də dövlətlərin və o dövlətlərə aid olan kütləvi informasiya vasitələrinin bu proseslərdə tutduqları yerlərin müqayisə edilməsi baxımından da əhəmiyyətlidir. Təcrübə göstərir ki, müasir dövrdə beynəlxalq münasibətlərdə dövlətlər dominantlıq edən iştirakçı kimi qalsalar da, onların rolunun “yeganə”ləşdirilməsi və mütləqləşdirilməsi həm bu sahədəki mövcud beynəlxalq hüquqi qaydalara, həm də zamanın çağırışlarına adekvat deyil, çünki ictimai təşkilatların və KİV-in, xüsusilə də internet KİV-nin, o cümlədən sosial medianın bu münasibətlərin mülayimləşməsində və ya əksinə, gərginlşməsində “çəkiləri” və verdikləri “töhfələr” heç də az deyildir. İkinci yanaşma da bir-birinə əks olan və bir-birini inkar edən nəticələrə yol verir. Beynəlxalq münasibətlərin təbiətinin yalnız “təbii” və “vətəndaş cəmiyyətinə qədərki” vəziyyət kimi başa düşülməsi onların ictimailəşdirilməsi ənənələrini hesaba almır, bu vəziyyətin aradan qaldırılmasını və yeni dünya nizamının bərqərar olmasını inkar edir. Əgər biz beynəlxalq münasibətlərə təkcə ictimailəşdirilmə ənənəsindən yanaşsaq, dünyanın getdikcə bütövləşməsinə və qarşılıqlı asılılığının artmasına, beynəlxalq inteqrasiya proseslərinin güclənməsinə, müxtəlif dövlətlərin və millətlərin iqtisadi, siyasi, sosial və digər sahələrdə əməkdaşlıqlarının genişlənməsinə baxmayaraq, belə bir yanlış nəticəyə gələ bilərik ki, beynəlxalq KİV millətlərarası və dövlətlərarası münasibətlərin təkmilləşdirilməsi faktoru kimi 146
münasibətlər bu gün də hələ bir-birinə uyğun gəlməyən maraq, rəqabət və hətta ziddiyyət və zorakılıq meydanı olaraq qalmaqdadır. Beynəlxalq münasibətlər artıq “cəngəllik”, “hamıya qarşı hamının müharibəsi” deyilsə də, vahid qanunlarla, bütün üzvlərin bölüşdüyü dəyərlərlə və normalarla yaşayan birlik də deyildir. Amma bir şey həqiqətdir ki, bəşəriyyətin dünya cəmiyyətinə doğru irəliləməsi, “suverenitetlərin plüralizmi”nə, qaşılıqlı marağa və təkmilləşməyə söykənən beynəlxalq əməkdaşlıq dönməzdir. Mütəxəssislər belə bir fikirdədirlər ki, beynəlxalq münasibətlərin səciyyəvi cəhətlərini müəyyən etmək üçün yuxarıda göstərilən meyarlar kifayət etmir. Onlar belə hesab edirlər ki, əgər bu meyarları dəyişmək mümkün deyilsə də, onlara yeni meyarların əlavə edilməsi vacibdir. Məşhur fransız tədqiqatçısı M.Merlenin təklif etdiyi yeni “lokallaşdırma meyarı”na görə, beynəlxalq münasibətlər “sərhədləri keçən və ya da sərhədləri keçmək ənənəsinə malik olan razılaşma və axınların məcmusudur.” 81
əraziləri üzərində suverenlikərini saxlaya bilən dövlətlərə bölünməsi praktikasına söykənir və həm beynəlxalq münasibətlərin inkişaf mərhələlərinin spesifik xüsusiyyətlərini nəzərə almağa, həm onların dövlətlərarası
81 http://ru.wikipedia.org/wiki/Международные_отношения Yüklə 3,34 Mb. Dostları ilə paylaş:
|