İlham Mazanlı
Yüklə 3,34 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İlham A.Mazanlı_________________________________________________________
- KİV millətlərarası və dövlətlərarası münasibətlərin təkmilləşdirilməsi faktoru kimi
İlham A.Mazanlı_________________________________________________________ 137
və dövlətlər qrupu, sosial, iqtisadi, siyasi güclər, təşkilatlar və hərəkatlar, xalqlar və ayrı-ayrı insan qrupları arasında beynəlxalq aləmdə (öz ölkəsinin sərhədləri xaricində istənilən təmas nəzərdə tutulur) həyata keçirilən siyasi, iqtisadi, ideoloji, mənəvi, diplomatik və başqa əlaqələrin birgə məcmusu” kimi xarakterizə edilir] 72 vəziyyətə kifayət qədər aydınlıq gətirmir və beynəlxalq münasibətləri iştirakçıların qarşılıqlı fəaliyyətinin məcmusu kimi nəzərdən keçirir. Ümumiyyətlə, bu və ya bu kimi anlayışlar son həddə beynəlxalq münasibətləri onun çoxşaxəliliyinə diqqət yetirmədən yalnız dövlətlərin qarşılıqlı fəaliyyətləri kimi izah edirlər. Zənnimizcə, bu cür yanaşmanı sözügedən anlayışların hamısının çatışmayan cəhəti hesab etmək olar. Beynəlxalq münasibətlərin tənzimlənməsində transmilli, inteqrasiya və qarşılıqlı asılılıq problemləri daim tədqiqatın əsas obyektlərindən olmuşdur. Bəzi tədqiqatçılar beynəlxalq münasibətləri “dövlətlərarası qarşılıqlı fəaliyyət” çərçivəsindən kənara çıxararaq, onu “insan cəmiyyətini formalaşdıran inteqrasiya əlaqələrinin məcmusu” adlandırırlar. Siyasi inteqrasiya nəzəriyyəsinin (“Dünyanın sistemi” müəllifi, ingilis iqtisadçısı Devid Mitranidir) tərəfdarları dövlətləri beynəlxalq münasibətlərin əsas aktorları kimi qəbul edirlər. 73
Bu cür
72 Həsənov Ə.M. Müasir beynəlxalq münasibətlər və Azərbaycanın xarici siyasəti. Dərslk. – Bakı, “Azərbaycan” nəşriyyatı, 2005, səh. 20. 73
Шевчук Д.А. Мировая экономика. http://www.e- reading.mobi/chapter.php/143271/3/Shevchuk_-_Mirovaya_ekonomika.html
KİV millətlərarası və dövlətlərarası münasibətlərin təkmilləşdirilməsi faktoru kimi 138
yanaşma beynəlxalq münasibətlərin iştirakçıları haqqında məsələni açıq saxlayır və onların yerli-yersiz dövlətlərarası münasibətlərə aid edilməsinin qarşısını alır. Bu anlayış həmçinin diqqəti beynəlxalq münasibətlərin əsas inkişaf ənənələrindən birinə cəlb edir. Lakin, bu anlayışı həddən artıq geniş hesab edən tədqiqatçılar da var və onların fikrinə görə, bu anlayış cəmiyyətdaxili və beynəlxalq münasibətlər arasında heç bir fərq qoymur, əsasən diqqəti beynəlxalq münasibətlərin iştirakçılarına deyil, onların bir-biri ilə qarşılıqlı fəaliyyətlərinə yönəldir. Müasir dövr millətlərarası və dövlətlərarası münasibətlər problematikasının fəal tədqiqatçısı, professor Ə.Həsənov da inteqrasiya prosesini beynəlxalq münasibət- lərə, xüsusilə də onun müasir vəziyyətinə ciddi təsir göstərən, dövlətlərarası sədləri sürətlə aradan qaldıran, vahid daxili və xarici siyasət strategiyası formalaşdıran amil kimi nəzərdən keçirir. O, eyni zamanda, müasir inteqrasiya fonunda mərkəzdənqaçma meyllərinin, etnik separatizmin, davakar millətçiliyin və dini ayrı-seçkilik hisslərinin yüksəldiyini də müasir dünya siyasətinin reallığı kimi xarakterizə edir. 74 Beləliklə, beynəlxalq aləmdə baş verən proseslərin məzmunu və bu sahədə yaranan problemlərin tənzimlənməsinə və həllinə göstərilən ikili münasibət cəmiyyətin aparıcı sosial-siyasi institutlarından
74 Həsənov Ə.M. Müasir beynəlxalq münasibətlər və Azərbaycanın xarici siyasəti. Dərslk. – Bakı, “Azərbaycan” nəşriyyatı, 2005, s. 133. İlham A.Mazanlı_________________________________________________________ 139
biri olan kütləvi informasiya vasitələrinin də sözügedən problemlərin işıqlandırılmasında və müvafiq olaraq təkmilləşdirilməsində ikili – a) struktiv (qurucu) və ya b) destruktiv (dağıdıcı) rol oynadığını anlaşıqlı edir. Bununla bərabər, beynəlxalq münasibətlərin iştirakçılarından hansının qanuni və ya təsadüfi, əsas və ya ikincidərəcəli olduğunu, həmçinin onlar arasında iyerarxiyanı (əsas və qeyri-əsas iştirakçıları) düzgün anlamadan, beynəlxalq münasibətlərin spesifik cizgilərini müəyyən etmək həqiqətən də çox çətindir. “Anlayışlar hər şeyi əhatə etməlidir” - iddiasında olmaq da düzgün deyildir. Heç bir definisiya müəyyən edilmiş obyektin məzmununu tam açmaq iqtidarında olmur. Xüsusilə də yeni informasiya texnologiyalarının sürətli inkişafı və onların KİV-ə tətbiqi yeni anlayışların yaranma sürətini və adekvat əhatəliliyini xeyli qabaqlayır. Bununla belə, definisiyanın vəzifəsi obyekt haqqında ilkin təəssürat yaratmaqdan ibarətdir. Ona görə də tədqiqatçılar beynəlxalq münasibətləri, o cümlədən də, dövlətlərarası əlaqələri təhlil edərkən müfəssəl anlam müəyyən etməkdənsə, onların mahiyyətini və spesifik cəhətlərini başa düşməyə kömək edən meyarların müəyyən edilməsinə cəhd göstərirlər. Bir sıra tədqiqatçılar beynəlxalq münasibətlərin və dövlətlərarası əlaqələrin tədqiqinin başlanğıc nöqtəsi kimi onların iştirakçılarını (aktorlarını) götürürlər. Məşhur fransız tarixçisi, sosioloqu və siyasi təhlilçisi, Tuluza Universitetinin sosial fəlsəfə professoru, dövrünün aktiv Yüklə 3,34 Mb. Dostları ilə paylaş:
|