İlkel, Köleci ve Feodal Toplum

51
Ýlkel, Köleci
ve Feodal Toplum
þimler daha düzenli olduðu ölçüde, metalarýn deðiþimi, yani alým-
satým ortaya çýktý. Böylece, genel eþdeðer bir karþýlýk kurulmaya,
yani bütün nesneler, seçilen bir meta ile deðiþilmeye baþlandý. Bu
meta, bölgelere göre deðiþiyordu: bazý bölgelerde koyun, bazý böl-
gelerde tuz, bazý bölgelerde kürk. Daha sonra, deðiþim için genel
eþdeðer olarak tek bir meta kabul edildi: para ortaya çýktý. Çeþitli
madenler, az bulunur hayvan kabuklarý vb., para iþini gördüler.
Deðiþim, üretici güçlerin ilerlemesiyle birlikte, giderek daha
düzenli hale geliyordu; üretime sýký sýkýya baðlýydý ve üretimin güçlü
bir biçimde ilerlemesini etkiliyordu.
Ataerkillik
Ýlk toplumsal iþbölümü, yalnýzca üretici güçlerin ilerlemesi-
nin yeni bir dönemi olmadý; ayný zamanda ilkel topluluðun toplum-
sal  yapýsý  üzerinde  de  önemli  etkileri  oldu.  Çoban  kabileler,  bu
anlamda, ilk örnekleri verdiler.
Avcýlýk, hayvancýlýk, gene eskisi gibi, erkeklere özgü bir uðraþtý.
Çoban kabilelerin ekonomisinde erkeklerin rolü artmýþ ve erkekle-
rin çalýþmasý, yavaþ yavaþ, topluluk için maddî mallarýn en baþta
gelen  kaynaðý  olmuþtu.  Bu  olgu,  anaerkilliðin  yerini,  ataerkilliðin
almasýna yolaçtý. Tarýmla uðraþan kabilelerde, bu deðiþiklik, daha
sonra ve çok daha yavaþ oldu. Ama orada da, erkek iþinin rolü ve
bununla birlikte erkeklerin topluluk içindeki önemi arttý. Tarým, eko-
nominin  temelini  oluþturduðu  zaman  da,  topluluðun,  tarlalarýn
iþlenmesiyle görevlendirdiði üyeleri, daha güçlü olan 
[sayfa 56]
 erkek-
ler  oldu.  Yavaþ  yavaþ,  baþlýca  emek-gücünü  erkekler  saðladý  ve
onlarýn emeði, artýk ortak maddî gönençte belirleyici bir rol oynuyor-
du. Çeki hayvanlarýndan yararlanýlmasý da, kendi payýna, erkeðin
tarýmdaki  önemini  hissedilir  bir  biçimde  artýrdý.  Topraðýn  büyük
kas gücü gerektiren sabanla sürülüp bellenmesindeki geliþme ile
birlikte, tarým, tümüyle erkeklere özgü bir iþ haline geldi.
Kadýnlarýn çalýþmasý, artýk gittikçe evin bakýmý ve düzeni için-
de sýnýrlanýyordu ve daha önce topluluðun gönencinin baþlýca öðesi
olan kadýn emeði, ikinci plana düþüyordu. Üretimde erkeðin rolü-
nün önem kazanmasý ile birlikte, klan ve aile içindeki durumlarý da
deðiþti: artýk genel gönenç, erkek emeðine baðlýydý.
Erkek,  yavaþ  yavaþ  aile  reisi  durumuna  geçiyor  ve  klanýn

---

52
Ýlkel, Köleci
ve Feodal Toplum
toplumsal yaþamýnda birinci rolü oynamaya baþlýyor.
Ataerkilliðe  dayanan  toplumun  baþlangýç  döneminde,  her
klan, tamamýyla anaerkil düzende olduðu gibi, oturduðu ve avlan-
ma,  tarým,  hayvan  yetiþtirme  için  kullandýðý  topraklarýn  ortaklaþa
mülkiyetine  sahipti.  Klanýn  bütün  üyeleri  eþit  haklara  sahipti  ve
anlaþmazlýklar, klan genel meclisi toplantýlarýnda sonuca baðlanýyor-
du. Klan baþkaný, aralarýnda eþit olan ergin erkek ve kadýnlar tara-
fýndan seçiliyordu. Baþkanýn elinde hiçbir baský aracý bulunmuyordu,
iktidarý, daha çok manevi bir iktidardý. Baþkan, yeteneklerini, saygý-
nlýðýný ve deneyimini kabul ettirdiði ölçüde, klan, onun görüþlerini
hesaba katýyor ve kararlarýna boyuneðiyordu. Savaþ zamanýnda, klan,
kendisine askerî bir þef seçiyordu, ki bu þefin gücü ve yetkisi de,
ayný þekilde, saygýnlýðýna ve deneyimine dayanýyordu. Askerî þef,
klanýn bütün güçlerini örgütlendirip düzene koymalý ve düþmana
karþý yöneltmeliydi. Düþmanlýðýn bitip savaþýn kesilmesi, ayný za-
manda, þefin yetkesinin de son bulduðunu gösteriyordu. Bu düzen
biçimi, klan demokrasisi –yani topluluðun kamu yararýna bütün üye-
leri tarafýndan yönetilmesi– adýný alýr. 
[sayfa 57]
3. ÝLKEL TOPLULUÐUN ÜRETÝM ÝLÝÞKÝLERÝNDE
BUNALIM
Artý-Ürünün Ortaya Çýkýsý
Emeðin üretkenliði gittikçe öyle bir düzeye eriþmiþti ki, top-
lumun üyeleri yalnýz geçim araçlarýnýn saðlanmasý ile kalmýyorlar,
kendi beslenmeleri için gerek duymadýklarý ürünler de elde ediyor-
lardý. Bu ürün fazlalýðý, artý-ürün; ve bunu yaratmak için harcanan
emek de, artý-emek adýný alýr.
O çaðda, üretim son derece ilkel niteliðini koruyordu. Gere-
ksinmeler, üretici ve ailesinin yaþamasý için en zorunlu maddeleri
kapsýyordu. Ýlkel insan, hemen hemen daima eksik besleniyordu,
düzenli konutu yoktu ve giysileri çok ilkeldi.
Ürünlerin  Üleþtirilmesinde  Deðiþiklikler
Toplumsal üretim düzeyinin, üreticilerin baþlýca gereksinme-
lerini karþýlamaya, giderek bir miktar artý-ürün elde etmeye yeter

---

53
Ýlkel, Köleci
ve Feodal Toplum
hale gelmesi ile birlikte, toplumun ilerleme yolu açýlmýþ oldu.
Þimdi, artýk, gerek topluluðun tümünün, gerek tek tek üye-
lerinin emek üretkenlikleri ve üretici güçleri, geçim araçlarýnýn elde
edilmesi için büyük topluluklar halinde bir araya toplanmalarýný ge-
rektirmiyordu.
Kalabalýk ortaklýk birliðinin bozulup daðýlmasýný çabuklaþtýran
baþka bir olgu da, üretici güçlerdeki ilerlemenin, üretim araçlarýnýn
ve aletlerinin özelleþmesi yolunu izlemiþ ve bunlarý bireyselleþtirmiþ
olmasýdýr. Bundan sonra, çalýþmalarýn büyük kýsmý, artýk çok sayý-
da el emeði gerektirmiyordu. Klan üyeleri, çeþitli iþlerle uðraþýyorlardý
ve dolayýsýyla, emeðin üretkenliði, üretimin bütün kesimlerinde ayný
deðildi: bazý üreticiler, ötekilerden daha iyi sonuç alýyorlardý. Bunun
içindir ki, topluluðun þu ya da bu üyesinin emeði, birbirinden farklý
olarak deðerlendiriliyordu. Ayný þekilde, herbir üyenin rolü de, artýk,
ötekinin ayný deðildi. 
[sayfa 58]
O andan baþlayarak, toplulukta, eskiden geçerli olan ve toplu-
luk üyelerinin herbirinin mal payýnýn eþitliði ilkesini karþýlayan, ürü-
nün  eþit  olarak  üleþtirilmesi,  artýk  üretici  güçlerin  ilerlemesinin
gereklerine  uygun  düþmüyordu.  Bunun  için,  topluluða  en  yararlý
olan, ötekilerden daha büyük bir pay alarak, üleþtirmede deðiþiklikler
yapýldýðý görülüyor.
Þu halde, eþit üleþtirme ilkesi sarsýlmýþ bulunuyordu, ama ilk
zamanlarda bu sistem, temelde, gene de tutundu; çünkü, baþlýca
ürünler,  eþit  paylar  halinde  daðýtýlýyordu,  ancak  artý-ürünün
üleþtirilmesi, yapýlan iþin miktar ve deðerine göre gerçekleþtiriliyordu.
Emek ürünlerinin üleþtirilmesini etkileyen deðiþiklikler, ileri-
ci nitelikte pek önemli sonuçlar verdi; çünkü, en önemli ve en yeni
ekonomik  kesimleri  uyarýp  hýzlandýrdýlar,  aletlerin  ve  tekniklerin
yetkinleþmesini kolaylaþtýrdýlar ve bununla toplumun ilerlemesine
katkýda bulundular.
Yeni Üretici Güçlerle Eski Üretim Ýliþkileri Arasýnda
Çeliþkiler
Üretici  güçler,  zamanla,  öyle  bir  ölçüde  geliþtiler  ki,  artýk
ortalama bir üretkenlikle çalýþan topluluðun her üyesinin yaþamasý
için zorunlu olaný elde etmeye gücü yetiyordu. Yeni üretim teknikleri,
özellikle topraðýn sabanla sürülmesi ve yerin çapa ile çapalanmasý,

---