173
Ýlkel, Köleci
ve Feodal Toplum
üretimi, farklýlaþmanýn büyüklüðü ile belirleniyordu. Demiri iþleyenler
arasýnda iðne yapýmcýlarý, düðmeciler vb.; silah yapýmcýlarý arasýn-
da, yay, kýlýç, balta vb. yapýmcýlarý bulunuyordu. Giyside, ulusal kýlýk
uzmanlarý vb. bulunuyordu. Artmýþ olan toplumsal iþbölümü, tica-
reti kolaylaþtýrýyordu. 16. yüzyýl kentlerinin birçoðu büyük ticaret
merkezleri haline gelmiþlerdi. Bu yüzyýlýn 60 ve 70 yýllarýnda Psik-
ovda iþlerin çoðunluðunun görüldüðü tacirler çarþýsýnýn dýþýnda,
çeþitli büyüklüklerde daha 1.300 ticaret yeri vardý. Bunlar, Kazanda
644, Moskova yakýnlarýnda Kolomnada 450 idi.
Köylüler, pazarda, kendi iþletmelerinin ürünlerini satýyorlar-
dý.
Yerel pazarlar arasýnda, yavaþ yavaþ, pazarlar arasý iliþkiler
kuruluyordu. Örneðin Novgorodda, 16. yüzyýlda, özel tacirler çarþýsý
vardý: Tver çarþýsý, Psikov çarþýsý. Bazý kentlerde panayýrlar kuru-
luyordu. Moskova, kentler arasýnda bað görevi görüyordu. 15. yüzy-
ýldan beri büyük bir ticaret ve zanaat merkeziydi. Ýngilizler,
Moskovayý Londradan da büyük bir kent sayýyorlardý.
Öte yandan dýþ ticaret de ilerlemekteydi. Rus tacirleri, Baltýk
Denizi bölgesinde her yana gidiyorlardý. Volga, Avrupa pazarlarýný,
Hazar Denizi ve Orta Asya pazarlarý ile birleþtiriyordu.
Meta-para iliþkilerinin geliþmesi, toplumsal yapýyý daha
[sayfa
201]
karmaþýk bir hale getiriyor, zanaatçýlarla köylüler arasýnda
farklýlaþmayý saðlýyordu. Büyük tacirler özel bir lonca, bir alýþveriþ-
çiler grubu ve ayrýcalýklý sotniyayý, tacirler sotniyasý ve kumaþçýlar
sotniyasýný kurdular. O çaða ait belgeler orta kiþilerden, ticaretle
uðraþanlar ve kentlilerden (yani zanaatçýlardan) ve halkýn en yok-
sul kýsmýndan sözederler. Kýrda daha varlýklý hale gelmiþ olan bazý
serf-köylüler, özerkliklerini satýnalýyorlar, zanaatçý ya da tacir oluyor-
lardý.
Hiyerarþik Feodal Monarþi
16. yüzyýlýn ortasýnda, Rusyada hiyerarþik feodal monarþi
kurulmaktaydý. 1549da ilk kez, bir Devletler Meclisi, toplantýya çað-
rýlmýþtý. Egemen sýnýfýn üst tabakalarýnýn: boyarlarýn, rahiplerin, Mos-
kova soylularýnýn temsilcilerini içine alýyordu. Temsilî meclisin 1566
toplantýlarýna, tacirlerin ve zanaatçýlarýn delegeleri de katýldýlar.
Durumunu güçlendirmek ve eski aristokrat ailelerin etkisini
174
Ýlkel, Köleci
ve Feodal Toplum
zayýflatmak amacýyla, çar hükümeti, 16. yüzyýlýn ortalarýnda, devle-
tin yönetiminde ve yapýsýnda reformlar yapýlmasýný emretti.
16. yüzyýlýn sonunda, Rus hukukunda yasalarýn derlenmesi,
yargýlama usullerinin düzene konmasý, özel bir yasa kitabýnýn doð-
masýnýn nedeni oldu, 1550de yeni bir yasa kitabý çýktý. Yasalar,
iktidar aygýtýnýn güçlendirilmiþ merkeziyetçiliðini onaylýyordu. Mer-
kezî yönetim organizmalarýnýn yargýlama usulündeki rolü, daha his-
sedilir hale geliyordu. Yöneticilerin adlî görevleri sýnýrlandýrýlmýþtý,
zengin burjuvalar, özgür çiftçiler, devlete ait topraklar üzerinde otu-
ran, kiþisel bakýmdan özgür köylüler, mahkemede oy sahibi oldu-
lar. Malî sistemdeki deðiþiklikler, köylüler ve kentliler üzerine binen
daha aðýr yeni yükümlülüklerle sonuçlandý.
Merkezî yönetim kurumlarý, yeniden düzene kondu. Her
[sayfa
202]
prikaz, hükümetin bir kolunu yönetiyordu. Örneðin, razriadlar
prikazý, askerî iþlerle yükümlüydü; elçiler prikazý, dýþ politika ile
uðraþýyordu.
Adlî ve yönetsel reformlar önemli bir rol oynadý. Bölgelerde,
suç iþleyenler, yöneticiler tarafýndan deðil, yerel soylular arasýndan
atanan özel görevliler tarafýndan yargýlanýyordu. Bazý bölgelerde,
özellikle köylülerin çoðunluðunun özgür olduklarý kuzeyde, valilerin
yerini, yerel yönetsel organizmalar aldý. Bu organizmalarýn üyeleri,
kent halký ve varlýklý köylüler arasýndan seçiliyordu.
Yerel yönetimde yapýlan reformlar, feodal bölünmenin izler-
ini kaldýrmaktaydý.
Birliklerin savaþ gücünü yükseltmek için, ordu, bir tek komut-
anlýðýn emrine verildi. Merkezî iktidar tarafýndan komuta edilen süre-
kli bir ordu kurulmaya baþlandý.
Büyük senyörlerin ayrýcalýklarýný kaldýrmak amacýyla, bütün
soylular, askerî hizmet bakýmýndan eþit kýlýndý. 1556 yönetmeliði
gereðince her laik feodal, sahip olduklarý topraklar üzerinde, belirli
sayýda tam silahlý þövalye bulundurmak, beslemek zorundaydýlar.
Buna karþý gelenler, para cezasý ödüyorlardý. 60 yýllarýnda, op-
riçninanýn yaratýlmasý, eski aristokrasiye büyük bir darbe indirdi.
Devlet ikiye bölündü: ulusal topraklar (zemþçina), ve çarýn kendi-
ne ait olan özel araziler (opriçnina) (opriç özel).
Ulusal topraklar (zemþçina), baþlýca çevre topraklarýný içi-
ne alýyordu; çar topraklarý (opriçnina) ise özellikle geliþmiþ ticaret
ve sanayi bölgelerini, merkezî iktidarýn desteði olan soylular mülki-
175
Ýlkel, Köleci
ve Feodal Toplum
yetindeki genelleþmiþ topraklarý, eski boyarlar ve prens ailelerinin
tasarrufundaki bölgeleri içine alýyordu.
Özel topraklar opriçnina, Rus devlet topraklarý yüzeyinin
hemen hemen yarýsýný oluþturuyordu. Ödün adý allýnda, çar, bazý
prens ve boyarlara fazladan topraklar veriyordu. Elkonulmuþ topra-
klarýn bir bölümünü, kendi opriçninasýnýn
[sayfa 203]
hizmetkârlarýna
daðýttý. Bunlar da, opriçnikler alayýný oluþturuyorlardý. Opriçninanýn
yaratýlmasý, feodal prenslerin ve boyarlarýn ekonomik gücünü balt-
aladý ve siyasal etkilerini hissedilir ölçüde zayýflattý. Opriçnikler daha
çok dürüstlük ve doðruluklarý kuþku götürmeyen küçük soylular
tarafýndan toplanýyordu.
Daha sonra, opriçnina yeniden örgütlendirildi. Bütünüyle, bir
sistem olarak sürdürüldü. Ama opriçnina resmî adýnýn yerini, hü-
kümdar sarayý terimi aldý.
Daha sonra, 1576da, opriçnina kesin olarak kaldýrýldý. Baþlýca
amaca varýlmýþtý; büyük toprak mülkiyeti bölünmüþ, en güçlü feo-
dallerin kökü kazýnmýþ ya da güçsüz hale getirilmiþti. Opriçninanýn
olumsuz etkileri görüldüyse de, ilkesi içinde, merkezileþmiþ feodal
Rus devletini güçlendirmeye yardým etti.
Rus Devletinin Uluslararasý Etkisi
Rus devletinin Korkunç Ývan zamanýnda saðlamlaþmasý,
Rusyanýn uluslararasý saygýnlýðýnýn artmasýný saðladý. Pek çok ülke-
nin hükümetleri, Rusya ile diplomatik ve ticarî iliþki kurup geliþtir-
meye giriþtiler. Ýngiltere, Hollanda, Ýspanya, Danimarka, Ýsveç, Ma-
caristan, Osmanlý Ýmparatorluðu (Türkiye) ve Ýraný sayalým.
16. yüzyýlýn ortasýna doðru, Rus kültürü, gerçek bir açýlýp
geliþme gösterdi. 16. yüzyýlýn birinci yarýsý, matbaacýlýðýn Rusyada
ortaya çýkýþýný haber verir. Rus bilim ve edebiyatý filizleniyordu. Mi-
maride yüksek bir olgunluðu ve oturmuþluðu temsil eden Rus ulu-
sal üslubu ortaya çýktý. Kültürün filizlenmesi, Rus devletine karþý
öteki ülkelerin ilgisini artýrmaya yardým etti.
Akraba halklarla siyasal, kültürel ve ekonomik iliþkiler
geliþiyordu. Ukraynalýlar ve Biyeloruslara göre, Rus devleti, yabancý
baskýya karþý savaþýmda kendilerine yardým eden elveriþli bir güçtü.
Öte yandan, Rus devleti, Bulgarlarýn
[sayfa 204]
garlarýn, Sýrplarýn, Yu-
nanlýlarýn ve öteki halklarýn savunuculuðunu yapýyordu.
Dostları ilə paylaş: |