İmran axundov
Yüklə 1,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
68
şöbəsidir («Hümayun» dəstgahı «Möləvi» ilə də başlaya bilər. Belə olduqda «Möləvi»dən «Mayeyi-Hümayun»a rahat keçmək olur). «Mayeyi-Hümayun»dakı əhvali-ruhiyyə ondan sonra gələn «Feli» guşəsində də davam edir (Əgər «Feli» oxunursa «Möləvi» oxunmamalıdır. «Möləvi» «Hümayun»da yoxdur, «Şiştər»də var. «Feli» Şüştərə çox oxşayır, ayaqları fərqlidir. Seyid Şuşinski «Hü- mayun»u lentə yazdıranda «Möləvi» oxumayıb. «Mayeyi Hüma- yun», «Feli», «Tərkib» və «Üzzal» ifa edib). «Feli» guşəsindən sonra gələn «Şüştər» şöbəsi əvvəllər «Hü- mayun» dəstgahında olmayıb, bu şöbə «Hümayun»a yaxın zaman- larda daxil olub. «Şüştər» muğamının mayəsini xatırladan «Şüştər» şöbəsi din- ləyicilərdə qəmginlik yaradır. Bu həm də «Hümayun»dan «Şüştər» muğamına müvəqqəti keçid rolunu oynamaqla yanaşı, bu iki muğa- mın («Şüştər» və «Hümayun») məqam baxımından qohumluğunu göstərir. ««Hümayun»da işlənən bəzi şöbələrin özlərində də xanəndə və sazəndələrimiz məhz «Şüştər ayağı» edirlər. Bundan əlavə «Hü- mayun» dəstgahının diringə, rəng, təsnif nümunələrində də bu cür ayaqlara (yekunlara) rast gəlmək olar» (19). «Şüştər» şöbəsindən sonra «Hümayun» dəstgahının zil re- gistrli hissələri gəlir ki, bunlara da «Tərkib», «Bidad» («Üzzal» da oxuna bilər) və «Kiçik məsnəvi» aiddir. Axıcı və ürəyə yatımlı melodiyası olan «Tərkib» iki muğam dəstgahının («Şüştər» və «Hümayun») mərkəzi şöbəsidir. «Tər- kib»dən sonra ardıcıllaşan «Bidad» («Üzzal») və «Kiçik məsnəvi» şöbələri ifa olunur. Haqsızlıqdan şikayət mənasında işlədilən «Bidad» şöbəsi («Bidad» şöbəsi əvvəllər «Hümayun» dəstgahında ifa edilirmiş. Lakin sonralar o, unudulmuş və «Üzzal» şöbəsi ilə əvəzlənmişdir. Əllinci illərin sonlarında xanəndə Əlibaba Məmmə- dov «Bidad»ı yenidən «Hünayun» dəstgahının tərkibinə daxil et- mişdir) «Hümayun»nun melodiyasını zənginləşdirmişdir. «Badad»dan sonra yenidən «Hümayun»a qayıtmaq «Kiçik məsnəvi» ilə həyata keçir və dəstgah mülayim bir avazla sona yetir. 69
«İran şifahi-professional musiqisində «Hümayun» çox yayıl- mış bir dəstgahdır. Bu muğam dəstgahının tərkibinə 25 şöbə və gu- şə daxildir. O, «Çəkavək», «Bəxtiyari», «Moalif», «Leyli və Məc- nun», «Tərz», «Bidad», «Ney-Davud», «Guşeyi-Çahargah», «Mə- valiyan», «Əbül-qəp», «Bavi», «Suzi-Güdaz», «Mureh», «Nəfir» (nəfir-fərəng), «Şüştər», «Camədəran», «Üşşaq», «Üzzal», «Zabol», «Bayatı-Əcəm», Bəhr-nur», «Şahnaz», «Dənasəri», «Mənsuri», «Məsnəvi» şöbə və guşələrindən ibarət dəstgahdır. Müasir İran musiqişünaslarının əsərləri isə bizə «Hümayun» dəstgahının vokal təfsirdə 12, instrumental təfsirdə 52 muğam gu- şəsi olduğu haqqında məlumat verir» (19). Azərbacanda «Hümayun» dəstgahının yaxşı ifaçıları olub və bu ənənə bu gün davam edir ki, bunlardan Məşədi İsini, Mirzə Mə- həmmədhəsəni, Keçəçi oğlu Məhəmmədi, Malıbəyli Həmidi, Əbül- həsən xan Azər İqbal-Soltanı, Məşədi Məmməd Fərzəliyevi, Qasım (Zabul) Abdullayevi, Seyid Şuşinskini, Musa Şuşinskini, Hacıbaba Hüseynovu, Əlibaba Məmmədovu, Yaqub Məmmədovu, Novruz Feyzullayevi (1932-2008), Ağababa Novruzovu, İslam Rzayevi, Arif Babayevi, Ağaxan Abdullayevi, Səkinə İsmayılovanı, Alim Qasımovu, Bəsti Sevdiyevanı, Könül Qəmbərovanı, Teyyub As- lanovu, Ruzə İbişovanı, Elçin Cəlilovu (1968-2005) və başqalarını qeyd etmək lazımdır.
70
III FƏSİL 3.1. Kiçik həcmli muğamlar Əsas muğamlardan fərqli olaraq kiçik həcmli muğamlarda şöbə və guşələrin miqdarı azdır. Əsas muğamlardakı böyük inkişaf və getdikcə artan emosional gərginlik kiçik həcmli muğamlarda yoxdur. Bu muğamlar zil-bəm və ya bəm-zil-bəm registrli şöbə və guşələrdən ibarətdir. Kiçik həcmli muğamlar müstəqil şəkildə yaranmamışdır. On- lar keçmişdə hər hansı bir muğam dəstgahının şöbəsi olmuşlar. «Qatar», «Bayatı-Kürd», «Dəşti» kimi muğamlar dəstgahlardan ay- rılaraq kiçik həcmli müstəqil muğamlara çevrilmişlər. Müasir dövrdə ifa olunan kiçik həcmli muğamlardan yalnız ikisi («Rəhab» və «Şahnaz») müstəqil dəstgah olmuşdur. Sonralar çoxlu şöbə və guşələri özündə birləşdirən «Rəhab» və «Şahnaz» dəstgahları bəzi şöbə və guşələrdən azad olunmuş, kiçik həcmli müstəqil muğama çevrilmişlər. Beş kiçik həcmli muğamlar, yeddi əsas muğamlardan yalnız iki muğamın lad-məqamına əsaslanır. Kiçik muğamlardan «Qatar» «rast» lad-məqamına, «Rəhab», «Şahnaz», «Bayatı-Kürd» və «Dəş- ti» isə «şur» lad-məqamında ifa olunur. Bunula əlaqədar olaraq «Qatar»-«Rast» muğam ailəsinə aid olduğu halda, «Rəhab», «Şah- naz», «Bayatı-Kürd» və «Dəşti» isə «Şur» muğam ailəsinə daxildir. Əsas muğamlardan fərqli olaraq kiçik həcmli muğamlarda «Bərdaşt» olmur («Rəhab» müstəsna olmaqla. Onun «Bərdaşt»ı «Şüştər»də olduğu kimi «Əmiri» ilə başlanır).Əksər hallarda kiçik muğamlarda «Bərdaşt» əvəzinə təsnif ifa olunur ki, bu da muğamın kompozisiyasında mühüm əhəmiyyətə malikdir. Kiçik həcmli muğamların əvvəlində oxunan təsniflər «Bərdaşt», şöbələr arasında oxunan təsniflər «bağlayıcı», sonda oxunan təsniflər isə «yekunlaş- dırıcı» rolunu oynayırlar.
Yüklə 1,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|