Inocte 2017 II. International New Tendencies Congress in Ottoman Researches

Inocte 2017 
International New Tendencies Congress in Ottoman Researches 
September 12-14, 2017 Baku 
100 
BAHTİYAR VAHAPZADE’NİN ŞİİRLERİNDE KÜLTÜREL SOYKIRIMA BAŞ 
KALDIRIŞ 
Selçuk PEKER
*
 
 
ÖZET 
Türkistan  Türkleri,  tarihin  çeşitli  dönemlerde  Karadeniz'in  kuzeyinden  ve  güneyinden 
olmak üzere iki ana koldan Batıya göç etmişlerdir. Bu göçler esnasında bugünkü Azerbaycan ve 
İran siyasi sınırları içerisinde büyük bir Oğuz yerleşimi gerçekleşmiştir. Akkoyunlu, Karakoyunlu, 
Safevi  ve  Osmanlı  devletlerinin  siyasî  kimliği  içerisinde  vücut  bulan  Azerbaycan  Türkleri, 
yüzyıllar boyunca Fars dili ve kültüründen etkilenmişlerdir. 19 ve 20. yüzyıllarda Rus kültürünün 
özellikle  Şimal  Azerbaycan’da  etkili  olduğu  görülürken  aynı  coğrafyada  1991  yılındaki 
bağımsızlıktan sonra İngiliz dili ve kültürü yeni bir etki sahası oluşturmaya başlar. 
Bahtiyar  Vahapzade,  Türk  dünyasının  20.  yüzyılda  yetiştirdiği  büyük  fikir  ve  edebiyat 
adamlarından birisidir. Şuurlu bir tarih bilgisine sahip olan şair, Fars ve Rus kültürlerinin özellikle 
dil  ve  tarih  konularındaki  dayatmacılığını  ve  bu  dayatmacılık  sonucunda  Azerbaycan  Türkleri 
arasında oluşan sosyokültürel manzarayı çok iyi gözlemler. Hemen her konuda kalem oynatan 
şairin bazı şiirlerini sadece dil ve tarih konuları oluşturur. Bu çalışmada bir Azerbaycan Türkü 
olan Bahtiyar Vahapzade’nin millî dil ve millî tarih konusundaki hassasiyetine vurgu yapılacak, 
milletine  uygulanan  dil  ve  tarih  soykırımına  itirazları  üzerinden  bir  takım  tespitlerde 
bulunulacaktır. 
Anahtar Kelimeler: Bahtiyar  Vahapzade, Azerbaycan edebiyatı,  Türkçe, Farsça, Rusça, 
Tebriz 
 
 
                                                 
*
 Doç. Dr., Necmettin Erbakan Üniversitesi, email: 
[e-mail]
, TÜRKİYE 

---

Inocte 2017 
International New Tendencies Congress in Ottoman Researches 
September 12-14, 2017 Baku 
101 
KURULUŞ AŞAMASINDA ORTA ASYA İLE İLİŞKİLER: TBMM VE BUHARA 
CUMHURİYETİ İLİŞKİLERİ 
Süleyman KIZILTOPRAK
*
 
ÖZET 
Fransız  İhtilali  ve  ardından  gelen  Napolyon  Savaşları  dünya  tarihini  yeni  bir  yöne 
çevirmiştir. Napolyon Savaşları ile Avrupa’da hızla yayılan milliyetçilik akımı Fransız ordusunun 
ele geçirmede başarısız olduğu Moskova’da durmamış Çarlık Rusyası’nın egemenliği altındaki 
topraklara  da  sıçramıştır.  19.  Yüzyılın  sonlarına  doğru    Kırım’da  ortaya  çıkan  ve  tüm  Türk 
dünyasını etkileyen Gaspıralı İsmail Bey’in öncülük ettiği uyanış hareketi hem Buhara’da hem 
de  Paris’te  eğitim  gören  veya  herhangi  bir  nedenle  orada  toplanıp  ülkelerinin  kötüye  giden 
kaderini olumlu yöne sevketmek düşüncesinde olan Jön Türkler vasıtasıyla başta İstanbul olmak 
üzere Osmanlı toprakalrında da akis buldu. Ancak araya giren Birinci Dünya Savaşı, bir yandan 
Türkçülük adı altında büyüyen bu hareketlerin örgütlenmesine sekte vurdu ama bir yandan da 
özellikle savaşın sonlarından itibaren  savaşın yol açtığı sorunlar ve belirsizliklere karşı ideolojik 
bir payanda oldu. 
Savaş  sonrasında  yıkılan Osmanlı Devleti ile birlikte payitaht  olarak  işgal altında  kalan 
İstanbul’un yerine Türk Milletinin kaderini belirlemede Ankara önem kazandı. 23 Nisan 1920’de 
açılan Türkiye Büyük Millet Meclisi  Ankara’da faaliyete başlayıp Kurtuluş Savaşı’nı yönetirken 
Türkistan’daki Türkçüler 1920 yılında Buhara merkezli bağımsız Buhara Cumhuriyeti’ni kuruldu. 
Bu Cumhuriyetin Anayasası’nda resmi dili Türkçe idi. Türkiye’nin de aralarında olduğu 5 ülke söz 
konusu bağımsızlık ilanını tanıdı. Hatta, TBMM Buhara Cumhuriyeti ile diplomatik ilişki kurmak 
maksadıyla hemen harekete geçti. Bu tebliğde, Birinci Dünya Savaşı sonrasında, Orta Asya’nın 
kaderinin  Moskova  tarafından  belirlenmesine  kadar  geçen  birkaç  yıllık  süre  çerçevesinde 
Ankara ve Buhara arasındaki ilişkilerin seyri değerlendirilecektir. Cumhuriyet ve Osmanlı Arşivi 
belgeleri merkez alınarak sunum yapılacaktır. 
Anahtar Kelimeler: Atatürk, TBBM, Ankara, Buhara, Milliyetçilik 
*
Prof. Dr., MSÜ/TİKA-Macaristan Koordinatörü, email: 
[e-mail]
, TÜRKİYE 

---

Inocte 2017 
International New Tendencies Congress in Ottoman Researches 
September 12-14, 2017 Baku 
102 
İSLAM DİNİNDƏ TEİZM DÜNYAGÖRÜŞÜNÜN ƏXLAQİ DƏYƏRLƏRİ 
Şasəddin Sabir oğlu MİKAYILOV
*
    
ÖZET 
Bütün dinlərdə Tanrının varlığı məsələsi dinindən, irqindən, milliyyətindən, ölkəsindən, 
mədəniyyətindən aslı olmayaraq bütün insanları düşündürən bir məsələdir. Bu problemə təkcə 
fəlsəfi və teoloji nəzəriyyələrdə deyil, ədəbi-bədii əsərlərdə, roman, povest və şeirlərdə geniş 
yer verilmişdir.  
Bu problemin müzakirəsi fəlsəfi aspektdən bir-birinə əks olan ikili dünyagörüşə əsaslanır; 
materializim (ateizm), idealizm (teizm). İnsanların böyük əksəriyyəti Tanrıya inanmış, lakin sovet 
ideologiyası  olan  ateizm  70  ildən  çox  bir  dövrdə  cəmiyyətin  dini  dünyagörüşünə  mənfi  təsir 
göstərmişdir. 
Fəlsəfi müzakirələrdə özünə yer tapa bilməyən ateizm dünyagörüşü elmi fərziyyələrdən 
istifadə  etmək  qərarına  gəlmişdir. Sübut  ediləsi mümkün olmayan bu nəzəriyyə artıq təsirini 
çoxdan  itirmişdir.  Buna  misal  Kontun  pozitivizmini,  Feyerbaxın  antropologiyasını,  Marksın 
sosial-siyasi nəzəriyyələrini və digərlərini göstərə bilərik. 
Tanrı  inancını  dərk  edə  bilməyən  insanlar  mənəvi  dünyagörüşündə  Tanrının  insanlara 
bəxş etdiyi humanist dəyərləri qiymətləndirə və görə bilmir. Müqəddəs kitabımız olan Qurani-
Kərimdə insanlara həmişə əxlaqlı, şəxsiyyətli və humanist olunmaq tövsiyə edilir. Göstərilir ki, 
Tanrı insanı əxlaqlı və ədalətli yaratmışdır. Hansı şərаitdə və vəziyyətdə olursa olsun insan üçün 
xoşbəxt yaşаmağın heç bir mənası yoxdur.  
İnsanların Tanrıya inamı təkcə öz xoşbəxtlikləri naminə deyildir. Çünki Tanrıya psixoloji 
cəhətdən  inanmaq  olmaz.  Əlbəttə  xoşbəxtlik,  daxili  rahatlıq  və.s.  kimi  mənəvi  kefiyyətlər 
Tanrının insana verdiyi ən böyük nemətdir. Tanrı inancında olan insanların ruhi vəziyyəti daha 
sağlam,  sabit  və  dözümlü  olur.    Tanrı  insanlara  sevincli,  kədərli  anlarda  belə,  xeyir  və  şər 
anlamında bərabərliyi saxlamaqdadayaq olur.  
Anahtar Kelimeler: Din, humanist, teizm, dünyagörüşü, teologiya, əxlaq 
 
 
                                                 
*
 Prof. Dr., Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti, email: 
[e-mail]
, AZERBAYCAN 

---