İpek yolu è ипек йолу реäАÊсийа ùейяти: Аêèô Ìóñàéåâ

AZƏRBAYCAN UNİVERSİTETİ
17
n 
İPƏK YOLU 
n 
2/2014
BAĞIMSIZLIK DÖNEMİNDE AZERBAyCAN - tÜRKİyE
EKONOMİK İLİŞKİLERİNİN GELİŞİM SÜRECİ
yılmaz ARSLAN
“Odlar Yurdu” Universitesinin doktora öğrencisi
Rəyçi:  i.e.d., prof.  Aydın səmədov
Anahtar kelimeler: İşbirliği, dış ticaret, ekonomi, ciro
Giriş. Bu makalede, Azerbaycan ve Türkiye arasındaki ekonomik gelişmeler ve bu kardeş
ülkeler arasındaki iktisadi işbirliği imkanları en güncel verilere dayanarak incelenmiştir.
Bağımsızlığını kazandıktan sonra Azerbaycan-Türkiye ilişkilerinin çok yönlü bir şekilde
geliştirilmesi için elverişli fırsatlar, ayrıcalıklar ve daha da önemlisi halkların aynı istek ve
arzularından kaynaklanan talepler ortaya çıkmıştır. Tarih boyu ekonomik, kültürel, siyasi or-
taklıklarda bulunan, stratejik projelere imza atan Azerbaycan ve Türkiye, sürdürülebilir
başarılar için   yeni projeler oluşturmaktadır. Öncelikle 1990-2005 dönemini kapsayan yakın
tarihteki Azerbaycan-Türkiye Cumhuriyetlerinin ekonomik ilişkileri ve daha sonra 2006-
2012 dönemini kapsayan Azerbaycan-Türkiye arasındaki ekonomik ilişkilerde yeni döneme
ait veriler incelenecektir.
1.yakın tarihteki Azerbaycan-türkiye Cumhuriyetlerinin ekonomik ilişkileri
Rus  ve İran devletleri arasındaki Türkmençay mukavelesinden (1828) sonra Azerbaycan
ve Türkiye arasındaki ilişkiler kopmuştur. Bu da bize Azerbaycan’ın 185 yıl önce bağımsız -
lığını kaybederek Rusya’nın eline geçtiğini göstermektedir. Buradan anladığımız Türkiye ile
Azerbaycan’da yaşayan Türklerin hasreti  sadece 70 yıllık sovyet dönemi değil, en az iki
asırlık bir olaydır. Azerbaycan gerek Çarlık Rusya’sı döneminde, gerekse sovyetler Birliği
döneminde en acımasız bir idaresine tabi tutulmuştur. Bu durumdan dolayı Azerbaycan;
sanayileşme derecesi bakımından, sanayi üretiminde kendine yeterlilik derecesi bakımından
ve  piyasa  ekonomisi  zihniyeti  bakımından  gelişen  dünya  ekonomisinin  çok  gerisinde
kalmıştır.
Azerbaycan halkının %94’ü Müslüman olmasından dolayı sovyet İmparatorluğunun tutum
ve davranışları sömürme şeklinde olmuş ve birer hammadde deposu olarak görülerek, bu-
radaki zenginlikleri almış ve slav Cumhuriyetlerini zengin edecek iktisadi politikalarda kul-
lanmıştır.
Amerika’daki “stratfor” analiz merkezinin kurucusu ve tanınmış yorumcu George fried-
man, Azerbaycan’ı bölgenin “kilit devleti” olarak adlandırıyor. İkinci Dünya savaşı’nda Al-
manya bu sebeple Bakü’yü ele geçirmeye yönelik ciddi girişimlerde bulunmuştu. stalingrad
yakınlarında Alman ordusunun ağır yenilgiye uğraması, Hitler’in Azerbaycan petrolüne ulaşa-
bilme amacını alt üst etmişti. fakat faşistlerin bu yönde büyük çaba göstermesi Azerbaycan’ın
jeopolitik önemiyle ilgiliydi [1].

---

n 
İPƏK YOLU 
n 
2/2014
AZƏRBAYCAN UNİVERSİTETİ
18
Azerbaycan 30 Ağustos 1991’de bağımsızlığını duyurmuş ve onu tanıyan ilk ülke Türkiye
olmuştur. Tablo 1’de görüldüğü gibi bağımsızlığına kavuşan Azerbaycan ilk 6 yıl sıkıntılı
bir iktisadi geçiş dönemi yaşamıştır. 
Yeni bağımsızlığını kazanan Azerbaycan, genç bir ülke olarak karşılaşacağı güçlüklerin
üstesinden gelebilmek için Türkiye’nin destek ve yardımlarına ihtiyaç duymaktaydı. Azer-
baycan bağımsızlığını kazandıktan sonra Azerbaycan-Türkiye ilişkilerinin çok yönlü bir şe -
kilde geliştirilmesi için elverişli fırsatlar, ayrıcalıklar ve daha da önemlisi halkların aynı istek
ve arzularından kaynaklanan talepler ortaya çıkmıştır. Ancak Azerbaycan’ın jeopolitik olarak
çok önemli bir konumda yer alması, Rusya, İran ve Ermenistan gibi ülkelerin Azerbaycan
üzerinde çeşitli çıkarlarının bulunması, iki ülke ilişkilerinin dış faktörler olmaksızın gelişim
göstermesini engellemiştir. Özellikle Rusya’nın, Azerbaycan bağımsızlığını kazandıktan
sonra da ülke üzerindeki nüfuzunu koruma çabasında olması, Azerbaycan-Türkiye ilişkilerini
gölgelemiştir. Rusya’nın 1990’da Bakü’ye müdahalesinden sonra Azerbaycan’da başa gelen
ilk devlet başkanı Ayaz Mütellibov, Rus yönetimine devamlı tavizler vererek Rusya’nın is-
teklerini karşılamıştır. Milli Meclis’in baskıları sonucunda istifa etmek zorunda kalan Mütel-
libov’un ardından demokratik seçimlerle başa gelen Ebulfez Elçibey yönetimi döneminde
Türkiye-Azerbaycan ilişkileri çok sıcak bir döneme girmiş, Elçibey yönetimi Türkiye ile
yakınlaşmayı dış politikasında öncelik haline getirmiştir. Bu dönemde iki ülke arasında
birçok anlaşma imzalanmıştır [2] 1992’den itibaren Azerbaycan’ın Türkiye ile dış ticaret
hacmi 1993, 1997 ve 1999 yılları dışında her yıl ortalama %36 artmaktadır. Buna rağmen
iki ülkenin potansiyel imkanları ile kıyaslandığında ticari ilişkilerinin zayıf kaldığını belirt-
mek gerekir. Azerbaycan’ın Türkiye’ye ihraç ettiği mallar arasında dizel, ham petrol, benzin,
polietilen, pamuk, pamuk ipliği, deri, meyan kökü, alkollü içecekler, çay, elektronik cihazlar,
plastik ürünler başta gelmektedir. Türkiye’nin Azerbaycan’a ihraç ettiği mallar arasında ise
esas yeri gıda, tekstil ürünleri, elektronik aletler, otobüs, otomobil, traktör, jeneratör, sentetik
iplik, plastik ve ham ürünler almaktadır [3] .
Tablo-1
Azerbaycan’ın yıllık ortalama GSyİH (ilk satırlar)  ve enflasyon (ikinci satırlar)
hızlarındaki % değişmeler, 1990-1996 [4]
Kaynak: World Development Report 1996 ve 1997; Business Central Europe  
1990-1995 döneminde yıllık ortalama toplam üretim (GsYİH) Azerbaycan’da % - 20.2
olmuştur. 1992-1994 döneminde yıllık enflasyon hızları Azerbaycan’da dört haneli rakam-
laraçıkmış, 1995 yılında üç haneli rakamlara inmiş, 1996 yılında ise enflasyon büyük ölçüde
kontrol altına alınarak %1500’lerden %25’e kadar bir düşüş gerçekleşmiştir.
ÜLKELER
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
Azerbaycan
-11.7  7.8
-0.7 106
-35.2 616
23.1 833 -21.9 1500 -17.0 412
-3.5 25.0

---