İQTİsadiyyati
Yüklə 119,04 Kb. Pdf görüntüsü
|
Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı deyil, elmin hakim olduğu bir mərhələyə qədəm qoyub. İndi bilgini əldə rəhbər tutanlar və bununla bəslənməyi bacaran cə‐ miyyətlər zəngin və özgür yaşamaq haqqına sahibdirlər. Bu gün bunları düşünmək belə, heç olmasa dünənə görə daha ağıllı olmaq deməkdir. ‐ 113 ‐ Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı ‐ 114 ‐ Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı Əsl inqilab * Bəhruz Məmmədli “The Economist” jurnalının 17‐23 sentyabr tarixli ingilis di‐ lindəki sayının üz qapağında bu sözlər yer alıb: “How the internet killed the phone business”. Yəni internet telefon biz‐ nesini necə öldürdü? Bu ifadə telefon biznesi üçün ölüm mə‐ nasına gəlsə də bizə görə böyük bir inqilabdır. Bəs səbəb nə‐ dir? Bunu yaxşı başa düşmək üçün belə bir müqayisə aparaq. Çox deyil, 7‐8 il bundan əvvəl birinə klassik mənada məktub göndərmək üçün poçt xidmətindən istifadə edirdik. Məktub gedəcəyi yerdən asılı olaraq müxtəlif nəqliyyat vasitələri ilə daşınırdı. Bir məktubun lazım olan ünvana çatması üçün ən azı 3‐4 gün, hətta 1 aya qədər zaman keçirdi. Bəzən isə heç çat‐ mırdı və bizə də nəyə görə çatmadığına dair məlumat gəlmir‐ di. Ancaq günümüzdə yazdığımız məktubun istənilən ünvana çatmasına 2‐3 saniyə kifayət edir. Hamımızın bildiyi kimi, bəhs etdiyimiz elektron məktubdur (e‐məktub). Burada tama‐ milə fərqli bir texnologiyadan istifadə olunur. Klassik məktu‐ bun daşınmasında maşın, qatar, təyyarə kimi nəqliyyat vasitə‐ lərindən istifadə olunurdusa, e‐məktubun göndərilməsində isə sadə dildə desək, elektrik axımından istifadə edilir. Görün‐ düyü kimi, e‐məktubun daşınmasında istifadə olunan texnolo‐ giya tamamilə başqa bir məntiqə dayanır. Buna informasiya və kommunikasiya texnologiyaları deyirik. Bu texnologiya klassik məktub göndərmək üçün istifadə edilən texnologiya‐ nın inkişaf etdirilmiş forması deyil; tamamən fərqli, inqilabi xarakterli, yeni bir texnologiyadır. * 6 oktyabr 2005. ‐ 115 ‐ Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı Yuxarıdakı prosesə paralel olaraq yaşanan bir inqilab da internetin, telefonun yerini almasıdır. Bu inqilab “VOIP” və “Skype” texnologiyası sayəsində baş verib. “VOIP” (voice over internet protocol) ‐ internet üzərindən səs ötürülməsi, yə‐ ni telefon əlaqəsi mənasına gəlir. “VOIP” texnologiyasına da‐ yanan “Skype”, bu yaxınlarda “eBay” adlı internet üzərindən kommersiya fəaliyyəti göstərən bir firma tərəfindən 2,6 mil‐ yard ABŞ dollarına satın alındı. “Microsoft”, “Apple” və “AOL” da bu texnologiyalara fokuslanıb. Bu texnologiya ilə, internet üzərindən bir dəqiqəlik telefon danışığının qiyməti beynəlxalq zənglər də daxil olmaqla cəmisi 2 sentdir. Hal‐ha‐ zırda “Skype” hər gün 150 minə yaxın yeni müştərini heç bir investisiya qoymadan üzv edə bilər. Çünki, müştərinin öz kompüteri və internet əlaqəsinin olması kifayətdir. Yəni, “Skype” baxımından yeni bir müştərinin yaradacağı məsrəf (marjinal məsrəf) sıfırdır. Mümkün olduğu qədər çox müştəri daha çox qazanc əldə olunması deməkdir. Bu fakt rabitə fir‐ malarının köhnə iş modellərinin sonunun gəldiyini göstərir. Müştərilər baxımından isə daha keyfiyyətli və daha ucuz olan rabitə mənasına gəlir. Bəs yeni model necə olmalıdır? Yeni iş modeli “VOIP” tex‐ nologiyasına dayanmalıdır. Belə ki, artıq ABŞ‐da “VOIP” xid‐ məti verən və 3 milyon müştəriyə sahib olan 1100 firma var. Yaponiyada bu rəqəm 8 milyondur. “Skype” 54 milyon müştə‐ riyə sahibdir. Dünyada köhnə telefon rabitəsi sistemi telefon görüşməsinin müddəti və qarşı tərəfin uzaqlığından asılı ola‐ raq artan bir məbləğ tələb edən bir iş modelinə sahib idi. “VOIP” bu iki faktoru əhəmiyyətsiz qılır. Mütəxəssislərin fik‐ rinə görə, mobil telefon və sabit telefonlar (ev və iş telefonları) tamamilə “ölməyəcək”, ancaq tələbi və gəliri gedərək azalacaq və buna paralel olaraq da bu firmaların bazar qiymətləri ucuz‐ laşacaq. Bunun qarşısını almaq üçün rabitə firmaları da ‐ 116 ‐ Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı “VOIP” texnologiyalarına keçməlidirlər. Hətta bəzi rabitə fir‐ maları artıq müştərilərinə sabit bir qiymətlə xidmət göstərmək təşəbbüsünü də başlatmışlar. Ancaq Çin kimi bəzi ölkələr “VOIP” texnologiyalarını qadağan etməklə problemi həll etdi‐ yini fikirləşir. Mütəxəssislər mobil telefonların sabit telefonlarından daha çox zərər görəcəyini fikirləşirlər. Çünki mobil telefonların xid‐ məti daha çox səs məhsulundan ibarətdir və xidmət haqqı sa‐ bit telefon haqqından bir neçə dəfə çoxdur. Yuxarıda qısa da olsa rabitə sektorunda inqilab mənasına gələn innovasiyaları açıqlamaya çalışdıq. Məsələyə sırf iqtisa‐ di cəhətdən baxsaq, bu sahədəki innovasiyaların əhəmiyyəti, daha az məsrəflərlə daha çox tələb yaradılması, rabitə firmala‐ rının keyfiyyətli xidmət göstərməsi və bu firmaların bazar qiy‐ mətlərini qoruması və artırmasından ibarətdir. Maraqlıdır, Azərbaycanın rabitə sektoru inqilaba hazırla‐ şırmı? ‐ 117 ‐ Yüklə 119,04 Kb. Dostları ilə paylaş:
|