İQTİsadiyyatin və İxracin diversiFİkasiyasinin
Yüklə 0,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- DİVERSİFİKASİYA
- Cədvəl 20. 2005-2010-cu illərdə bəzi kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalının və ixracının dinamikası Məhsulun adı İstehsal, min tonla
- Aqrar sektorun zəif inkişafına səbəb olan amillər
- 1. Bəzi məhsullar üzrə xarici tərəfdaşlarla müqayisədə daha əlverişli qiymət müqayisəli üstünlük üçün
65 İQTİSADİYYATIN VƏ İXRACIN DİVERSİFİKASİYA Azərbaycanda kənd təsərrüfatı sektorunun kreditləşməsini həyata keçirən SKMF də müxtəlif xarici ticarət nəzəriyyələri əsasında ayrı-ayrı kənd təsərrüfatı məhsullarının ixrac qabiliyyətliyini qiymətləndirib 83 . Fondun mütəxəssisləri Xalis İxrac İndeksi (Xİİ) və Balassa indeksi əsasında bir sıra kənd təsərrüfatı məhsullarının ixrac qabiliyyətliyini və müqayisəli üstünlüyünü hesablayıb. Xİİ-nin mahiyyəti budur ki, ölkənin hər hansı mal üzrə ixracı idxalını üstələyirsə, deməli, həmin məhsul üzrə müqayisəli üstünlük mövcuddur. Məsələn, son 5 ildə Azərbaycanın alma ixracı həmin məhsulun idxal həcmini iki dəfə üstələyib, amma üzüm ixracı onun idxalından 10-12 dəfə az olub. Xİİ-nin mahiyyətindən çıxış etdikdə, alma üzrə müqayisəli üstünlük, üzüm üzrə müqayisəli əlverişsizlik mövcuddur. SKMF-nin bu indeks əsasında 2003-2007-ci illərin məlumatları əsasında apardığı hesablamaların nəticələrinə görə, Azərbaycan kartof, təzə tərəvəz və meyvə, çay, biyan kökü, şəkər çuğunduru, meyvə-tərəvəz şirələri üzrə müqayisəli üstünlüyə malikdir. Fondun Balassa indeksi əsasında apardığı qiymətləndirmələrə görə isə, Azərbaycanın xarici ticarət tərəfdaşları qarşısında meyvə- tərəvəzdən savayı, heyvan və bitki mənşəli yağlar, çay, qənnadı məmulatları, tütün kimi kənd təsərrüfatı məhsulları üzrə də müqayisəli üstünlüyü vardır. Balassa indeksinin mahiyyəti budur ki, hər hansı malın ölkənin ümumi ixracında payı bu ölkənin həmin mal üzrə dünyanın məcmu ixracındakı payından daha böyükdürsə, deməli, ölkənin tədqiqat obyekti kimi seçilmiş məhsul üzrə müqayisəli üstünlüyü var. Balassa indeksinin 1-dən böyük olması müqayisəli üstünlüyü, 1-dən kiçik olması müqayisəli əlverişsizliyi ifadə edir. Amma həmin tədqiqatlarda 2002-2008-ci illərin məlumatları əsasında Azərbaycanın müqayisəli üstünlüyü təsdiqlənən məhsullar üzrə 2008-2010-cu illərdə ixrac imkanları daha da məhdudlaşmağa başlayıb. Cədvəl 20. 2005-2010-cu illərdə bəzi kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalının və ixracının dinamikası Məhsulun adı İstehsal, min tonla İxrac, min tonla 2005
2008 2009
2010 2005
2008 2009
2010 Süd
1251 1382
1433 1536
0.172 0,127
0.23 0,14
Kartof 1084
1077 983
953.7 38.9
86,4 82.3
63,9 Pomidor
458.1 468
425 434
28.9 48,9
44.6 40,3
Baş soğan 177,4
191 169
171.6 0.497
15.4 6.1
1.1 Kələm
96,9 101,2
98.4 94.1
0.56 0.901
0.78 0.104
Kök 6,7
7.4 8.8
8.9 0 2.1 0.403 0.455
Portağal 2,3
0.596 0.755
0.800 0 0 0 0 Mandarin 19,3 12.6
15.2 15.6
6.1 13.6
12.6 11.6
Təzə üzüm 79,6
115.8 129.2
129.5 0.385
0.313 0.156
0.24 Alma
163,1 205
204.3 211,7
62,9 122.5
86.1 42.1
Cədvəl 20-dən görünür ki, 2005-ci illə müqayisədə 2008-ci ildə bu məhsulların ixrac həcmi genişlənsə də, 2008-ci illə müqayisədə 2009-2010-cu illərdə nəzərəçarpacaq azalma tendensiyası müşahidə olunub. Bəzi məhsulların (soğan, kələm, pomidor, kartof) ixracındakı eniş bilavasitə istehsaldakı azalma ilə bağlı olsa da, digər qrup məhsullar üzrə eyni səbəbi söyləmək mümkün deyil. Məsələn, axır 3 ildə ölkədə alma istehsalı 6 min tondan çox artsa da, bu məhsul üzrə ixrac 80 min ton (təxminən 3 dəfə) azalıb. Oxşar vəziyyəti kök və süd ixracına da şamil etmək mümkündür. 83 “Azərbaycan Respublikası iqtisadiyyatının sahələri və iqtisadi rayonları üzrə prioritet istiqamətlər”. Bakı – 2009 66 İQTİSADİYYATIN VƏ İXRACIN DİVERSİFİKASİYA Beləliklə, statistik məlumatların təhlili ötən 10 ildə aqrar sektorun inkişafı sahəsində aşağıdakı nəticələri ortaya qoyur: · 2000-2010-cu illərdə iqtisadiyyat üzrə ÜDM-in nominal həcmi 10 dəfədən çox artsa da, ÜDM-də kənd təsərrüfatının yaratdığı əlavə dəyər nominal ifadədə cəmi 3 dəfə artıb. Həmin dövrdə aqrar sektorun ÜDM-də payı 16%-dən 5,4%-dək azalıb. · Azərbaycanda kənd təsərrüfatı istehsalının genişlənməsi məhsuldarlığın artımına söykənməyib. Belə ki, kənd təsərrüfatı bitkilərinin əkin sahələrinin 50%-dək artımı (1,042 milyon hektardan 1,583 miylon hektaradək genişlənib), həmçinin iribuynuzlu mal-qaranın sayının 40%-dək artımı (təxminən 2 milyon başdan 2,7 milyon başadək) aqrar sektorda istehsalın artımına şərait yaradıb. · Lakin bu artımlar ayrı-ayrı məhsulların idxalından asılılığın azaldlılması və ixracın genişləndirilməsi ilə bağlı strateji hədəflərə nail olunmağa şərait yaratmayıb. Məsələn, 2000-2005-ci illərdə ölkədə buğda istehsalı 1,566 milyona çatdırılsa da, 2010-cu ildə yenidən 1,309 milyon tonadək azalıb. 2000-2010-cu illərdə ölkəyə buğda idxalı 707 min tondan 1,330 milyon tonadək (təxminən 2 dəfə) artıb. Hökumətin məlumatına görə, ölkənin ərzaq buğdasına ehtiyacı 1,8 milyon təşkil edir. Rəsmi məlumatlardan göründüyü kimi, 2010-cu ildə daxili ehtiyacların 70%-i həcmində buğda idxal edilib. Təhlil aparılan dövrdə süd və süd məhsulları istehsalının 50% artdığı bildirilsə də, ayrı-ayrı məhsulların idxalında da kəskin artım qeydə alınıb. Məsələn, 2000-2010- cu illərdə kərə yağının idxalı 5,2 min tondan 8,2 min tona, pendir idxalı 0,487 min tondan 7,2 min tonadək genişlənib. Bundan başqa, hökumət aqrar sektoru iqtisadi və ixrac diversifikasiyasının əsas hədəflərindən biri kimi müəyyənləşdirsə də, bu sahənin məhsullarının ümumi ixracda payını 3-4%-dən yüksək səviyyəyə çatdırmaq mümkün olmayıb. · Rəsmi məlumata görə, bir sıra kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalında isə ciddi geriləmələr baş verib. 2000- ci ildən sonra bal istehsalı 10 dəfədən çox azalaraq 1.000 tona, yaşıl çay yarpağının yığımı 2 dəfə azalaraq 500 tona, pambıq istehsalı 3 dəfə azalaraq 38,2 min tona, barama istehsalı 10 dəfədən çox azalaraq 12 tona, tütün istehsalı 5 dəfədən çox azalaraq 3,2 min tona enib. · Genişlənmə əsasən təzə meyvə və tərəvəzin həm istehsalında, həm də ixracında baş verib. 2000-2010-cu illərdə təzə meyvə istehsalı 477 min tondan 730 min tona, tərəvəz istehsalı isə 781 min tondan 1.200 min tona, o cümlədən həmin məhsullar üzrə ixrac orta hesabla 5 dəfə genişlənməklə ümumilikdə 50 min tondan 250 min tona çatıb. Həmin dövrdə ət istehsalında da orta hesabla iki dəfədən çox artımın baş verdiyi və ümumi istehlakda idxal olunan məhsulun xüsusi çəkisinin 15%-i ötmədiyi bildirilir. Aqrar sektorun zəif inkişafına səbəb olan amillər. Statistik məlumatların təhlili göstərir ki, hökumət və müxtəlif beynəlxalq təşkilatlar aqrar sektoru ixracın və bütövlükdə iqtisadiyyatın diversifikasiyasının aparıcı sahələrindən biri hesab etsə də, 2000-ci ildən sonra həm iqtisadiyyatda yaranan əlavə dəyərdə, həm də ixracda bu sektorun payı əhəmiyyətli dərəcədə azalıb. Dövlət büdcəsindən kənd təsərrüfatının dəstəklənməsinə yönəldilən vəsaitlərin, həmçinin müxtəlif kanallar vasitəsilə sektorun kreditləşdirilməsinə yönəldilən maliyyə resurslarının həcminin genişlənməsinə baxmayaraq, aqrar sferanın diversifikasiyaya ciddi töhfə verə bilməməsinin aşağıdakı səbəblərini qeyd etmək mümkündür:
xarici bazarlarda rəqabətqabiliyyətliyinə zəmanət verir. Burada “digər şərtlər” dedikdə bir neçə vacib şərt nəzərdə tutulur. Əvvəla, DST və BMT Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatının birgə təşkil etdiyi Beynəlxalq Komissiyada qəbul olunan və kənd təsərrüfatı məhsullarının keyfiyyətinə təminat üzrə beynəlxalq standartlardarın – Alimentarius Kodeksi və “Heyvan mənşəli xəstəliklərin diaqnostikası, bu xəstəliklərə nəzarət və onlar barədə məlumatlandırma” üzrə Standartların tələblərinə cavab verən kənd təsərrüfatı Yüklə 0,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|