71
İQTİSADİYYATIN VƏ İXRACIN
DİVERSİFİKASİYA
Türkiyə) şirkətlər də var. Ölkədə hazırda 370 hotel fəaliyyət göstərir. Yalnız Bakıda bir neçəsi beşulduzlu
olmaqla 60-a yaxın hotel xidmət göstərir. Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi, Azərbaycan Turizm İnstitutu,
Dünya Turizm Təşkilatı və Avropa Şurasının Kiyev Təşəbbüsü Regional Proqramı birgə olaraq ölkədə 6
(“Azərbaycanda alman yaşayış məskənləri”, “Simenslər Gədəbəydə” və s. ) xüsusi turizm marşrutu layihələri
həyata keçiriblər.
Turizm kadrlarının hazırlanması. 2006-cı ildə ölkədə turizm sektoruna tələb olunan peşəkar kadrları
hazırlayacaq Azərbaycan Turizm İnstitutunun yaradılması turizmin düşünülmüş siyasətlə inkişaf
etdirildiyini bir daha göstərir. DİF-in turizmin rəqabətqabiliyyətliliyi indeksinin turizmdə insan resurslarına
görə Azərbaycan 2008-ci ildə 54-cü və 2009-cu ildə isə 67-ci yerdə olub. Xüsusilə keyfiyyətli işçi qüvvəsinin
mövcudluğuna görə 2008-ci ildə 85-ci, 2009-cu ildə isə 39-cu yeri tutması bir irəliləyiş idi. Ancaq peşəkar
kadrların çatışmazlığı problemi turizm sektorunda öz ciddiyyətini qoruyur. Kadr hazırlığı turizm
siyasətindəki tarixi konsepsiya dəyişikliyinin bir elementidir. Belə ki, Sovetlər Birliyi dövründəki dövlət
turizm siyasəti vətəndaşların bərpa və müalicəsi üzərində qurulmuş sosial öhdəlik və haqqından ibarət idi.
Ancaq indi turizm həm gəlir gətirən, həm də iqtisadiyyatda katalizator effektinə malik bir iqtisadiyyat və
biznes sektoru olmalıdır.
Turizm sahəsində beynəlxalq əməkdaşlıq. Turizm sahəsində əməkdaşıq haqqında hökumətlərarası sazişlər
çərçivəsində müəyyən işlər görülüb. Belə ki, son 5 ildə Azərbaycanla Moldova, Belarus, Qatar, Yunanıstan,
Qazaxıstan, Pakistan, İordaniya, Fransa, Tacikistan, Misir və Litva arasında turizm sahəsində əməkdaşlıq
haqqında sazişlər bağlanıb. Azərbaycan Respublikası ilə 26 ölkə (BƏƏ, Küveyt, Rusiya, Səudiyyə Ərəbistanı,
Avstriya, Böyük Britaniya, İsrail, İran, Bəhreyn, Oman Sultanlığı, Macarıstan, Koreya, İsveçrə, Yaponiya,
İndoneziya, Bruney Krallığı, Malayziya, San-Marino, Mərakeş, Argentina, Meksika, Makedoniya, İsveç,
Filippin, Kuba və Xorvatiya) arasında isə turizm sahəsində əməkdaşlıq haqqında saziş layihələri hazırlanıb.
Çoxtərəfli əməkdaşlıq münasibətlərinin qurulması və inkişaf etdirilməsinin turizm siyasətinin prioritet
istiqamətlərindən biri kimi Dünya Turizm Təşkilatı, Avropa Şurası, İslam Konfransı Təşkilatı, MDB Turizm
Şurası, Demokratiya və İqtisadi İnkişaf Naminə – GUAM təşkilatı, Qara Dəniz İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı
və başqa beynəlxalq təşkilatlarla turizm sahəsində çoxtərəfli əməkdaşlığın təşkil edilməsi, turizm sahələrində
mövcud proqramlara qoşulma, beynəlxalq tədbirlərdə fəal iştirakın təmin edilməsi, həmçinin yeni təklif və
layihələrin hazırlanması, əməkdaşlığa dair sənədlərin imzalanması istiqamətində işlər aparılıb.
Turizmin sub-sektorlarının inkişafı. Azərbaycanda bugünə qədər ekoloji (təbiəti müşahidə) turizm,
müalicə turizmi, biznes turizmi, istirahət və əyləncə turizmi, mədəniyyət turizmi, dini turizm, dağ-qış
turizmi, konqres turizmi, dəniz turizmi, idman turizmi, ov turizmi, yaşıl kənd turizmi, yaylaq turizmi,
tarix turizmi, “İpək yolu” turizmi növlərinin inkişafı istiqamətində istər inventarlaşdırma, istər tanıtım,
istərsə də quruculuq baxımından müəyyən işlər görülüb. Qeyri-neft sektorunda hökumətin ən irihəcimli
layihələrindən biri Qusarda tikilən Şahdağ kompleksidir. Kompleksin tikintisinə nəzarəti həyata keçirmək
üçün Nazirlər Kabinetinin 19 may 2008-ci il tarixli qərarı ilə Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin nəzdində
“Şahdağ” Qış-Yay Turizm Kompleksi Müdiriyyəti yaradılıb. Şahdağ kompleksinin əsas obyektlərinin tikintisi
2009-cu ilin sentyabrından başlayıb və bu kompleksin 8-10 il ərzində 4 mərhələdə tikilib istifadəyə verilməsi
nəzərdə tutulur. Dünya standartlarına uyğun, miqyasına görə ölkənin ən iri qış-yay turizm kompleksinin
yaradılması ölkənin, xüsusən şimal zonasının turizm potenisalına pozitiv təsir edə bilər. Bu layihənin ilkin
dəyəri 1.2 milyard ABŞ dollarıdır
97
.
Turizm sektorunun inkişafına ölkədə əlaqədar sahələrin inkişaf səviyyəsi, həyata keçirilən infrasturktur və
regional inkişaf proqramları əhəmiyyətli şəkildə təsir göstərir. Belə ki, turizm elə bir biznes sahəsidir ki, onun
rəqabətqabiliyyətliyi məhz həmin sahələrin (bəzi rəylərə görə, bu sektorların sayı 30-dan çoxdur) birbaşa
97
www.shahdag.az/eng/page6.html
72
İQTİSADİYYATIN VƏ İXRACIN
DİVERSİFİKASİYA
təsiri altında formalaşır. Ancaq bütövlükdə hələ də ölkə turizminin rəqabətliliyi xidmətlərin keyfiyyəti və
qiymət parametrlərinə görə qonşu Gürcüstandan geri qalır.
Turizm sektorunun inkişafı önündəki maneələr. 2010-cu ildə ATİB-in sifarişi ilə hazırlanan “Azərbaycanda
turizm sektoru: imkanlar, problemlər və perspektivlər” yekun hesabatında turizm sektorunun investisiya
cəlbediciliyi baxımından SWOT təhlili aparılıb. Bu zaman bütün görülən işlərə rəğmən sektorun inkişafı
qarşısındakı mühüm çətinliklər və ya zəif tərəflər kimi aşağıdakılar üzə çıxarılıb
98
:
- Dağlıq Qarabağ probleminin mövcudluğunun regional turizm potensialının lazımi şəkildə dəyərləndirilməsinə
mane olması;
- təbii, tarixi və mədəni irsə qarşı laqeyd yanaşma, mədəni və tarixi irsə, eləcə də milli parklara dövlət və ictimai
nəzarətin nisbətən zəif olması;
- medianın nəşr etdiyi mənfi hadisələrin xarici ictimaiyyətə təsiretmə ehtimalının yüksəkliyi;
- ölkədə ətraf mühitin qorunmasına lazımi əhəmiyyətin verilməməsi;
- böyük hotellərin azlığı və ölkənin orijinal memarlıq nümunələrinə uyğunsuzluğu, habelə turizm müəssisələrinin
əsasən Bakı şəhərində təmərküzləşməsi;
- regionlara səyahətin əsasən avtomobil yolu ilə mümkünlüyü (aeroport ların, dəmir və su yolu infrastrukturunun
yetərsiz olması);
- regional infrastrukturun beynəlxalq standartlara cavab verməməsi (yollar və telekommunikasiya xətlərinin
yetərsizliyi, rayon mərkəzlərində mərkəzi su və isitmə sisteminin olmaması, turizm marşrutları üzrə istirahət
dayanacaqlarının olmaması, elektrik və təbii qaz təklifinin qeyri-davamlılığı və s.);
- ölkə regionlarında 5 və 4 ulduzlu hotellərin və yüksək səviyyəli alış-veriş mərkəzlərinin kifayət qədər olmaması;
- regionlarda ATM-lərin az olması, onlayn ödəmə və alış-veriş sisteminin Azərbaycanda kifayət qədər geniş
tətbiq olunmaması;
- ölkə regionlarında turizm-informasiya məntəqələrinin az olması və beynəlxalq dillərdə sərbəst danışılmaması;
- ölkə tanıtımının yetərincə təşkil olunmaması, turistlər üçün nəzərdə tutulan Azərbaycanla bağlı məlumat
(broşurlar, kitabçalar və s.) qıtlığı;
- ölkəyə gələn xarici vətəndaşlara qarşı sərhəd-keçid məntəqələrində diq qətin azlığı (bürokratik əngəllər, viza
problemləri, qarışıqlıq, turist informasiya reklamlarının yetərsizliyi və s.);
- dənizlə geniş sərhədin olmasına baxmayaraq, yaxta turizmi üçün liman və marina imkanlarının azlığı;
- yol hərəkəti qaydalarını və istiqamətləri göstərən nişanların azlığı və bunların yalnız Azərbaycan dilində
olması, nəqliyyat vasitələrində anonsun ancaq Azərbaycan dilində verilməsi, stansiyaların adının yalnız rəsmi
dövlət dilində yazılması;
- turizm sektorunun çoxşaxəli istiqamətləri üzrə ixtisaslaşmanın zəifliyi, turizm xidmətləri, xüsusilə də turizmin
idarə edilməsi üzrə insan ehtiyatları təliminin, bələdçilik proqramlarının yetərsizliyi.
Bütün bunlarla yanaşı, dövlət qurumları arasında lazımi koordinasiyanın olmaması (Turizm Şurası və
digər koordinasiya qurumlarının yoxluğu), yoxsulluq və aşağı əməkhaqqı səviyyəsinin regionlarda özünü
daha geniş büruzə verməsi, ölkədə mal və xidmətlərin qiymətlərinin bahalığı və milli valyutann davamlı
dəyər qazanması kimi faktorlarda turizm sektorunun qeyri-neft sektorunun prioritet sahəsi kimi inkişafına,
davamlı rəqabətliyinə mənfi təsir göstərir. Turizm sektorunun inkişafının sürətləndirilməsi üçün strateji
98
http://atib.az/Domains/atib/assets/file/default/ATIB_HESABAT_%28T.S.%29_.pdf