İsa Həbibbəyli akademik Şahlar Əsgərov professor Oruc İbrahimoğlu Türksevər
DEKABR. 2012. № 13 www.uluturk.info
Yüklə 0,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
22 DEKABR. 2012. № 13 www.uluturk.info aparmaq lazımdır. Azərbaycan və Türkiyə arasında yumşaq güc ünsürü də diqqətə alınaraq tarixi və mədəni dəyərlərin qəbul edilməsinə dair bəzi prob- lemlərdən bəhs etməkdə fayda vardır.
Ümumtürk tarixi, Türklərin əcdadlarının Asiyadan Anadoluya doğru köçləri, tarixi Türk dövlətləri, Səlcuqlu, Osmanlı və nəhayət Türkiyə Cümhuriyyətinin qurulmasını və müasir Türk dövlətlərinin müstəqillik dövrlərini əhatə edir. Türkiyə üçün Azərbaycan soy bağına əsaslanan qar- daş dövlətdir. “Bir millət iki dövlət” və “Azərbay- canın sevinci bizim sevincimiz, kədəri bizim kədərimiz” şüarları iki ölkə arasındakı münasi- bətlərin təməl fəlsəfəsini ən azından nəzəri cəhətdən ifadə edir. Türkiyədəki ictimai tarix şüuru, Azərbay- canı 1918-20-ci illərdə müstəqil olmuş, daha sonra sovet zülmü altında yaşamış, 1991-ci ildə yenidən müstəqilliyə qovuşmuş bir dövlət olaraq qəbul edir. 1918-ci ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaradılmasında Osmanlı dövlətinin böyük rolu olduğu, Azərbaycanın müstəqilliyi uğrunda türk əskərlərinin şəhid olduğu Türkiyədə bilinən və iftixar edilən tarixi hadisədir. Təəssüf ki, bu dövrdən əvvəlki dövr sadəcə icti- mai şüurda yer almamaqda, hətta əksinə səhv şəkildə təqdim edilməkdədir. Bunu xüsusilə Azərbaycan tar- ixinin parlaq dövrlərindən olan Səfəvilər imperiyası dövrünə aid materiallarda görə bilərik. Bu materi- allarda və ensiklopedik maddələrdə Səfəvi dövləti bir İran dövləti, fars hökmdarlığı olaraq ver- ilməkdədir. Səfəvi-Osmanlı müharibəsi uzun əsrlər boyu hər iki cəmiyyətin tarix yaddaşında mənfi mə- nada dərin iz buraxmışdır. Məzhəb fərqi, məzhəb təəssübkeşliyi subyektiv tarixi qiymətləndirmələrə səbəb olmuşdur. Bunun bir səbəbi də Türkiyədə tar- ixi tədqiqatların son dərəcə səthi şəkildə aparılmasın- dan irəli gəlir. Əksər hallarda əl altında olan mənbələrin araşdırılması zəhmətindən qurtularaq xarici mənbələrə əsaslanan tədqiqatlar aparılır, məh- fumlar, kateqoriyalar, istilahlar və tezislər bu çərçivədə qəbul edilir. Bu yanaşma sadəcə elmi araşdırmalarla məhdudlanmamış, dövlət və hökümətlərin siyasəti üzərində də təsirini göstər- mişdir. Türkiyə Cümhuriyyətinin dövlət gerbinin üzərindəki ulduz sayına baxdığımız zaman 16 tarixi Türk imperiyasının hər biri üçün rəmzi olaraq bir ul- duzun olduğunu görürük. 16 imperiya ümumtürk tar- ixinə sahiblənmək baxımından çox vacib bir yanaşmadır. Lakin bu ulduzlar arasında 17-ci ulduz yoxdur. Yerini almayan ulduz isə Səfəvi im- periyasının ulduzudur. Populist və gündəm yaratma ilə məşğul olan odatv.com adlı internet saytında Lena Umay adlı biri 2009-cu ildə “Şah İsmail Aslında Kürt”tü” adlı bir məqalə yayınlamışdır. Bu məqalə başdan ayağa cəfəngiyyatla dolu, elmi əsaslardan məhrum olan bir yazıdır [5]. Daha sonra Azərbaycandan gələn təp- kiləri diqqətə alaraq, Lena Umay Azərbaycanda Şah İsmayılın yaxşı tanınmadığını da iddia edərək “Şah İsmail Türkmənlərə nasıl davranmıştı” adlı ikinci bir məqaləsini yayınlamışdır. Bu məqalə də xarakteri etibarilə birincisindən çox fərqlənmir. Məqalənin axırında milliyətcə kürd olan İranlı sənətkar Şahram Nazareye aid bir cem ayini musiqisini də hansısa məntiqlə (əslində məntiqsizliklə) “dəlil” olaraq ver- mişdir [6]. Türkiyədə çıxan Atlas Tarih dərgisinin 5- ci sayında AKP millət vəkili Reha Çamuroğlu Azərbycan Səfəvilər dövlətinin qurucusu olan Şah İsmayılın Türk olmasına da şübhə ilə yanaşaraq belə deməkdədir: “Ələviliyin köçəri Türklərin özünəməx- sus İslami baxışları olduğu barədə şərhləri də qəbul etmirəm. Bu şərhlər köhnə olduğundan yanlışdır. Şah İsmayılın milli mənsubiyyəti də müzakirə mövzusudur. Şah İsmayılın əslən kürd olması mümkündür”. [1] AKP-nin İstanbul millət vəkili, tanınmış yazıçı və publisist Reha Çamuroğlu özü ələvi olub eyni zamanda `İsmail` adlı bir romanın müəllifidir. Bu açıqlamadan sonra Türkiyədə şahın etnik mənsubiyyətinə dair elmi faktlara əsaslan- mayan, onun kürd, əcdadının tat əsilli olduqları barədə məqalələrə rast gələ bilərik. Hər bir siyasi şəxsiyyətin kimliyi, mənşəyi müakirə mövzusu ola bilər, bu təbii şeydir. Lakin əsli olmayan, spekulyativ xarakterli, cılız siyasi məqsədlərə xidmət edən bu cür iddialarla gündəm yaratmaq ən azından araşdırmaçı etikası ilə bir araya sığmır.
Azərbaycan Türkcəsi Anadolu Türkcəsinə çox yaxındır. Son dövrdə Azərbaycanda Türkiyə Ələsgər Ələsgərli 23 DEKABR. 2012. № 13 www.uluturk.info Türkcəsinə maraq çox artmışdır. Xüsusilə Türkiyə televiziyaları vasitəsilə Azərbaycanda Anadolu Türkcəsi çox yayılmışdır. Bunu da vurğulamaq lazımdır ki Azərbaycan Türkləri, Türkiyə Türkcəsini televiziyalardan və daha çox da öz səyləriylə öyrən- məkdədir. Təəssüf ki, bu proses tək tərəfli olaraq get- məkdədir. Hətta uzun illər Azərbaycanda yaşayan, işləyən insanlar, hətta təhsil alan tələbələr Azərbay- can Türkcəsini öyrənmirlər və ya öyrənə bilmirlər. Başqa bir vacib məsələ Azərbaycan, Azərbaycan- lılar, Azərbaycan Türkləri (bu eyni zamanda dilə də aiddir) ifadələrinin yerinə “Azeri” ifadəsini istifadə etmələridir. Sadəcə gündəlik həyatda, mediada və kitablarda deyil, rəsmi yazışmalarda və danışıqlarda da bu ifadədən istifadə edilir. Azerbaycan sözü ən yüksək səviyyədə “AZARBAYCAN”, “AZERBEY- CAN” kimi tələffüz edilməkdə və hətta yazılmaq- dadır.
Türk mədəniyyəti bu gün böyük ölçüdə populyar mədəniyyət vasitəsilə tanınır. Yəni Türk sənətçiləri, mahnıları, seriallar və televiziya proqramları Türkiyənin “yumşaq güc” istifadə etməsi baxımın- dan böyük imkan açır. Azərbaycan mədəniyyəti isə daha çox klassik və peşəkar əsərlər üzərindən təbliğ edilir. İkincinin təbliği birincidən daha çətindir və peşəkarlıq tələb edir. Bu bir tərəfdən obyektiv çətin- lik doğursa da, həll edilə bilən məsələdir. Təəssüf ki, Azərbaycanın klassikləşmiş və eyni zamanda pop- ulyar sənət ünsürlərinə çevrilmiş bir çox mədəni dəyəri bu çərçivədə qiymətləndirilə bilmir. Bunun müqabilində Türkiyədəki ermənilər və erməni dias- porası tərəfindən Azərbaycanın mədəni dəyərlərinin mənimsənildiyini, daha doğrusu qəsb edildiyini gör- məkdəyik. Məsələn Azərbaycanda, Qafqazda və Türkiyədə ifa edilən “tar”, “kamança”, “ud”, “kanon”, “dəf”, “nağara”, “qoşa nağara” ve “saz” kimi çox sayda alət getdikcə “erməni xalq çalğı alətləri” şəklində reklam edilməkdədir. Vaxt keçdikcə bu dəyərlər erməniləşdirilməkdə olub, geri dönməz xarakter alır. Əlimizdən çıxmaqda olan mədəni dəyərlərin ən bariz nümunəsi “Sarı gəlin” xalq mahnısıdır. “Sarı gəlin” mahnısının tarixçəsinə dair Türkiyədə müxtəlif yanaşmalar vardır. Bunlar- dan birinə görə bu mahnıda Sarı Gelin adlanan obraz Penek bəyinin qızıdır. Bu türkü də Sarı gəlinlə Ab- dülqadir Gilaninin müridlərindən olan Şeyx Sənan və ya Sənani arasındakı məhəbbətə həsr edilmişdir. Mahnının bu gün Türkiyədə “Ərzurum çarşı bazar” yerinə “İrəvan çarşı bazar” sözləri ilə başlayan bir variantının olduğundan, dolayısı ilə bu mahnının İrə- van bölgəsinə aid olma ehtimalından da bəhs edilir. Tanınmış alim Fahrettin Kırzıoğluna görə “bu türkü XII əsrdə Qafqazların şimalından gələrək Kür və Çoruk boylarına yerləşən və provoslav gürcü kilsəs- inə sitayiş edən qıpçaq-kuman Türklərindən sarı gəlinə aşiq olan müəslman türkmən gəncinin məhəb- bətini... ifadə edir.” [12. 13] Xalq yaradıcılığında əsərlərinin mənşəyini hər zaman müəyyən etmək mümkün olmur. Ona görə də müxtəlif mübahisələrin olması təbii haldır. Bu mübahisələr aparıldığı zaman elmi əsaslara söykənilməli, ortada olan mənbəələr hərtərəfli araşdırılmalı və nəticə çıxarılmalıdır. Lakin bir çox mədəni dəyərlər kimi “Sarı gəlin” türküsü də Türkiyədəki erməni pərəstişkarı olan bəzi qondarma “ziyalılar” tərəfindən ermənilərin adına yazılmaq- dadır. Təxminən on il bundan əvvəl millət vəkili və TRT-dən məsul dövlət naziri Yılmaz Qaraqoyunlu tərəfindən Türk bir zabitlə erməni qızının məhəb- bətindən bəhs edən bir film hazırlanaraq yayımlan- mış, beləliklə “Sarı gəlinə” erməni pasportu verilmişdir. Filmlə bağlı “Milliyyet” qəzetində yayımlanmış bir yazının başlığı isə sanki bir erməni qəzetəsindən alınmışdır: “Yavuz Bingöl ve Yeşim salkım, Sarı Gelin’in sinema uyarlamasında Ermeni düşmanlığına karşı bayrak açacak.” [8] Artıq Er- mənistanla bağlı proqramlarda, ermənilərlə olan “mehriban qonşuluq nağılları” əks etdirən veril- işlərdə “Sarı gəlin” bir simvola çevrilmişdir. Azərbaycan şairi Sabir Rüstəmxanlının yaxşı bir sözü var: “Biz “Sarı gəlin”i Türk qardaşlarımıza verdik, Onlar da onu ermənilərə verirlər”. Bu ifadə bugünkü mənzərəni açıq şəkildə ortaya qoymaq- dadır. O dövrdə Türk mətbuatında “Sarı gəlin”in er- məni türküsü olmasına dair onlarla iddianın arasında türkünün Azərbaycanlılara aid olduğuna dair sadəcə bir professional açıqlama yer almışdır. Azərbaycanlı bəstəkar Cavanşir Quliyevə görə “Sarı gəlin” mah- nısı Şur muğamı əsasında yaradılıb. “Sarı gəlin” Türkiyədə Azərbaycan tarixi-mədəni dəyərlərinin tanınması və qəbul edilməsinə dair bəzi məsələlər Yüklə 0,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|