60
DEKABR. 2012. № 13
www.uluturk.info
təsdiq edərək;
Aşağıdakılar barədə razılığa gəldilər:
1. Tərəflər qarşılıqlı maraq doğuran mühüm
regional və beynəlxalq məsələlərin xarici işlər
nazirləri səviyyəsində, həmçinin Birləşmiş Mil-
lətlər Təşkilatı, İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı,
Asiyada Qarşılıqlı Fəaliyyət və Etimad Tədbir-
lərinə dair Konfrans və İqtisadi Əməkdaşlıq
Təşkilatı kimi beynəlxalq və regional təşkilatlar
çərçivəsində məsləhətləşmələri davam etdirəcək-
lər.
2. Tərəflər Azərbaycan Respublikasının BMT
Təhlükəsizlik Şurasının qeyri-daimi üzvü
seçilməsinin regionun ortaq maraqlarına töhfə
verəcəyinə inanırlar.
3. Tərəflər Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin
dövlətlərin suverenliyi, ərazi bütövlüyü və
beynəlxalq səviyyədə tanınmış sərhədlərinə hör-
mət prinsipləri əsasında tezliklə həll olunmasının
vacibliyini qeyd edir və regional əməkdaşlığın
təşviqi vasitəsilə sülh və sabitliyin qorunub
saxlanılmasının gücləndirilməsinin regional mü-
naqişələrin sülh yolu ilə həllinə müsbət təsir
göstərəcəyini və ümumi maraqlara xidmət
edəcəyini vurğulayırlar.
4. Tərəflər öz ərazilərinin düşmənçiliyə gətirib
çıxara bilən hər hansı bir təhdid və ya fəaliyyət
üçün istifadə edilməsinə heç bir halda icazə ver-
məyəcəkləri barədə qətiyyətli olduqlarını ifadə
edirlər.
5. Tərəflər terrorizm, ekstremizm və onun
bütün forma və təzahürləri, transmilli mütəşəkkil
cinayətkarlıq, narkotik maddələrin və qanunsuz
silah alveri, həmçinin insan alveri və qeyri-qanuni
miqrasiyaya qarşı mübarizədə əməkdaşlığı gü-
cləndirəcəklər.
6. Tərəflər üç ölkə xalqlarının rifah halının
yaxşılaşdırılması, iqtisadi artım və inkişafın gü-
cləndirilməsi məqsədi ilə iqtisadi, enerji, ticarət,
sənaye, nəqliyyat, telekommunikasiya, rabitə,
mətbuat, mədəniyyət, idman və ətraf mühitin
qorunması sahələrində əlaqələrin birgə layihə və
əməkdaşlıq planları vasitəsilə daha da inkişaf et-
dirilməsini təşviq edəcəklər.
7. Tərəflər Üçtərəfli İqtisadi Komitənin
tövsiyələrinə uyğun olaraq, iqtisadi və ticarət
əlaqələrinin daha da gücləndirilməsi, həmçinin öz
ölkələrində rifah halının və tərəqqinin təşviq
edilməsi məqsədilə birgə fəaliyyət göstərməkdə
davam edəcəklər.
8. Üçtərəfli İqtisadi Komitə tərəfindən
yaradılmış alt komitələr əlavə edilmiş vaxt cəd-
vəlinə uyğun olaraq, Komitənin 2012-ci ilin
noyabr ayında Azərbaycanda keçirilməsi nəzərdə
tutulan görüşündən əvvəl öz iclaslarını keçirəcək-
lər.
9. Tərəflər tarixi və mədəni irsin qorunması
sahəsində əməkdaşlığı davam etdirəcəklər.
10. Tərəflər mərhələli şəkildə tədbirlərin
görülməsi vasitəsilə öz vətəndaşlarının bir-birinin
ərazisinə vizasız səyahət etmə imkanlarını
nəzərdən keçirəcəklər.
11. Tərəflər Beynəlxalq Atom Enerjisi
Agentliyinin normaların həyata keçirilməsi
sahəsində yeganə səlahiyyətli qurum olduğunu
nəzərə alaraq, Nüvə Silahının Yayılmaması
haqqında Müqavilə çərçivəsində heç bir ayrı-
seçkilik və qeyri-bərabərlik olmadan dövlətlərin
sülh məqsədləri üçün nüvə enerjisi əldə etmək
hüququnu dəstəkləyirlər.
12. Tərəflər Yaxın Şərqdə nüvə və digər
kütləvi qırğın silahlarından azad zona yaradılması
barədə 1995 saylı Yaxın Şərq üzrə Qətnamənin
həyata keçirilməsi üçün fəaliyyət planının qəbul
edildiyi 2010-cu il tarixli Nüvə Silahının Yayıl-
maması haqqında Müqavilənin yenidən nəzərdən
keçirilməsi üzrə Konfransın yekun sənədini
dəstəkləyirlər.
13. Tərəflər dövlət sərhədindən buraxılış mən-
təqələrinin infrastrukturunun təkmilləşdirilməsi
və sərhəd və gömrük məsələlərində təcrübə
mübadiləsi imkanlarını araşdıracaqlar.
14. Tərəflər Bakı–Tbilisi- Qars dəmir yolunun
mövcud Naxçıvan– Culfa–Təbriz dəmir yoluna
birləşdirilməsi imkanlarını araşdıracaqlar.
15. Növbəti görüş 2012-ci ilin sentyabr ayında
Türkiyənin Van şəhərində keçiriləcəkdir.
Naxçıvan Bəyannaməsində nələr var?
61
DEKABR. 2012. № 13
www.uluturk.info
Təhsilimizin bugünkü vəziyyəti bizim
gələcəyimiz haqqında ən yaxşı proqnoz mən-
bəyidir. Gələcəyimiz bu gün ümumtəhsil mək-
təblərində,
təhsilə
onun
səviyyəsinə,
səmərəliliyinə göstərilən qayğıdan asılıdır. Təhsil
islahatının keçirilməsi, fənn kurikulumlarının
hazırlanması və tətbiqinə başlanması gələcəyə
ümidlə baxmağa əsas verir.
Bu proqram və sənədlər təhsil prosesinin,
fənn tədrisinin yenidən qurulmasını tədricən
ənənəvi dərs tipindən fəal interaktiv təlimə
keçilməsini zəruri edir.Digər fənnlər kimi tarix
fənninin tədrisi də bu prosesdən kənarda qal-
mayıb.Ümumtəhsil məktəblərində tarix fənni
Azərbaycan tarixi və Ümumi tarix fənni is-
tiqamətlərində aparılır.
Azərbaycan tarixi fənninin kurikulumuna
əsasən ümumi orta təhsil səviyyəsində Azərbay-
canın ən qədim yaşayış məskənlərindən biri ol-
ması, dövlətçilik ənənələri, Azərbaycan xalqının,
onun milli, sosial, əxlaqi-mənəvi dəyərlərinin
təşəkkülü və formalaşması, geosiyasi məkanda
mövqeyi və rolu, bəşər sivilizasiyasının inkişafına
təsiri, Azərbaycanın məruz qaldığı təcavüzlər və
onlara qarşı mübarizə, müasir dünyada mövqeyi,
ölkənin ümumi inkişafı, tarixi şəxsiyyətləri,
maddi və mənəvi mədəniyyət abidələri haqqında
sistemli məlumatların mənimsənilməsi təmin ol-
unur, şagirdlərdə tarixi hadisələri təhlil etmək və
onlara münasibət bildirmək, əlavə faktlar topla-
maq və sistemləşdirib təqdim etmək, tarixi mən-
bələrlə işləmək bacarıqları formalaşdırılır, onlara
vətənpərvərlik, milli iftixar hissləri aşılanır.
Tam orta təhsil səviyyəsində ümumi orta təhsil
pilləsində nəzərdə tutulmuş fəaliyyətləri
genişləndirməklə
sivilizasiyalı
inkişaf
şəraitlərində yürüdülən siyasi xəttin Azərbay-
canın ərazi bütövlüyünə, milli mənəvi dəyərlərinə
təsiri, bu dövrlərdə sosial-iqtisadi, mədəni inkişaf
tendensiyaları,
milli
azadlıq
hərəkatı,
dövlətçiliyin bərpası, qorunması, inkişafı, müasir
dövrdə Azərbaycanın dünyadakı mövqeyi,
ölkənin ümumi inkişafını şərtləndirən amillər
haqqında məlumatlar mənimsənilir, demokratik
cəmiyyət şəraitində şagirdlərdə sosial-siyasi və
tarixi hadisələrə münasibət bildirmək və
qiymətləndirmək bacarıqları formalaşdırılır.
Ümumi tarix fənni kurikulumuna əsasən
ümumtəhsil məktəblərində ümumi tarix fənninin
təlimi vasitəsilə şagirdlərdə ümumi orta təhsil
səviyyəsində
dünya
tarixinin
siviliza-
siyayaqədərki dövrü, müxtəlif dövrlərdə insan
birliklərinin yaranması, dövlətin meydana
gəlməsi və sivilizasiyaların formalaşması, bəşər
sivilizasiyasının formalaşmasında ayrı-ayrı
dövlətlərin və xalqların rolu, sivilizasiyaların
tənəzzülü və dağılmasının ictimai-iqtisadi, siyasi
səbəbləri, ümumbəşəri, əxlaqi-mənəvi və maddi
mədəniyyətlər haqqında sistemli məlumatların
mənimsənilməsi təmin olunur, şagirdlərdə tarixi
hadisələrə obyektiv mövqedən yanaşma, onları
müvafiq zaman və məkan kontekstində
qiymətləndirmək bacarıqları formalaşdırılır. Tam
orta təhsil səviyyəsində ümumi orta təhsil
səviyyəsindəki fəaliyyətləri genişləndirməklə tar-
ixi inkişafa və sivil mədəniyyətə nümunə ola
Fəal interaktiv təlim
müasir dövrün tələbi kimi
Elvin Səlimov*
* Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin magistrantı
62
DEKABR. 2012. № 13
www.uluturk.info
biləcək, habelə tarixən bağlı olduğumuz ölkələrin
və xalqların tarixinin mühüm məqamları, sosial-
iqtisadi, siyasi və mədəni proseslər, beynəlxalq
münasibətlər, cəmiyyətlərin inkişafının islahat və
inqilab yolları, aqrar sivilizasiyadan sənaye sivi-
lizasiyasına keçid, müasir informasiya cəmiyyəti,
dünyada gedən inteqrasiya prosesləri, bəşəriyyəti
narahat edən qlobal problemlər haqqında ümumi
məlumatlar mənimsənilir, şagirdlərdə sosial-iqti-
sadi və siyasi prosesləri, cəmiyyət və şəxsiyyət
münasibətlərini səciyyələndirən faktları, siyasi
və ictimai hərəkatlar, ictimai inkişafda maddi və
mənəvi mədəniyyətin, insan amilinin rolu
haqqında informasiyaları sistemləşdirmək və
təqdim etmək bacarıqları formalaşdırılır.(kuriku-
lum.az)
Son illərə qədər ənənəvi təlim metodları ilə
təşkil olunan tarix dərslərində biliklər şagirdlərə
hazır şəkildə verilir, müəllim aktiv şagirdlər pas-
siv olur, şagirdlərin təlim fəaliyyəti müəllim
tərəfindən qiymətləndirilir, müəllim–şagird, şa-
gird–şagird arasında ünsiyyət yüksək səviyyədə
olmur, şagird şəxsiyyətinin formalaşdırılmasına
diqqət yetirilmir ki, bu da tarix fənninin tədrisi
prosesində yol verilən ciddi səhvlərdəndir, o
cümlədən, müəllim avtoritar xarakter daşıyır və
şagirdlərin yaradıcı inkişafı təmin edilmirdi(1,
səh 32). XX əsrin mövcud parametrləri daxilində
bu təlim metodu optimal sayılmış olsa da bu
günün tələblərinə cavab vermək baxımından geri
qalır. Bütün bunlar yuxarıda göstərilən milli
kurikulumla müəyyənləşdirilən standartlara nail
olmağa imkan vermədiyindən yeni üsul və va-
sitələrin tətbiq edilməsinə zərurət yaradır.
Yeni təlim texnologiyalarının tətbiqi ilə isə
tarix dərslərində quruluq və fakt əzbərlənməsinə
dayanan monotonluğun aradan qaldırılması
nəzərdə tutulur. Yeni təlim texnologiyalarının tət-
biqi ilə biliklər şagird tərəfindən müstəqil əldə
edilir, belə dərslərdə şagirdlərin müstəqil bilik
əldə etməsi üçün şərait yaradılır, şagirdlər aktiv,
müəllim isə passiv olur, şagirdlərin təlim
fəaliyyəti
onların
özləri
tərəfindən
qiymətləndirilir, humanizm və demokratiya prin-
siplərinə əməl olunur, şagirdlər təlim-tərbiyənin
subyektinə çevrilirlər, onların vətəndaş kimi for-
malaşmasıma şərait yaranır, şagirdlərin
yaradıcılıq
qabiliyyətini
formalaşdırmaq
mümkün olur.(1, səh 32)
Təbii ki, nəzəriyyə praktikaya dayananda
özünü isbat etmiş olur. Eyni nüansın ənənəvi və
fəal interaktiv yolla tədrisi zamanı şagirdə
göstərdiyi müxtəlif təsirlərə praktiki nümunədə
baxaq və onlardan hansının rentabelli olduğunu
qiymətləndirək.
Sinif:XI
Dərs: Ən yeni tarix
Mövzu:§19 İkinci dünya müharibəsinin başa
çatması.
Məqsəd:1) II dünya müharibəsinin Almaniya
üçün nəticələrinin mənimsənilməsini həyata
keçirmək
2)Təlim prosesində şagirdlərdə vətənə
məhəbbət tərbiyəsi.
XI sinifdə Ümumi tarix kursunun tədrisində
dərsin sonuna yaxın yeni dərsin izahı zamanı II
Dünya müharibəsinin Almaniya üçün nəticələri
o cümlədən, Şərqi Prusiyanın SSRİ–yə ilhaq
edilməsi Almaniyanın parçalanması və bir-
ləşdirilməsi məsələləri öyrədilərkən aşağıdakı
məlumatı nitqinə daxil etməklə müəllim ənənəvi
metodun ən vacib atributlarından sayılan
“nağıletmə” əsnasında qarşısına qoyduğu ikinci
məqsədə yaxınlaşmış olur: Şərqi Prusiyanın Al-
maniyanın əlindən alınmasından 60 il keçməsinə
baxmayaraq, o həmin torpaqları mənən özünün
hesab edir. Hətta həmin illərdə Almaniyada hər
gün dəmir yolu və ya avtobus vağzallarında
nəqliyyat vasitələrinin hərəkət cədvəllərində
göstərilən yola düşmə vaxtından 10 dəqiqə əvvəl
rəsmən elan edilir ki, qatar və ya avtobusa minik
başlanır və o, Koninsberqə yola düşəcəkdir. 10
dəqiqədən sonra elan olunur ki, həmin şəhər
düşmənin işğalı altında olduğundan səfər təxirə
salınır. Bu hal Almaniyanın birləşdirilməsinə
1990–cı ildə Berlin hasarının söküldüyü, həmin
reysin həqiqətən bərpa olunduğu günədək
Elvin Səlimov
63
DEKABR. 2012. № 13
www.uluturk.info
davam etdi. O vaxta qədər dünyaya göz açan hər
bir alman uşağı illər keçməsinə rəğmən bilir ki,
Koninsberq alman torpağıdır və onun borcu za-
manı gəldikdə həmin əraziyə sahib olmaqdan
ibarətdir” (2, səh 50). Ənənəvi dərsdə bu infor-
masiyanı müəllim nitqinə daxil etdikdə şagirdin
yaddaşında parlaq təsvir yaratmaqla onlarda hiss-
lərin yüksəlməsinə nail olsa da, izahdan sonrakı
vaxtın məhdudluğu onu genişləndirməyə kifayət
qədər imkan yaratmır.
Müasir fəal texnologiyalardan istifadə et-
məklə təşkil olunan dərslərdə isə müəllim bu in-
formasiyadan dərsin əvvəlində motivasiya
yaratmaq üçün istifadə edə və tədqiqat aparılması
üçün problem–situasiyanı yarada bilər. Bu zaman
tədqiqat üçün aşağıdakı suallardan ibarət çalış-
malar tərtib oluna bilər:
-Burada Almaniya tarixi ilə Azərbaycan tar-
ixinin hansı dövrü arasında paralelləşdirmə apara
bilərsiniz? Nə üçün?
-Almaniyanın torpaqlarını itirməsi ilə Azər-
baycanın torpaqlarının itirilməsinin səbəbləri
arasındakı fərqlər nələrdən ibarətdir?
-Danışdığım bu faktlar Almaniyada baş ver-
mişdir. Bəs Azərbaycanda işğal olunmuş tor-
paqların daima xatırlanmasını harada müşahidə
etmisiniz?
Qruplarda işin təşkilinin bu istiqamətdə qurul-
ması istər–istəməz onlarda milli mənlik şüurunun
vətənpərvərlik və vətəndaşlıq hisslərinin və vəz-
ifələrinin formalaşması üçün fəal vasitə olacaqdır.
Bununla onlar ədalətli və ədalətsiz müharibə an-
layışlarına faktlara tətbiq edəcək, sinxronlaşdır-
malar aparacaqlar. Sonuncu sual isə xüsusilə onları
maraqlandıracaqdır və mütləq cavab kağızlarında
yazacaqlar: “Gün ərzində hava haqqında
məlumatlarda işğal olunmuş torpaqlarımızın da
hava dərəcələrinin deyilməsi, Carçı proqramının
(İTV) başlanğıcında 3 dildə (azərbaycan, rus, in-
gilis) Azərbaycan torpaqlarının işğalı haqqında
həqiqətlərin çatdırılması, Xəbərçi proqramının
(ANS) başlanğıcında “Ermənistanın Azərbaycana
təcavüzü davam edir”, ANS ÇM radiosunun de-
vizində “döyüş alnınıza yazılıb” ifadələri daim bizə
işğal altında olan torpaqlarımızı xatırladır və biz o
torpaqları geri qaytarmalıyıq. Bununla şagirdlərin
təkcə vətənpərvərlik hissləri yüksəlməyəcək, eyni
zamanda onlar fəal sürətdə, həyəcanlanmış şəkildə
vətən qarşısında öz vəzifələrini dərk edəcəkdir.
Nümunədən də göründüyü kimi yeni
texnologiyalara əsaslanan dərs modelindən istifadə
etməklə daha böyük nəticələrə nail olmaq
mümkündür. Lakin yeni texnologiyaların və milli
kurikulumun bu gün həyata keçirilməsində
müəyyən problemlər də vardır ki onları aşağıdakı
kimi qruplaşdırmaq olar:
1. hal hazırda ölkədəki əksər məktəblərin
maddi texniki bazası və infrastrukturundakı çatış-
mazlıqlar sistemin tam gücü ilə işləməsinə mane
olan ən başlıca amildir;
2. əksər müəllim kadrların ənənəvi təlim mod-
elləri əsasında orta, orta ixtisas və ali təhsil alması
və yeni sistemlə tanış olmaması, o cümlədən, kom-
püter bilgilərinin kifayət dərəcədə yüksək olma-
ması;
3. müəllimləri yeni texnologiyalarla tanış
edəcək kadrların qıtlığı;
4. Azərbaycan tarixi və Ümumi tarix dərslik-
lərinin ənənəvi dərs modelinə uyğun qurulmuş ol-
ması və problem situasiyaların qurulması üçün
lazımi tərtibata malik olmaması və sairə.
Cəmiyyətə yararlı, düzgün düşünməyi
bacaran həyatın tələblərinə cavab verə biləcək,
informasiya əsrində zamanını qabaqlayacaq
qərarlar verə bilən şəxsiyyət yetişdirmək
istəyiriksə, qarşımızda dayanan bu problemləri
həll edərək məktəblərdə fəal interaktiv təlimin
geniş miqyasda tətbiq olunmasına can atmalıyıq.
Ədəbiyyat siyahısı:
1) Bədiyev S.R Yeni təlim texnologiyaların-
dan mühazirə mətnləri( müəllimlər üçün metodik
vəsait), Bakı, Dərələyəz-M 2009;
2) Mehdiyev B. Təlim prosesində şagirdlərdə
vətənə məhəbbət tərbiyəsi. Tarix insan və
cəmiyyət (elmi- metodik jurnal), Bakı- 2006
1(2);
3) kurikulum.az .
Fəal interaktiv təlim müasir dövrün tələbi kimi
64
DEKABR. 2012. № 13
www.uluturk.info
08.07.1972... Amerika təyyarəsi Vyetnamda
bir dəstə uşağın sığındığı bir məbədə 4 napalm
bombası atdı. Sağ qalan uşaqlar alovlar
içərisində qışqıra-qışqıra qaçmağa başladılar.
Bu vaxt amerikalı fotomüxbir Nik Ut orada idi
və ona Pulitser Mükafatını gətirən məşhur fo-
toşəklini çəkdi. Çox keçmədi ki, bu şəkil (həm
də bu şəkildəki çılpaq balaca qız) Vyetnam
Müharibəsinin simvoluna çevrildi. Bu şəkil həm
də Amerikanı dünya ictimaiyyəti qarşısında
"məhkum edirdi".
1982-ci ildə hollandiyalı bir jurnalist o qızı
axtarmağı qərara aldı. Və uzun axtarışlardan
sonra o qızı tapdı. Bu qız Kim Fuk idi. O, bütün
bədəni yandığı üçün Sayqonda 14 ay xəstəx-
anada yatmış, yanan yerlərin yarısından çox-
unda üçüncü dərəcəli yanıq olduğu üçün
həkimlər ondan ümidlərini üzmüşdülər. Kim
Fuk dözülməz ağrılar çəkir, hətta bəzən bu
ağrılardan huşunu itirirdi. Ən dəhşətlisi isə
çənəsi ilə sinəsi bir-birinə
yapşmış, sol əli sümüyünə
kimi yanmışdı.
İllər sonra Kim Fuk
Kanadaya köçdü. Onda
onun 34 yaşı var idi. Üstə-
lik o, Kanadaya tək yox,
həyat yoldaşı və oğlu ilə
köçmüşdü. Astma və şəkər-
dən əziyyət çəkir, tez- tez
miqren sancıları keçirirdi.
Hələ də bədənində sağal-
mamış yaralar var idi.
1996-cı ildə Vaşinqtonda
Vyetnam
Müharibəsinin
xatirəsinə bir mərasim
keçirildi. Bu mərasimdə
Kim Fuk da var idi.
Nəhayət, söz Kim Fuka
çatdı. Çıxışının sonunda o: "Əgər o bombaları
atan pilotla üz-üzə gəlsə idim, yəqin ki, ona
"Artıq keçmişi dəyişdirə bilmərik" deyərdim.
Deyərdim və sonra da əlavə edərdim: " Keçmişi
dəyişdirə bilmərik, ancaq gələcəyi dəyişdirə
bilərik. Həm də sülhə xidmət etmək üçün..."
Kim Fuk zaldan çıxmaq istəyirdi ki, kimsə
ona bir kağız verdi və əli ilə kağızı göndərən
adamı göstərdi. Kim Fuk istər istəməz kağızı
göndərən adama baxdı. Onun əli-ayağı titrəyir
və dəhşətli baxışlarla Kim Fuka baxırdı. Sonra
Kim Fuk əlindəki kağızı oxudu. Kağızda:
"Kim! O pilot mənəm!" sözləri yazılmışdı.
Bəli, o, 8 iyun 1972-ci ildə Vyetnamdakı
məbədə napalm bombası atan təyyarənin pilotu
Con Plammer idi. Müharibədən sonra uzun illər
özünə gələ bilməmiş və o kiçik qızın şəklini
cibində gəzdirmişdi. Kim bir anlıq pilota baxdı
və sonra qollarını açaraq ona doğru qaçdı...
“O pilot mənəm!”
Dostları ilə paylaş: |