İsa Həbibbəyli akademik Şahlar Əsgərov professor Oruc İbrahimoğlu Türksevər
DEKABR. 2012. № 13 www.uluturk.info
Yüklə 0,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Bu adamlardan ehtiyatlı olun: Əlinizdən topraqlarınızı almağa gəlirlər!"
54 DEKABR. 2012. № 13 www.uluturk.info sayılan Parvat məbədinə getməsi və orada keçirilən ibadət mərasimini ətraflı təsvir etməsi dediklərimizə sübutdur. Gündəlikdəki yazılardan məlum olur ki, o, fars, Türk və hind dillərini kifayət qədər öyrən- məyə nail olmuşdu. Ümumiyyətlə Afanasi Niktini hər şey maraqlandırırdı: geyim dəbləri, yeməklər, silahlar, müharibə qaydaları, heyvanat və bitki aləmi, bazarlardakı vəziyyət və s.
mətni boyunca müəllifin dini baxışlarının nə qədər təbəddülata uğradığının şahidi oluruq. Nikitin öz gündəliyini xristian əqidəsinə uyğun olan dua ilə başlayır və səfərə çıxarkən həm xristian keşişlərindən, həm də yerli knyazlardan xeyir-dua aldığını bildirir. Lakin gündəliyin sonrakı səhifələrində müəllifin xristian dininə bağlılığını nü- mayiş etdirən sübutlar getdikcə azalır, bunun əvəz- inə Nikitinin müsəlmanlara və İslam dininə rəğbətini göstərən ifadələr görünməyə başlayır. Afanasi Nikitinin Hindistanda keçirdiyi günlər haqqında xatirələrində bir maraqlı məqam diqqətə layiqdir. Səyyah səfərinin lap əvvəlində bütün əm- lakını, o cümlədən, kitablarını və təqvimini də itirdiyi üçün, xristian dini ayinlərini vaxtında icra et- məyə çətinlik çəkirdi. Müsəlman Bəhmənilər dövlətində hicri təqvim işləndiyinə görə, xristian dini ayinlərinin miladi təqvimlə vaxtını dəqiq bilmək səyyah üçün qeyri-mümkün idi. Buna görə Afanasi Nikitin bir müddət təqribi hesablamalar va- sitəsilə xristian təqviminin əlamətdar günlərini təyin edir və dini ayinləri yerinə yetirir. Maraqlıdır ki, bu zaman Nikitin Tanrıya müsəlman duaları ilə müraciət edirmiş. Dua orijinalda belə səslənir: “Tan-
Bir müddət keçdikdən sonra Afanasi Nikitin xris- tian ayinlərinin vaxtını təqribi də olsa təyin etmək fikrindən əl çəkir və müsəlmanlarla birlikdə dini ayinləri icra etməyə başlayır. O yazır: “Muhəmməd
Diqqət yetirin ki, burada müəllif İslam peyğəm- bərini müsəlman əqidəsinə tam uyğun olaraq “Rə-
Afanasi Nikitinin yerli müsəlman feodalı Məlik Həsən Bəhri ilə görüşünün təsviri də gündəliyin maraqlı hissələrindəndir. Məlik səyyaha təklif edir ki, İslam dinini qəbul etsin. Lakin mətndən görünür ki, bu təklif məcburi deyildi. Nikitin həmin söhbət- dən sonra qəlbində yaranmış təlatümü bu sözlərlə təsvir edir: “Vay mənim halıma! Düz yoldan azmışam, bilmirəm ki, hansı yolla gedim. Ey hər şeyə qadir olan, yeri-göyü yaradan Tanrı! Öz bəndəndən üz çevirmə, məyusluq içindəyəm. İlahi, mənə rəhmin gəlsin, axı, məni sən yaratmısan. Məni düzgün yoldan döndərmə. İlahi, məni öz düzgün yoluna hidayət et. Mən ehtiyac üzündən sənə yaxşı bəndəlik etməmişəm, günlərimi şər içində yaşamışam”. Dua bu sözlərlə qurtarır: “Allah pərvərdigar, Allah sənsən. Kərim Allah, rəhim Allah, əlhəmdulillah”. Bu ifadələr müəllifin qəlbində öz keçmiş əqidəsinə qarşı şübhələrin yarandığını və onun “düzgün yol” - siratəl- müstəqim axtarışında olduğunu göstərir. Qeyd etdiyimiz kimi, Afanasi Nikitinin gündəliyi lap əvvəldən xristian rahiblərin əlinə keçdiyi üçün, onun mətnində xeyli uyğunsuzluqlar mövcuddur. Belə ki, burada xristian əqidəsi ilə müsəlman əqidəsini bildirən ifadələr bir-birinə qarışıb. Bəzi yerlərdə müəllifin dilindən söylənən və İsa Məsihi tanrı kimi vəsf edən cümlələrə rast gəlinir. Bəzən isə Nikitinin obrazı böyük çətinliklə öz əqidəsini qoruyan təəssübkeş xristian təsiri bağışlayır. Məşhur amerikalı tədqiqatçı Lenkoff və başqaları bu cümlələrin xristian katiblər tərəfindən mətnə sonradan əlavə edildiyini bildirirlər. “Üç dəniz arxasına səyahət”, müəllifin əhatəli bir duası ilə sona çatır. Bu duanın mətninin mövzu ilə bağlılığını nəzərə alaraq, onu orijinalda olduğu kimi səsləndiririk: “İsa rux ollo, alik solom. Ollo akber. La iləqila illollo. Ollo pervordiqer. Alxamdu lillo, şukur xudo afatad. Bismilnaqi raxman ir- raqim. Xuvo muqu ləzi lə iləqu illə quə. Alimul- qaybi va şaqadati. Xuva raxmanu raqim. Xuva moqu ləzi lə iləqa illəxu”. Zənnimizcə, bu sözlərin Natiq Rəhimov 55 DEKABR. 2012. № 13 www.uluturk.info tərcüməsini söyləməyə ehtiyac yoxdur. Yalnız İsanın xristianlıqda olduğu kimi, “Allahın oğlu” deyil, əsil müsəlman əqidəsincə, “Allahın ruhu” adlandırıldığını vurğulamaq istərdik. Duanın so- nunda isə azacıq təhrif olunmuş şəkildə Allah- təalanın gözəl adlarından 28-i çağırılır: “əl-Məlik,
edən bu müqəddəs kəlmələr sanki bir müsəlmanın ölümqabağı söylədiyi kəlmeyi-şəhadət cümlələrini xatırladır. Sonda bu məşhur rus səyyahının İslamı qəbul et- məsi barədə gətirilən sübutlara inanıb-inanmamağı oxuyucuların öz öhdəsinə buraxırıq. Yalnız bunu xatırlatmaq istərdik ki, Afanasi Nikitindən təqribən 30 il əvvəl Hindistana səfər etmiş italyan səyyahı Nikola de Konti də Hindistanda İslamı qəbul etmiş və orada evlənərək bir müddət yaşamışdı. 1957-ci ildə Amerikanın cənubunda araşdırma aparmaq üçün baza quran Nasanın ekspeditorlarını bir gün azyaşlı qırmızıdərili uşaq görür və qaça- qaça uzaqda olan düşərgələrinə gedib babasına xəbər verir. -Baba, ağ adamlar gəlib, aşağıdakı vadidə gördüm… Çoxdular və nəsə edirlər. Yaşlı qır- mızıdərili fikrə gedir..Əsəbi halda -Onlarla danışdın? -Xeyr, məni görmədilər. Mən böyük təpənin üzərindən onları izlədim. -Onda səhər yanlarına get və orada nə ax- tardıqlarını soruş. Kiçik qırmızıdərili ertəsi səhər yola düşür. Eks- peditorların yanına çatır və ağ adamlardan birinə: -Burada nə edirsiniz? deyə soruşur Ağ adamlardan bir neçəsi uşağın başını tumarla- yaraq gülümsəyərək: - Gecələr səmada parlayan bir şey var ha, biz burdan onu seyr edirik. -Ayı?! Yaxşı, amma niyə? Adamlar kiçik uşağın sualına yenə gülüm- səyərək cavablandırırlar. -Gələcəkdə… çox illər sonra burdan ora insan- ları apara və orada yeni bir həyat qura bilmək üçün… Anladınmı? Kiçik qırmızıdərili tam anlamasa da «Anladım» deyir və qaça-qaça uzaqlaşır ordan. Qaçaraq babasının yanına gedir və özünə dey- ilənləri izah edir. Yaşlı qırmızıdərili nəvəsinin izah etdiklərini dinlədikdən sonra çox əsəbləşir, qışqırıb bağırır. Ertəsi səhər yenə nəvəsini yanına çağırır, heyvan dərisi üzərinə sərt bir çubuqla və öz dillərində yazdığı qeydi ona uzadaraq deyir ki: -Götür bunu, ağ adamlara ver və onlara de ki; «Bunu babam göndərdi… Ora, yəni aya get- diyinizdə bunu oradakılara verərsiniz». Kiçik qırmızıdərili babasının dediyi kimi də edir. Ağ adamlardan birinə qeydi verir, babasının dedik- lərini də çatdırır və ordan uzaqlaşır. Ekspeditorlar müəyyən hissələri yandırılmış dəri parçasına baxıb saatlarla gülürlər. Ancaq hadisədən bir neçə gün keçdikdən sonra, yaşlı qırmızıdərilinin o qeydlə ayda yaşayanlara necə bir mesaj çatdırmaq istədiyi ilə maraqlan- mağa başlayırlar. Bu maraq gündən-günə elə böyüyür ki, bir tərcüməçi çağırmağa qərar verir- lər.
Tərcüməçi gəldiyində hər kəs bir yerə toplaşır və maraqla gözləməyə başlayırlar. Bu vaxt gülüşmələr hələ arada bir davam edir. Tərcüməçi dəri parçasını əlinə alır, oxuyur və ağlamağa başlayır. Hərkəs çaşır. Tərcüməçi yaşlı gözlərlə üzünü adamlara çevirir və deyir ki; -Dəri parçasında bu sözlər yazılmışdı: «Bu adamlardan ehtiyatlı olun: Əlinizdən topraqlarınızı almağa gəlirlər!
Yüklə 0,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|