İsgəndər Atilla
Yüklə 3,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- *Hüseyn Cavid
- Cavidin Qurban əli Şərifova yazdığı məktubdan. Əziz Şərif
31 İsgəndər Atilla partiyasının bədii ədəbiyyat və ədəbiyyatşünaslıq sahəsində yeritdiyi siyasət və ideologiya qabarıq nəzərə çarpır ki, mən bunu deməyə bilmərəm. 3 Haşiyə. M.Cəfərin “Hüseyn Cavid” monoqrafiyası 1960- 1980-ci illərdə oxucular, mütəxəssislər və cavidsevərlər tərəfindən birmənalı qarşılanmadı və böyük mübahisələrə səbəb oldu. Nə üçün? Birincisi ona görə ki, o, Cavid haqqında yazılmış ilk qiymətli monoqrafiya idi. M.Cəfər uzun illər əsərləri yasaq edilmiş və oxuculardan ayrı salınmış Cavidi ədəbi ictimaiyyətə və elmi ədəbiyyata qaytardı və onun irsinə maraq oyatdı. Cavidin həyat və yaradıcılığı haqqında təsəvvür yaradan bir elmi əsər ortaya qoydu və s. Ancaq mübahisə doğuran bu deyildi. Mübahisə doğuran tədqiqatın metodologiyası və Cavidə yanaşma ilə ilgəli idi. Çünki müəllif monoqrafiyada bəzən 1920-1930-cu illərin tənqidi və ədəbiyyatşünaslığı səviyyəsinə enirdi. Bu cəhətdən yalnız müəllifi deyil, kitabın redaktoru Əziz Mir- əhmədovu da qınamaq olar... Müəllifə monoqrafiyanın üzərində təzədən işləyib nəşr etmək təklif olunmuşdu. Mən bunu dəfələrlə Mirəli Seyidovdan eşitmişəm. Bir gün Turan Cavidin də iştirakı ilə həmin söhbət açıldı. Mirəli müəllim dedi: “Məmməd Cəfərə monoqrafiyanı yenidən işləyib nəşr etdirməsini təklif edirlər. Ancaq o, nədənsə susur...” Mən dedim: “Yenidən işləyib çap etdirsə, yaxşı olar.” Turan xanımın üzünə baxdım. Onun üzünə bir qəm-qüssə çökdüyünü hiss etdim. O, kədərlə dedi: “Əlbəttə, elə etsə daha yaxşı olar.” İllər ötürdü. M.Cəfər susurdu. Nəhayət, 1981-1982-ci illərdə Cavidin anadan olmasının 100 illiyinə hazırlıq gedirdi. M.Cəfər artıq yaşlaşmışdı. Mən bildiyimə görə, Arif Hacıyev və Yaşar Qarayevin köməkliyilə həmin monoqrafiya işləndi, rus dilinə tərcümə edildi və çap olundu. Artıq gec idi!.. Bu səbəbdən mən görkəmli ədəbiyyatşünas M.Cəfərin məhz 1960-cı ildə nəşr etdir- 32 Əsrin şairi IX diyi monoqrafiyaya müraciət etmişəm. Çünki sovet dövrü üçün daha səciyyəvi olan monoqrafiya mənim araşdırmalarımın istiqa- məti üçün də münasib və məqsədəuyğundur. 4 Cavidin şeirlərində məzmunca ciddi bir orijinallıq və yenilik görməyən müəllif, “Rəqs” şeirini nümunə gətirərək, iddia edirdi ki, “Məzmunca həyəcanlandırıcı xəyallar, fövqəladə, mücərrəd mənəvi səadət həsrəti, forma cəhətdən isə süni pafos, dəbdəbəli üslub, fars və ərəb sözləri, tərkibləri ilə ağırlaşdırılmış qəliz dil bu şeirlərin [Cavid şeirlərinin] çoxunun əsas xüsusiyyəti idi.” Müəllif fikrini əsaslandırmaq üçün XX əsrin əvvəlləri türk ədəbiyyatına müraciət edir. Düşünür ki, tənzimat ədəbiyyatı son günlərini yaşayırdı. Tənzimatçıların orqanı olan “Sərvəti-fünun” jurnalı bağlanmışdı. Sultan Əbdülhəmid dövründə “irtica ədəbiyyatı” öz təsirini gəstərirdi. Türkiyə ədəbiyyatında bəd- binlik, xəyalpərvərlik, siyasətdən uzaqlaşmaq (?!) səciyyəvi bir hal almışdı və s. Məhz buna görə də Cavid bu cür şeirlər yazırdı. - Heç şübhəsiz ki, bu ədəbi mühitin gənc Cavidə də müəyyən mənfi təsiri olmuşdu. Onun da şeirlərinə, “Yadi-mazi” şeirində olduğu kimi, bədbinlik, ümidsizlik mötivləri gətirmişdir.” Əvvəla, Türkiyə ədəbi mühitinin nə Cavidin şəxsiyyətinə, nə də yaradıcılığına elə bir mənfi təsiri olmamışdır. Böyük öndərimiz Məhəmməd Əmin Rəsulzadə həmin məsələni tarixi baxımdan daha düzgün aydınlaşdıraraq yazmışdır: “Azərbaycan gəncliyi saf və təmiz bir niyyətlə türk öyrətmənlərinin tələbəsi oldu. Çox keçmədi ki, Namiq Kamal Məhəmməd Hadini, Əbdülhaq Hamid Hüseyn Cavidi, Məhəmməd Əmin də Əhməd Cavadı oğulluğa qəbul etdilər.” 1
O ki qaldı müəllifin Cavid şeirlərində sadaladığı “nöq- sanlara”, onlar Türkiyə ədəbi mühitindən yox, şairin şəxsi həyatı, İstanbulda rastlaşdığı müdhiş çətinliklərlə bağlı idi. Diqqətəlayiq
1
33 İsgəndər Atilla bir fakt! Cavid orada təhsil alarkən Sultan Əbdülhəmid hakimiyyətə gəlir. Qafqazlı tələbələrin ona ünvanladıqları təbrik teleqramında Cavidin adı yoxdur. Mən demək istəyirəm ki, Cavid qaynar yaradıcılığa başladığı ilk günlərdən Azərbaycanda, İranda və Türkiyədə baş verən ictimai-siyasi hadisələrə laqeyd qalmamış, ancaq siyasətə qarışmamışdır. Bu, sovet hakimiyyəti illərinədək davam etmişdir. Sovet hakimiyyəti illərində də o, nə inqilaba, nə də siyasətə qarışdı. Sovet quruluşunun ilk illərində öz nüfuzundan istifadə edərək, yazıçılara belə bir çağırış etdi: “Bizim siyasətlə nə işimiz? Gəlin öz sənətimizlə məşğul olaq.”
M.Cəfər sözünə davam edərək yazır ki, qeyd etdiyim motivlər şairin “Elmi-bəşər” şeirində daha qabarıq nəzərə çarpır. Onun ifrat bir bədbinliyə düçar olmasına, “dindar bir mühit hesab olunan İstanbul darülfünunu və xüsusən şairə fəlsəfi axtarışlarda müəllimlik etmək istəyən (əslində müəllimlik etmişdi – İ.A.) türk aqnostiki Rza Tövfiqin də təsiri olmuşdu... Rza Tövfiq Şərq ədə- biyyatında sufizmi öyrənirdi, özü də sufi şeirlər yazırdı.” Mən əksinə düşünürəm. Hesab edirəm ki, görkəmli filosofun, İstanbul Darülfünununun professoru Rza Tofiqin * istər Cavidin şəxsiyyətinə, istərsə də yaradıcılığına heç bir mənfi təsiri olmamış- dır. Əksinə, şair ondan çox şey öyrənmiş, haqqında yüksək fikirdə
Əfəndim! Bəndəniz ta rəmazana qədər beş-altı ay (ədadi) proqramını ikmala çalışırdım; və hər həftə də məşhur filosof Rza Tofiq bəydən b əzi həqayiqə dair bir-iki dərs proqramı xaricində oxuyurdum. Sonra hürriyyət alınar-alınmaz Rza Tofiq bəy məbusu intixab edildi... Bu proqram ustadi- möht
ərəm Rza Tofiq bəyin səlah gördüyü bir proqramdır... Cavidin Qurban əli Şərifova yazdığı məktubdan. Əziz Şərif: “28 avqust 1914-cü ildə səhər son dəfə Hüseynlə [Cavidlə] bir yerdə filosof Rza Tofiq v ə onun qəribə vərdişləri haqqında söhbət edirdik.” Bir gün Turan Cavid m ənə Rza Tofiqin qəribə vərdişlərini əks etdirən bir foto göst
ərdi. Fotoda o, bir pəhləvan, idmançı kimi
görünürdü. Düzü, m ən də onun q əribə vərdişlərinə təəccübləndim. Yüklə 3,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|