İsgəndər Atilla
Yüklə 3,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
109 İsgəndər Atilla - Bu gün şəhərdə xəbər yayıldı ki, böyük Osmanlı im- periyasının sultanı əlahəzrət Məhmət Rəşid kafirlər dünyasına müharibə elan etmək qərarına gəlib. Onun müzəffər qoşunları müsəlmanları Rusiya və İngiltərənin boyunduruğundan azad et- mək üçün Şərqdə və Qərbdə irəliləyirdi. Bununla da cihad – müqəddəs müharibə elan edilmiş və xəlifənin sarayı üstündə peyğəmbərin yaşıl bayrağı dalğalanır. 1
sözləri yazdı: “Anadolu hərbzadələrinə yardım münasibətilə.” Dəhşətli müharibə səhnələrini gözlərinin qarşısında canladıraraq, “Hərb və fəlakət” şeirini yazmağa başladı. Şeirdə müharibənin canlı tablosunu yaratmağa çalışdı. Problemi bu cür qoydu: “Tə- məddünün – mədəniyyətin, tərəqqinin sonu vəhşətmidir, nədir əcəba?..” Onun xəyalları çox uzaqlara – hüzn diyarına uçdu. Uzaq bir mühit – müharibə mühitində cövlan etdi. Bütün cahan sanki susmuşdu. Fəqət uzaqda bir zavalıı bayquş inləyirdi. O, müha- ribə, qavğa bayquşu idi. İnsanların fəlakəti “dekadans şairi” elə bir hala salmışdı ki, onun gözündən uyqusu çəkilmişdi. Qəlbi çırpınırdı. Gözlərinin önündə teyflər, qızıl qanlar dalğalanırdı. Başında atəşli, sisli vulkanlar püskürürdü. O, yazmaqda davam edirdi.
- Yığın-yığın bəşəriyyət ölümlə pəncələşir, Fədayi-nəfs edərək haq için qoşar, güləşir. Yaqar, yıqar, əzilir, məhv olur, basar, basılır. Vətən yolunda ölür, öldürür, asar, asılır. Nədir şu qəhrü fəlakət? Nədir bu qəhtü qəla? Nədir şu kinü ədavət, nədir bu dərdü bəla?..
Amansız və vəhşi dünyada qara və ağ, xristian və islam, şəhərli və köylü, maarifpərəst və cahil bir-birinə dəymişdi. Bir şair
1 Qurban S əid. Əli və Nino, Bakı, 2006, s. 69. 110 Əsrin şairi IX belə yazmışdı: “Bütün bəşər nə hüquq istiyorsa həp alacaq; // Qəvi zəif ilə bir yerdə kamran olacaq.” Cavid bu fikrə gülürdü, istehza edirdi. Həmin sözləri “dadlı bir əfsanə, süslü yalan” hesab etdi və yazdı:
- Qucaq-qucaq edilən tatlı vədlər pək çoq; Saqın inanma! Yalan... Yoq, zəif için haq yoq!.. İnanma! Aciz için yoq hüquq, inanma, xayır, Cihanda haq da, həqiqət də həpsi qüvvətdir.
Bir sovet ədəbiyyatşünası həmin misraları oxuduqdan sonra yazmışdı: “Şair səhv edir. Bizdə hamı bərabərdi, xoşbəxti, haqqı, hüququ təmin edilmişdi...” Mən böyük Cavidin fikirlərilə şərikəm. Bugünkü dünyada baş verən hadisələri bir gözlə nəzərdən keçirsək, şairin haqlı olduğuna haq qazandırarıq... “Hərb və fəlakət” şairin iri həcmli şeirlərindən biridir. 1917- ci ildə nəşr edilmiş “Bahar şəbnəmləri” kitabı həmin şeirlə açılır. Şeir üç hissədən ibarətdir. Birinci hissəsi 42, ikincisi 48, üçüncüsü 38 misradır (cəmi 128). O, bəzi sovet nəşrlərinə, o cümlədən 1958- ci ildə nəşr edilmiş Cavidin seçilmiş əsərlərinə tam şəkildə salınmamışdır. 1982-ci ildə şairin dörd cildlik yubiley nəşrlərinə I-II hissələri daxil edilmişdir. Bir dəfə kitabın tərtibçisi Turan Caviddən bunun səbəbini soruşdum. O dedi: “Hələ vaxtı deyil. Zaman gələndə daxil edəcəyəm.” Sonra əlavə edib dedi: “Bəzi nəşrlərə salırdım. Ancaq nəşriyyatlarda çıxarırdılar. Deyirdilər ki, biz salsaq da, senzuradan keçməyəcək.” Nəhayət, şeir tam şəkildə müstəqillik illərində Turan Cavidin tərtibatı ilə nəşr edilmiş 5 cildlik Cavid əsərlərində geniş oxucu kütləsinin ixtiyarına verildi. “Hərb ilahi qarşısında” şeiri şairin sağlığında həm “Açıq söz” *
edilmişdir. Şeir bəzi sovet nəşrlərində “Hərb Allahı qarşısında” şəklində getmişdir. Müstəqillik illərində nəşr edilmiş kitablarda
*
“Açıq söz”, 17 aprel 1917. 111 İsgəndər Atilla adı əslinə uyğun verilmişdir. Şekspir də, Cavid də “Hərb Allahı” ifadəsindən əsərlərində istifadə etmişlər. Şekspir “Hamlet”də (“Marsın – o amansız hərb Allahının...”) Cavid “Topal Teymur”da Teymuru “hərb Allahı” hesab etmişdir. Şeir beş bənddən, 30 mis- radan ibarətdir və altılıq şəklində yazılmışdır. Hər bəndin birinci üçüncü, ikinci dördüncü, beşinci altıncı misraları bir-birilə qafiyələnir. Hərb İlahi obrazlaşdırılır və bir obraz kimi təsvir edilir. Şair Onu odlu qanadları ilə “zəhri-intiqam saçan” bir Əjdaha – Şər qüvvə kimi təqdim edir. Törətdiyi qəhrü fəlakətlərə qarşı çıxır. Qanlı müharibə səhnələrini bitirməyə çağırır. Qanlı pərdələrə yol göstərən Şər qüvvə kimi ittiham edir. Şər – Kinli Əjdaha, Hərb İlahi tökdüyü qanlardan, faciə və fəlakətlərdən usanmır. Hay-küyü bütün dəhşətilə cahanı lərzəyə salır. Bəni- bəşərin nəfəs almasına imkan vermir. Kinli Əjdahanın pəncəsində yalnız bəşər deyil, yer, göy, hava məhv olur. O havada da, yerdə də, suyun altında da vəhşətlər və dəhşətlər törədir. Onun vəhşiliyi və zülmündən hər kəsin bağrı qan olur. Hətta qaplanlar Hərb İlahıdan aman diləyir. Qartallar öz məskənlərini tərk edir. Dünya Adəm övladı ilə bərabər odda yanır, məhv olur. Şair onu təmsil edən şər qüvvələri – imperialistləri, cahan hərbinə səbəbkar olan siyasət ərlərini şiddətlə qınayır. Qəzəblərini söndürməyə çağırır, mərhəmətə, rəhmə dəvət edir.
Ey şiddətü qəzəb savuran hamiyi-zəfər! Artıq yetər, usandı cihan, sən də bir usan! Tərk et şu qanlı toprağı, artıq çəkil, yetər: Hər kəs didişmədən yorulub, şimdi ruh açan Azədə bir havada çiçəklənmək istiyor, Pək tatlı bir ümid ilə əylənmək istiyor.
Şairin təsvir, təqdim və tənqid etdiyi Hərb İlahi kimdir? Şübhəsiz ki, ilk növbədə imperialistlər və siyasət ərləridir – dünyada mövcud olan real şər qüvvələrdir. Əsatiri baxımdan Yüklə 3,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|