İsgəndər Atilla
Yüklə 3,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dilsiz bir millət yaşamaz, çabuq münqəriz olur. Bir millətin lisanı, mevcudiyyətinin ən parlaq bürhanıdır.”
127 İsgəndər Atilla “Altay” dağı, “Makan” çölü, həm də “Yasın” ovası Birər aydın səhifədir, hər türk gərək anlasın.
Şair bu bənddə türk tarixi, türk soyu, türkün yurdu və yu- vası, türk dili, bir sözlə, türk mədəniyyətilə bağlı maraqlı və diqqətəlayiq fikirlər söyləmişdir. 1910-cu ildə Azərbaycan türk məktəblərində ana dilinin tədris edilməməsindən şikayətlənərək yazmışdı: “Məhz bunun nəticəsidir ki, məktəb şagirdləri az bir zamanda özlərini unudurlar. Tarixlərindən, köklərindən xəbərsiz qalırlar. Bu da bir millət için pək böyük qəflət, pək böyük tədənnidir. Dilsiz bir millət yaşamaz, çabuq münqəriz olur. Bir millətin lisanı, mevcudiyyətinin ən parlaq bürhanıdır.” 1
Yəni dilsiz bir millət tez bir zamanda tükənər, məhv olar. Bir millətin dili onun mövcudluğunun ən parlaq dəlili, sübutudur. Şair həmin şeiri “Həsbi-hal” məqaləsi ilə bir ildə yazmış və mətbuatda çap etdirmişdir. Məqalədə izlədiyi fikri dolayısı ilə şeirdə ifadə etmişdir. Millətin millət olması və millət kimi formalaşması üçün aşağıdakı şərtləri irəli sürmüşdür: Millətin tarixi, əsli-kökü, dil birliyi, yurd-yuvası olmalıdır, o coğrafi bir məkanda yaşamalıdır. Müəllif bu cəhətdən müasir oxucuların diqqətini ümumi türk tarixində mühüm yer tutan üç çoğrafi məkana – Altay dağına, Makan çölünə və Yasın ovasına yönəldir. Şeirin sonunda həmin tarixi məkanların izahını verir. İzah qəzetdə çox kiçik hərflərlə (nonparellə) verildiyindən Turan Cavid və mən mətni oxumağa çox səy göstərsək də, faydası olmadı. Turan xanım axırda əsəbləşdi və biz bir təhər birinci cümləni oxuya bildik: “Bu yerlərin hər üçü türk tarixi – ümumiyyəsincə böyük bir əhəmiyyəti haizdir... H.C.”
1 Hüseyn Cavid. H əsbi-hal, “Həqiqət”, 5 yanvar 1910. 128 Əsrin şairi IX 20 Haşiyə. Mən arxivlərdə çalışarkən Cavidin bir neçə şeirinə, “Həsbi-hal” silsilə məqalələrinə təsadüf etdim və çox sevindim. Çünki həmin əsərlərin, demək olar ki, hamısı müasir oxuculara, o cümlədən Turan xanıma məlum deyildi. “Qoca bir türkün vəsiyyəti” şeiri 1910-cu ildə yazılsa da, nə şairin sağlığında çap etdirdiyi şeirlər kitablarına, nə də sovet nəşrlərinə salınmışdı. Şeiri oxudum, məni bərk tutdu. Əzbərlədim, “Azərbaycan müəllimi” qəzetində çap etdirdim. Sonralar Turan xanımın xahişi ilə həmin əsərlərin surətini çıxarıb bir nüsxəsini ona verdim, bir nüsxəsini özümdə saxladım. 1982-ci ildə, Hüseyn Cavidin anadan olmasının yüz illiyində onun əsərlərinin 4 cildliyi çap edilərkən həmin şeir ora daxil edilmədi. Mən Turan xanımdan bunun səbəbini soruşduqda o dedi: “Hələ vaxtı deyil...” Nəhayət, həmin vaxt müstəqillik illərində gəlib çatdı. Şeir tam şəkildə 2005-ci ildə müəllifin beş cildliyinin birinci cildində müasir oxucuların nəzərinə çatdırıldı. Mənim araşdırmalarıma görə, şeirdə qeyd edilən tarixi yerlər qədim Türküstanda (Ötükəndə) Turan dövlətilə Çin dövlətinin həmsərhəd bölgələrində, Şərqi Türküstana aid torpaqlarda yerləşirdi. “Takla Makan” hazırda Çin ərazisindədir. Yasın ovasının harada yerləşdiyini dəqiq müəyyənləşdirə bilmədim. Altay türklərin ana vətəni hesab olunur. Ancaq türklər Doğudan Batıya – Şərqdən Qərbə köç etmişlər. Onların ana vətəni Ön Asiya olmalıdır...
Qoca Türk yavrularına qədim əcdadlarının tarixini, adət və ənənəsini xatırladır. Onların necə doğub yaşamasını, həyat sürməsini, nə kibi ərliklər etməsini yada salır. Soykökünü, millətini, tarixini unutmamağa çağırır.
Bir millət öz kökü üstə bitər, böyür, yüksəlir, Köksüz ağac çabuq qurur, çiçək açmaz, bar verməz, 129 İsgəndər Atilla Baqın, görün tarixiniz sizə nələr göstərir, Həp şərəf, həp böyüklükdür, ancaq şaşılar görməz.
“Qoca Cavid” mərd ataların igidliyindən, qəhrəmanlığından, döyüş meydanlarında ad çıxarmasından, ta qədimdən onların elmə və hikmətə böyük maraq göstərməsindən ilhamla, fəxr ilə şöhbət açır. Ruhundan və bağrından qopub gələn alovlu sözləri, hiss və düşüncələri müasir oxucunun beyninə, hafizəsinə yeritməyə çalışır. Yeni türk nəslini ağıllı, kamallı, mübariz və düşüncəli görmək is- təyir. Günəş kimi parlayan tarixlərinə nəzər salmağa, Səmərqəndin – Əmir Teymur dövrünün darülfününunlarından, Uluqbəyin rəsəd- xanasından zövq və ilham almağa çağırır. Türk gənclərini və ellərini keçmiş tarixlərini öyrənməyə, milli dəyərlərə sadiq qalmağa, çağdaş dünya ilə ayaqlaşmağa dəvət edir.
Əvət, arslan yavrularım! Türk eli həp şanlıdır, Elmas kibi ləkəsizdir, saqın, qafil olmayın. Əsr, iyirminci əsrdir! Vəzifəsi pək ağır... Arş iləri! Qomşular yol aldı, geri qalmayın!
Bu çağırış dünən nə qədər müasir səslənirdisə, bu gün dünənkindən, sabah bu günkündən daha müasir səslənəcək!.. 22 Caviddə yurd və vətən sevgisi onun İstanbulda qələmə aldığı “Hali-əsəfiştimalımı təsvirdə bir ahi-məzlumanə” şeirində özünün daha parlaq ifadəsini tapmışdır.
- Məhv olur fikir edincə cismü tənim, Aman Allah! Odur bənim vətənim!
- deyə haray çəkən, dünyaya səs salan və qürbət bir şəhərdə böyük sıxıntılar içində yaşayan şair, vətən üçün darıxır, vətən həsrətinə dözə bilmir. “Odur bənim vətənim!” deyərkən şair Yüklə 3,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|