Islam qəribli
Məhəmməd Hadi və mətbuat
Yüklə 3,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Məhəmməd Hadi və mətbuat
- TƏHSĠL, MAARĠF və HƏQĠQƏT
- Həqiqətbin olanlar vasili-fövzü hidayətdir(135, 9).
- İslam Qəribli
- Könül sındırma, ev yıxma, əziyyət vermə məxluqə, YıxılmıĢ xanəni məmur, sınmıĢ könlü abad et. Dilərsən müstəfid olmaq hüquqi-adəmiyyətdən
Məhəmməd Hadi və mətbuat
97 “Olurmu nurla zülmət bərabər?” - nəssi-Qurandır. Cəhalətpərvəran qeydi-əsarətdə qalıb məhkum, Ülum ərbabı Ģəhristani-hürriyyətə xaqandır(134, 8-9). Janrına görə müxəmməs olan“Amali-tərəqqi”(135, 9) əsəri beş bənddən ibarətdir. Azadlıq, istiqlal və maarifin təbliği niyyəti ilə yazılmış bu şeir mətnində heç bir dəyişiklik edilmədən həm “Firdovsi-ilhamat”da(377, 44-46), həm də M. Hadinin poetik əsərlərinin nisbətən kamil nəşri hesab olunan kitablarında çap olunmuşdur(379, 381; Bax: M. Hadi. Seçilmiş əsərləri, I cild, “Elm” nəşriyyatı, Baki-1978, 14; M. Hadi. Seçilmiş əsərləri, “Şərq-Qərb”, Baki- 2005, 29-30. Qeyd: Bundan sonra biz M. Hadinin sonrakı kitabları deyəndə bu nəşrləri nəzərdə tutacağıq –İ. Q.). “Əsasi-fikrimiz təmini-istiqbali-millətdir”,- deyən şair bildirir ki, cəhalət odu vətənin sinəsinə çalın-çarpaz dağ çəkib, cəhl və qəflətdən maarifin nuru, ziyası sönüb. Hər tərəfi yaramazlıqlar bürüdüyündən (M. Hadidə “xari-şəqavət”) “vətən gülzarı xar olmuş”, səadətdən əsər-əlamət yoxdur. Ən istəkli əməli “irtiqayi- mülki-millət” (millət mülkünün, vətənin yüksəlişi və inkişafı) olan şairə görə əsarət zəncirini qırmaq, millətin istiqlalını qazanmaq üçün iki başlıca yol var: TƏHSĠL, MAARĠF və HƏQĠQƏT. Çünki:
“Azərbaycan romantizminin məşhur nümayəndəsi, ardıcıl füyuzatçı şair M. Hadinin”(422, 30)birinci nömrədə çıxan şeirlərindən biri də “Qələmə” adlanır(136, 15). İkinci misranın ilk sözü- “Qon” kəlməsinə verilən “Cəraid və kitablara müvafiq bir isimdir” izahı istisna edilməklə, şeir M. Hadinin kitablarında olduğu kimi getmişdir(377, 379; 42-43, 13). 14 beytlik bu şeir də ənənəvi mövzudadır, yəni qələmə xitabən yazılmış bu əsər də mədəniyyət, maarif və insanlığa çağırış motivləri ilə zəngindir.
İslam Qəribli
98 Qələmi “bülbüli-irfan” adlandıran şair ondan rica edir ki, vətən bağında fəryad etsin. Milli nəğmələr inşad etməklə (yazmaq, söyləməklə -İ.Q.) cəhalət sayəsində qaranlıqlara bürünmüş vətəni, vətən övladlarını elmin nuru ilə işiğa, doğru yola səsləsin. Sonrakı beytlərdə müraciət obyekti dəyişir və indi qələmə yox, qələm sahiblərinə xitab olunur. Belə bir fikir irəli sürülür ki, özünü ağıllı hesab edən şəxs sərvət dalınca qaçıb “həmiyyət düşgünü” olmamalı və “əhli-qinayəm” (var-dövlət sahibiyəm- İ.Q. ), - deyə özünü həmcinslərindən üstün tutmamalıdır. O, yəni sərvət, imkan sahibi adının şərəfli bir ad olaraq tarix səhnəsində qalmasını istəyirsə, acizlərin əlindən yapışmalı (“yapış acizlərin dəstindən”), kölgəsində başqalarının dincələ biləcəyi meyvəli bir ağaca çevrilməli, ətrafındakılarını cəhlin əlindən xilas etməyə çalış- malıdır. Şair oxucusuna üz tutaraq bildirir ki, “əgər amalın iqbali- vətəndir, urma boş lafı” və bunun üçün aşağıdakılara əməl et:
YıxılmıĢ xanəni məmur, sınmıĢ könlü abad et. Dilərsən müstəfid olmaq hüquqi-adəmiyyətdən, Ziyayi-elmi dərdəst eylə, nəfsin elmə mötad et(136, 15). Məcnəvi formasında olan iyirmi beytlik “Şükufəzari-bənat və yaxud qızlar bağçası” adlı şeir(137, 16) həm “Firdovsi- ilhamat”a(377, 68-69), həm də sonrakı kitablara salınmışdır(379, 381; 15-16, 30-31). Kitablarda “Qızlar bağçası” adı ilə getmiş, jurnal variantı ilə kitab mətnləri arasında bir neçə xırda-para fərqlər vardır ki, bunlar şeir “Firdovsi-ilhamat”a daxil edilərkən, çox güman ki, M. Hadinin özü tərəfindən edilmiş, sonrakı nəşrlərdə isə “Firdovsi-ilhamat”dakı mətn əsas götürülmüşdür. Fərqlər aşağıdakılardır: a) Jurnal variantındakı beşinci beytin: “İşbu məsumeyi- fərxəndəxisal, Çalışır ki, edə ehrazi-kamal” yeri altıncı: “Anlamış elmdir əsbabi-nicat, Elmdir baisi-fövzi-dərəcat” beytin yeri ilə dəyişdirilmış, “Elmdir baisi-fövzi-dərəcat” misrasındakı “fövz” Məhəmməd Hadi və mətbuat
99 (müvəffəqiyyət, əldə etmə) sözü “neyl” (nail olma, məqsədə yetişmə) sözü ilə əvəz edilmişdir. b) Yeddinci beytin ikinci misrasındakı “san” sözü “bir” sözü ilə, doqquzuncu beytin ikinci misrasındakı “zivər” sözü “zinət”lə, on dördüncü beytin ikinci misrasındakı “ta elm” ifadəsi “irfan” kəlməsi ilə əvəzlənmişdir. Şeirin on beşinci: “Nə gözəl söyləyib ol “məzhəri-elm”, Tər- biyətbəxşi-maarif “dəri-elm””,- beytinə şair Məhəmməd peyğəmbərin (s) Həzrət Əli (s) haqqında söylədiyi: “ Ənə mədinətül-elm və Əli babuha” ( “Mən elmin şəhəriyəm, Əli isə həmin şəhərin qapısıdır”) kəlamı ilə izah vermişdir. Əvvəlki üç şeirdə olduğu kimi, bu şeirdə də şairin məqsədi müasirlərini elmə, maarifə, məktəbə doğru yönəltmək və milləti “elmin nuru ilə işıqlanıb daxilən saflaşmaq olar”,- fikrinə inandırmaqdan ibarətdir. Hüseyn Bayqaranın “Azərbaycan istiqlal mübarizəsi tarixində ilk milli şair”(18, 164) adlandırdığı M. Hadinin “Füyuzat”ın noyabrın 13-də çıxan ikinci sayında iki şeiri dərc edilmişdir. “Şirvanzadə” imzası ilə gedən birinci şeir “Təraneyi- qəmpərvəranə” adlanır(138, 24-25). “Bilməm ki?” rədifli bu əsər on altı beytdən ibarətdir və qəsidə formasında yazılmışdır. “Firdovsi-ilhamat” kitabına(377, 34-35) şeirin səkkizinci: “Sitəmpərvərlərin çoxdur müinü yarı aləmdə, Neçin rəhm eləyən yox hali-məzlumanə, bilməm ki?” beyti düşməmiş, sonrakı kitablarda isə beyt tərtibçilər tərəfindən jurnaldakı mətn əsasında bərpa edilmişdir(379, 18). Jurnaldakı variantda sərlövhədən qabaq belə bir cümlə verilmişdir: “Abdulla Cövdət həzrətlərinə peyrov ola bilərmiyəm?”. Məzmun və ideya baxımından əvvəlki şeirlərdən fərqlənən bu əsəri şairin fəlsəfi lirikasının ən gözəl nümunələrindən biri hesab etmək olar. Bəşər, insan və cəmiyyət, istiqlal və istibdad barədə düşüncələrini bildirmək niyyəti ilə yazılmış şeirin ilk bəndi ilə şair oxucusunu bir çox suallarla baş- başa buraxır: - İnsan nədir? Əfsanə, ya həqiqət və bu varlığın cahana gəlməkdə məqsədi nədir? Səbəb nədir ki, fərzanələr belə Yüklə 3,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|