İslam Qəribli
88
Ey on dörd yaĢlı gözümün iĢığı,
Ġki dünya elmlərində tam yetkin.
O gün ki yeddi yaĢında idin,
Çəməndəki gül kimi idin.
Ġndi ki on dördə çatmısan,
Sərv kimi yüksəkliyə baĢ qaldırmısan,
Qafil oturma, oynamaq vaxtı deyil,
Hünər, baĢıucalıq vaxtıdır(419, 51).
Bu beytləri M. Hadi Nizaminin “Leyli və Məcnun”u yazdığı
həzəc bəhrinə uyğun olaraq, ancaq bu bəhrin başqa bir növündə
aşağıdakı kimi tərcümə etmişdir:
Ey on dörd yaĢa çatmıĢ nuri-çeĢman,
Oğul, kəsb eylə elmi dinü əbdan.
O gün ki, yeddi yaĢındaydın, övlad,
Çəməndə gül kimi xəndəydin, övlad.
YetiĢdi Ģimdi kim, on dördə yaĢın,
EriĢdi sərvtək balaya baĢın.
Deyil baziçə vaxtı, olma qafil,
Hünər ovqatıdır, kəsb et fəzail(118, N 82).
Səməd Vurğun həmin beytləri belə tərcümə etmişdir:
Sən, ey on dörd yaĢlım, hər elmə yetgin,
Gözündə əksi var iki aləmin.
Yeddi yaĢar oldun o zaman ki, sən,
Açıldın gül kimi güləndə çəmən.
Ġndi ki, çatmıĢdır yaĢın on dördə,
BaĢın sərv kimi durur göylərdə.
Qəflətdə oynama, qeyrət vaxtıdır,
Ġndi hünər vaxtı, Ģöhrət vaxtıdır(420, 64).
Müqayisə etsək, M. Hadinin daha çox orijinala sadiq
qaldığının şahidi olarıq. Lakin burası da var ki, M. Hadi
Nizamidəki 7, 15, 16 və 17-ci beytləri bizə məlum olmayan
səbəblərdən tərcümə etməmişdir ki, bu beytlərdə söhbət, əsasən,
Nizaminin özündən gedir. M.Hadinin “Leyli və Məcnun”dan “Öz
oğluna nəsihət haqqında” hissəsini tərcümə etməsi səbəbsiz deyil.
Nizami oğluna məsləhət görür ki, şairlik istedadına malik
olduğunu görürəm, lakin bu sənətin dalınca getməsən yaxşıdır.
Məhəmməd Hadi və mətbuat
89
Elm öyrən, xüsusilə o elmləri ki, onların cəmiyyətə xeyri var. Bu
elmlər isə Peyğəmbər həzrətlərinin buyurduğu kimi bədənlər elmi
-təbiblik və dini elmlər - fəqihlikdir. Həmin hissəni M. Hadi belə
tərcümə edir:
Görünür səndə feyzi-qabiliyyət,
Süxənvərlik niĢanı fikri-cövdət.
Əgərçi Ģeir ülvi mərtəbətdir,
O elmi kəsb qıl pürmənfəətdir.
BuyurmuĢ Fəxri-aləm: - Elmi- elman,
Biri elmi-dəyanət, digəri əbdan.
Bunlarla din edər kəsbi-mətanət,
Fəqahətdir biri, digər təbabət.
..Fəqih ol, ittifaqpərvərü dindar,
Fəqihi-hiylətənduz olma zinhar.
Təbib ol can bağıĢla mürdəganə,
Nəinki mövt bəxĢ et zindəganə(118, N 82).
Tərcümədən göründüyü kimi, M. Hadi o əsəri çevirib
oxuculara təqdim edir ki, həmin əsərlərdə də, əsasən, maarif, elm,
birlik, ittifaq, ədalət və hürriyyət təbliğ olunur və belə əsərlərin
tərcüməsi fikirlərinin şərhi üçün şairin əlində bir vasitəyə çevrilir.
M. Hadinin əsərlərini məhəbbətlə tərcümə edib “Həyat”
qəzetində nəşr etdirdiyi sənətkarlardan biri də böyük fars şairi
Şəmsəddin Məhəmməd Hafiz Şirazidir(1300-1389). M. Hadinin
“Həyat” qəzetində çıxmış məqalələrinin işərisində tərcüməsini
verdiyi Hafizin bir çox beyt və şeir parçaları nəzərə alınmazsa,
qəzetdə Hafizdən üç tərcüməsi dərc edilmişdir. Qəzəl formasında
olan bu əsərlərin ikisi aşiqanə, digəri isə ictimai məzmunlu şeirdir.
Qəzetdə mütərcimi göstərilmədən çap olunan birinci şeir
“Zümzümeyi-aşiqanə” adlanır(113; N 59). Yeddi beytlik bu
qəzəlin sonluğuna:
Ġstərsən açılsın sənə əsrari-xəfayə,
Hadi kimi xaki-dəri-əhrari-zəman ol,-
beytini artıran M. Hadi onu “Füyuzat” jurnalında da çap
etdirmiş(170, N 20) və əsər “Füyuzat”dakı mətn əsasında həm
“Firdovsi-ilhamat”a(377,36-37), həm də sonrakı kitablara
İslam Qəribli
90
salınmışdır(379, 385). Hafizin əsərinin orijinalı ilə tanış olmasaq
da, əlimizdə bu qəzəlin mərhum Əbülfəzl Hüseyni Həsrət
tərəfindən edilmiş bir tərcüməsi var(48, 46). “Ol” rədifi ilə
tərcümə olunmuş hər iki çevirmənin mətninin beyt-beyt, sətir-sətir
uyğunluğu deməyə əsas verir ki, M. Hadi qəzəlin həm bəhrini,
həm də məzmununu tamamilə qoruyub saxlamağa müvəffəq
olmuşdur. Məsələ uzanmasın deyə, paralel olaraq bir neçə beyti
nəzərdən keçirək.
M. Hadinin tərcüməsi:
Dön gəl də dili-təngimə sən munisi-can ol,
Bu yanmıĢa bir məhrəmi-əsrari-nihan ol.
Ol badəyi kim, məcməi-eĢq içrə satırlar,
Sun bir neçə sağər bizə, di gəl Rəməzan ol.
Çün xirqəyə od vurdun, əya arifi-salik,
Cəhd eylə də sərhəlqeyi-əsrari-cahan ol.
Dildar demiĢdi sənə qəlbim nigarandır,
Söylə gəlirəm imdi salamat, nigaran ol.
Ə. Hüseyninin tərcüməsi:
Gəl, gəl, gözəlim lütf ilə bir an mənə can ol,
Yan halıma könlüm kimi sinəmdə nihan ol.
Aç ĢiĢəni, doldur qədəhi, sevgili canan!
Sonra bu cahan mülkünə söylə, Ramazan ol.
Tərk eylə, gülüm, dini, geyin rind libasın,
Pak qəlbin ilə cəhd elə məĢhuri-cahan ol.
Söylər gözəlim ki, nigəranəm, mənə rəhm et,
Axır gələrəm, gözlə, əzizim, nigaran ol.
Hafizdən ikinci tərcümə qəzetdə “Nəsimi-səbayə iltifat” adı
ilə dərc olunmuşdur(115, N 73). On iki beytlik bu əsər “Xacə
Hafizdən tərcümə” adı ilə oxuculara təqdim olunmuş, sonunda isə
bu sözlər verilmişdir: “Mütərcimi Məhəmmədül-Hadi əl-Hac
Əbdülsəlimzadə Şirvani”. Şeir bəzi misralarında xırda
dəyişikliklər edilməklə “Nəsimi-səbayə niyaz” adı ilə “Firdovsi-
ilhamat”da
(377, 117-118) və sonrakı kitablarda da çap
olunmuşdur(379, 382).
Ey səba, bir bu gətir xaki-rəhi-dildardən,
