Islam qəribli
Yüklə 3,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İslam Qəribli
- I. 5. M. HADĠ “FÜYUZAT”DA. “ FÜYUZAT”IN ġAĠRĠ T
- Məhəmməd Hadi və mətbuat
- Xuda təĢbih qılmıĢ elmi nura, cəhli zülmata
İslam Qəribli
94 vətənin tərəqqisi uğrunda mübarizəyə həsr etmiş, quruluşun, mühitin verdiyi imkanlardan qədərincə istifadə edərək duyğu, istək və məramını bəyan etmişdir.
Ensiklopedik biliyə, iti yaddaşa, parlaq zəkaya malik olan, müraciət etdiyi bütün həyati məsələləri müxtəlif mənbələrdən aldığı nümunələrlə paralel şəkildə şərh edən, daha çox maarifçilik mövqeyindən çıxış edən ədibin əsərləri yaşadığı illərin aynası təsirini bağışlayır. Xalq həyatının elə bir köklü məsələsi yoxdur ki, müəllif ona münasibət bildirməsin.
Əsərlərinin şərhi ondan həm də bir islamşünas alim, Quranın tərcüməçisi kimi danışmağa imkan verir. Əsərlərində istifadə etdiyi xalq deyimləri, atalar sözləri və məsəllər ona dəlalət edir ki, o, klassik Azərbaycan, ərəb, türk və fars ədəbiyyatına bələd olmaqla yanaşı, həm də xalq ədəbiyyatına dərindən aşina olmuşdur.
Mükəmməl şəkildə bildiyi Şərq dilləri vasitəsi ilə Qərb ədəbiyyatı, xüsusilə yunan mütəfəkkirlərinin əsərlərindən də xəbərdar olub yeri gəldikcə onlardan istifadə etməsi M. Hadinin həm maraq, həm də mütaliə dairəsinin genişliyindən xəbər verir.
M. Hadinin “Həyat” qəzeti ilə əlaqələri bu şəkildə idi və qəzetin fəaliyyətini dayandırmasına qədər o, qəzetin ən fəal yazarlarından biri olaraq qalmışdı.
Tam bir il - 1906-cı ilin 1 noyabrından 1907-ci ilin 1 noyabrına qədər Əli bəy Hüseynzadənin redaktorluğu, Hacı Zeynalabdin Tağıyevin maddi yardımı və imtiyaz sahibliyi ilə Bakıda, Nikolayevski küçəsindəki “Kaspi” mətbəəsində çap olunan “Füyuzat” jurnalının ən fəal yazarlarından biri və bəlkə də birincisi Məhəmməd Hadi idi. “...Həm jurnalın bədii-tənqidi materiallarının müəllifi, həm də təmsil olunmaq baxımından ən çox əsərləri dərc olunan M. Hadinin”(64, 36) hər nömrəsi 16 sə- Məhəmməd Hadi və mətbuat
95 hifədən ibarət olan, cəmi 32 sayı işıq üzü görmüş (jurnalın 6 nömrəsi 1906-cı ildə, 26 nömrəsi isə 1907-ci ildə çıxmışdır) bu məcmuənin 23, 24 və 31-ci nömrələri istisna olmaqla qalan 29 nömrəsində şeir, məqalə və tərcümələrdən ibarət əlli yazısı çap olunmuşdur. Jurnalda çap etdirdiyi əsərlərində M. Hadi əvvəlki idealına sadiq qalaraq, əsasən, maarif və mədəniyyəti, hürriyyəti, yer üzünün əşrəfi olan insana məhəbbəti təbliğ etmiş, həqiqi arzusunun millətinin səadəti olduğunu təkrar-təkrar bəyan etmişdir. “Bir illik nəşri dövründə Azərbaycan və türk xalqlarının milli əsarətə qarşı mübarizə tarixinin siyasi və bədii salnaməsinə çevrilən”(17, V) jurnalın çapına hazırlıq getdiyi ərəfədə Həştərxanda yaşayan M. Hadi Əli bəy Hüseynzadədən bir məktub alır. Məktubda qeyd olunur ki, “bəzi səbəblərdən dolayı “Həyat” qəzeti qapandı. Onun yerinə həftəlik “Füyuzat” namında ədəbi bir məcmuə çıxarırıq. Zati-alilərini də heyəti-təhririyə namına qeyd etmişik”. Bu məktubda kəndisinə 75 rüblə maaş təyin edildiyi də qeyd edilibmiş. Əli bəy Hüseynzadə kimi bir fazilin təhti- idarəsində çalışmağı Hacıtərxan həyatına tərcih verdiyindən”(66, N 3 ) M. Hadi Bakıya qayıdır. “Əli bəy Hüseynzadə tərəfindən jurnalın redaksiya heyətinə dəvət edilən M. Hadi”(4, 246) “Həyat” qəzetində olduğu kimi, “Füyuzat”da da üç istiqamətdə fəaliyyət göstərmişdir: a) Ģair
“Füyuzat”ın ilk nömrəsibdən son nömrəsinə qədər məcmuə ilə əməkdaşlıq etmiş M. Hadinin jurnalın ilk sayında forma və məzmunca fərqli dörd şeiri çap edilmişdir. “Fünun və maarif” şeiri(134, 8-9) 17 beytdən ibarət olub qəsidə formasındadır. Bu əsər şairin 1908-ci ildə Bakıda çap etdirdiyi “Firdovsi-ilhamat” kitabı istisna olmaqla(377, 72-73) sonralar çap olunmuş heç bir kitabına düşməmişdir( 378, 379, 380, 381). Şeirin jurnal İslam Qəribli
96 variantındakı mətni ilə kitabdakı mətn tam eynidir. Yalnız kitabda şeirin başlanğıcında ulduz işarəsi qoyularaq belə bir qeyd
“Füyuzat” jurnalının titul cəhifəsi verilmişdir: “Kəlküttədə həftəlik “Həblül-mətin” cəridəsində farscaya tərcümə edilmişdir”(377, 72).
beyti ilə başlanan şeir ruhu etibarı ilə şairin bu əsərə qədər “Həyat” qəzetində və “Dəbistan” jurnalında dərc etdirdiyi “Məktəb”, “Məktəb şərqisi”, “İnsan nə ilə mükərrəm olur”, “Lövheyi-təsviri-maarif”, “Maarifə doğru” şeirləri ilə səsləşir. M. Hadiyə görə maarif elə bir nur çeşməsidir ki, zülmətdə əbədi dirilik axtaran “Xızr ondan bəhrəmənd olmuş” və bu “abi- həyati-mənəvini nuş edən millət” daima inkişaf və tərəqqi etməkdədir. Elm əhlini müsəlman, “cəhalətpərvəri namüsəlman” hesab edən şair yazır:
Yüklə 3,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|