İsrafil İsmayılov azərbaycan nefti XX əsrdə
larla texniki elmi-tədqiqat kollektivləri ilə əməkdaşlıq et
Yüklə 425,17 Kb. Pdf görüntüsü
|
larla texniki elmi-tədqiqat kollektivləri ilə əməkdaşlıq et mişdir. Azərbaycan dünyanın ən qədim və güclü neft ölkəsi olmaqla yanaşı, dünyada ilk dəfə nefti dənizdən çıxaran öl kə olmaqla da, öz birinciliyini saxlamışdır. Məşhur Neft Daşlan dünyada bərabəri və Oxşan olmayan dəniz nefti şə həridir. Xəzər dənizi sahillərində, Bakıdan 110 km aralı, dəni zin dibindəki qayalıqlar arasında 1949-cu ildə inşaasına başlanan «Neft Daşları» Azərbaycan neftçilərinin qəhrə manlıq tarixinin qızıl səhifələrini təşkil edir. Həmin yer açıq dənizdə, düiıyada ilk dəfə yaradılan iri neft istehsalı mənbəi olan «Möcüzələr qalası» idi. İlk 20 il ərzində burada dənizin üstündə 163 kilometrlik sahədə dirəklər üstündə estakadalar tikildi. 1949-cu ilin 1 noyabrında Neft Daşlarında birinci quyudan tonlarla neft istehsalına başlandı. Polad dirəklər üstündə tikilmiş bu estakadalann tikil məsi 1950-1960-cı illərdə əsasən həyata keçirildi... Neft Daşları zonasında belə 18 neft yatağının olması məlumdur. 1986-cı ilin məlumatına görə Azərbaycanda hasil edi lən neftin 27%-i dənizdə yerləşən mədənlərin payına düşür.1 1971-ci ildə Azərbaycanda 1 milyardıncı ton neft çıxa rılmasına nail olundu2 və həmin ildə SSRİ dünyada neft hasilatına görə 2-ci yerə çıxdı. 1974-cü ildə isə SSRİ neft is tehsalı həcminə görə dünyada I yerə qalxdı. Hazırda Azərbaycanda dənizdən neft çıxarılması 120 metr dərinliyə qədər çatmışdır. Neft quyularının təkrar istismar üçün qazılması və is tismarına lazım olan avadanlıq Bakıda yaradılmış ağır qazma avadanlığı zavodu, neft maşınqayırma sahələri üzrə işləyən digər zavodlarda istehsal edilirdi və bütün ölkə (SSRİ) tələb olunan miqdarda təmin olunurdu. ' A S E ,X cild , s.72. 2 ASE, VII cild, s.209.
respublika nazirlikləri tərəfindən idarəçiliyə keçirildi. Həmin dövrdə Türkmənistanda, Başqırdıstanda, Tümendə, Uxtada yaradılmış yeni neft rayonlarını neft mütəxəssisləri və neft avadanlıqları ilə əsasən Azərbaycan təmin edirdi. Bakının yaxınlığında olan Sumqayıt şəhərində 1962-ci ildə yaradılmış ali-texniki məktəbin bazasında az sonra Neft və Kimya institutunun filialı yaradıldı. Həmin filial baza sında isə sonralar Sumqayıt Texniki Universiteti yaradıl mışdır. 1976-cı ilin məlumatına görə Azərbaycan Neft və Kimya institutunda (indiki Neft Akademiyası) işləyən 1000 nəfər müəllimdən tam yarısı elmlər doktoru - professor və elmlər namizədi - dosentdir, institutun məzunlarından 150 nəfərdən çoxu Sovet İttifaqı Qəhrəmanı və Sosialist Əməyi Qəhrəmanıdır. Məzunlardan 100 nəfərdən çoxu Dövlət mükafatları laureatları və Elmlər Akademiyasının üzvləri seçilmişlər. Həmin illərdə Azərbaycan Neft və Kimya İnstitutu Almaniyanın Frayberq Dağ-mədən Akademiyası və Drez den Texniki məktəbi, Krakov Mədən-Metallurgiya Akade miyası (Polşa), Əlcəzair Neft institutu, Budapeşt Texniki Universiteti (Macarıstan), Qabil Politexnik İnstitutu (Əf qanıstan) və digər xarici ölkələrin texniki institutlarının kol lektivləri ilə əməkdaşlıq etmişdir və bu əməkdaşlıq sonrakı illərdə də uğurla davam etdirilmişdir. 45 1985-1990-cı illəri əhatə edən SSRİ xalq təsərrüfatının XII beşillik planında ölkədə neft istehsalının əvvəlki beşilliyə nisbətən 3 dəfə artımı nəzərdə tutulmuşdu. Azərbaycan XX əsrin ortalarından başlayaraq SSR İ miqyasında neft'elmi üzrə ən güclü mərkəzlərdən biri o l muşdur. Təsadüfi deyil ki, neft üzrə Beynəlxalq simpozium 1971-ci ilin 29 sentyabrında Bakıda keçirilmişdir. İkinci dünya müharibəsindən sonrakı illərdə Bakı neft çilərinin əmək uğurları və beynəlxalq əlaqələri daha da ge nişləndi. Həmin dövrdə Bəxtiyar Məmmədov, Fürudin Ağayev, Xanoğlan Bayramov, Zəki Şirinov, Yusif Fərzəliy ev, Akif Cəfərov, Qaraş Əmirov, Şixəli Dadaşov, A bbas Məmmədov, Mirzə Mustafayev, Nizaməddin Ağamuradov, Səfərəli Məmmədov, Salman Nağıyev, Fərman Salmanov, Məmməd Qənbərov, İsrafil Hüseynov, Sabit Orucov neft sənayesi üzrə görkəmli uğurlara görə Sosialist Əməyi Qəh rəmanı adma layiq görüldülər. XX əsrin II yarısından başlayaraq dünya üzrə enerji tə ləbatında neft və qazın ağırlıq çəkisi sürətlə artmağa başla dı. Əgər XX əsrin əvvəlində neft və qaz dünya enerji tələba tının 3,9%-ni təşkil edirdisə, XX əsrin 70-ci illərində 63% təşkil etdi. Beləliklə, neft XX əsrin əsas yanacağına çevrildi və onunla dünya ölkələrinin təmin olunması üçün siyasi tədbir lər də çoxaldı, ölkələrin neft siyasəti siyasiləşdi. Hesablamalar göstərir ki, II dünya müharibəsindən sonrakı dövrdə hərbi münaqişələrin əksəriyyəti (58%) ya nacaq ehtiyatları (əsasən neft) üzərində başlanır və ona nə zarətlə əlaqədar olaraq davam edir. Hərbi münaqişələrin 31%-i isə hakimiyyət uğrunda mübarizə ilə bağlı olur. Azər baycan neftinin istehsalının təhlükəsizliyinin təmin edilməsi vəzifəsi ölkənin siyasi və iqtisadi müstəqilliyi dövründə xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. 46
HEYDƏR ƏLİYEVİN NEFT STRATEGİYASI Azərbaycanın güclü bir sərvəti olan neftin ölkə həya lında rolu məsələsi xalqımızın görkəmli şəxsiyyətlərini hə mişə düşündürmüşdür. Azərbaycan Sovet Respublikasının 1922-1929-cu illərdə Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin sədri (faktiki olaraq prezidenti) olmuş Səmədağa Ağamalı oğlu (1867-1930) Azərbaycan neftinin böyük iqtisadi amil olması ilə yanaşı, bəzi hallarda Azərbaycan xalqı üçün «baş ağrısı» da gətirdiyini söyləmişdir. Bu «baş ağrısı» xaricilərin bəd nam əməlləri nəticəsində baş verirdi. O, Sovet Azərbayca nının Moskvadan tam asılı vəziyyətə düşməsində neftin var lığını nəzərdə tutaraq, yazmışdır: «Bizim Azərbaycanın alın yazısını torpağın üstü deyil, altı təyin edir. Bu neft burada qaynadıqca, biz ona deyil, o bizə komanda edəcəkdir. Bu çıxan neftdən bizim istifadə payımız bir idarə lampasının yanacağı qədərdir. Amma bütün Rusiyada həyat bu neftə görə uyğunlaşdırılmışdır. Nə yazıq ki, bu iki məmləkətin taleyini bu qara camur bir-birinə yapışdırmışdır». Azərbaycanın görkəmli siyasi xadimi və ədibi Nəriman Nərimanov 1922-ci ilin aprelində çağrılmış Genuya beynəl xalq konfransında Bakı nefti və tərksilah məsələləri üzrə müzakirələrə çıxış etmişdir. Həmin konfransda daha çox «Rus nefti» üslubu işlənsə də N.Nərimanov Hollandiya və İngiltərə neft şirkətlərinin Bakı neftinə sahib çıxmaq (güya icarə yolu ilə) haqda təkliflərini rədd etmişdi: Məlumdur ki, Azərbaycanda Sovet Hakimiyyətinin ilk İlərində (1920-1922) Nəriman Nərimanov Azərbaycan İnqi lab Komitəsinin sədri və hökümət başçısı olduğu dövrdə Respublikada müəyyən qədər yığılıb qalmış xam nefti xarici а kələrə sataraq əhalinin ağır iqtisadi vəziyyətini yüngülləş dirmək mümkün idi. Lakin Azərbaycan Şimalda general Denikinin ordusu, qərbdə menşevik Gürcüstanı, Cənubda 47
Yüklə 425,17 Kb. Dostları ilə paylaş:
|