İsrafil İsmayılov azərbaycan nefti XX əsrdə
Yüklə 425,17 Kb. Pdf görüntüsü
|
Qərb ilə Şərq ölkələri arasında «neft müharibəsi»nə cəlb et mək imkanı üzərində də baş sındırırlar. Azərbaycanın neft strategiyası bu deyilən mövqe və vəziyyəti nəzərə alaraq yaradılmışdır. Bu haqda ulu öndər Heydər Əliyev demişdir: «Neft strategiyasının uğurla həyata
Azərbaycanın neft strategiyasının prioritetləri sırasına eləcə də əhalinin etnik tərkibi də daxildir: bu strategiyaya qarşı mübarizə aparan qüvvələr ölkə əhalisinin etnik qrupla rından da istifadə etməyi planlaşdırmışlar. Bakı-Tbilis»- Ceyhan əsas neft kəmərinin ermənilər yaşayan ərazilərdən kənardan keçməsi düşmənlərimizi daha çox hiddətləndir mişdir.
Azərbaycan və İran dövlətlərinin qarşılıqlı münasibət ləri Xəzərdə neftlə zəngin rayonların sərhədlərini müəyyən ləşdirmək üzrə mübahisələrlə bağlıdır. Neft məsələsi üzrə Azərbaycanın geosiyasi mövqeyinə Qarabağ problemi Azər baycanın Dağlıq Qarabağ adlanan ərazisinin Ermənistan tərəfindən Rusiyanın köməyi ilə ətrafda yerləşən 7 rayon da daxil olmaqla hərbi qüvvələr tərəfindən işğal edilməsi güclü mənfi təsir edir. Bu məsələdə Azərbaycana Rusiya və İran tərəfindən həmişə mənfi münasibət həyatə keçirilir. Rusiya-İran-Ermənistan xəfiyyə idarələri 1985-ci ildən başlayaraq Azərbaycanın Naxçıvan ərazisində olan uran mənbələrinin birgə kəşfiyyatı haqqında saziş imzalamışlar. Görünür, 1988-ci ildə Azərbaycana qarşı başlanmış hərbi əməliyyatlar, Naxçıvanı da əhatə etməli idi. Sonrakı hadisə lər bu planın icrasına mane oldu. Rusiyanın Ermənistanda yerləşdirilmiş ordu hissələri nin köməyi ilə Azərbaycanın Xocalı şəhərinin 1992-ci ilin fevralında darmadağın edilərək, onun minlərlə sakinin vəh şiliklərlə məhv edilməsi, Dağlıq Qarabağdan kənarda olan 56 və azəri türkləri yaşayan yeddi Azərbaycan rayonunun Er mənistan tərəfindən zəbt edilməsi və bu işğalın hələ də da vam etməsinin əsas səbəbkarı Rusiyadır. Həmin Rusiya iş ğalın vaxtını uzatmaq üçün Ermənistanın bütün siyasi oyun larına kömək edir. Hazırda Ermənistanın enerji ehtiyatları nın 80% və bütün qaz ehtiyatları Rusiya şirkətlərinin əlin dədir.
Azərbaycan əhalisinin son 20 ildə milli tərkibindəki dəyişikliklər də Cənubi Qafqazda qeosiyasi vəziyyətlə müəyyən dərəcədə əlaqədardır. 1 № Milli tərkiblər Əhalinin sayı və milli tər kibinin nisbəti 1979 1999
Əhalinin ümumi miqdarı 6,65 min
7,959 min 1 .
Azərbaycanlılar 78,1%
90,6% Ruslar
7,9% 1,8%
Ermənilər 7,9%
1,5% Ukraynalılar 0,4% 0,1%,
Gürcülər 0,2%
0,2% Tatarlar
0,5% 0,4%
Ləzgilər 2,6%
2,2%, Kürdlər
0,1% 0,2%,
Yəhudilər 0,6%
0,1%, Talışlar
? 1% Digərləri 1,7% 3%,
Bakı -Tbilisi-Ceyhan əsas neft kəmərinin istifadəyə ve rilməsinin (13 iyul 2006) ardınca bölgədə Bakı-Tbilisi- Ərzuıum-Qars qaz kəmərinin çəkilməsi də böyük strateji Э.И.Эмир Ильясова. Геополитика во внешне экономических связях Азербайджанской Республики. Б., 2003, с. 166. 57
əhəmiyyt kəsb edir. Əsas neft boru kəmərinin istifadəyə ve rilməsi münasibətilə keçirilmiş təntənəli mərasimdə Azər baycan Prezidenti İlham Əliyev demişdir: «Bundan sonra
Bunların ardınca Qars-Axalkalaki-Tbilisi-Bakı dəmir yol xəttinin çəkilişi ilə Cənubi Qafqazda enerji daşıyıcıları məsələsi təmin edilmiş olur və qarşıda bütün bu xəttlərin təhlükəsizliyini təmin etmək məsələsi ən vacib məsələ kimi durur.
XX əsrin ortalarından başlayaraq ermənilərin Azər baycan mədəniyyətinin incilərini oğurlamasının ifşa edilmə sinə baxmayaraq, onlar bu əxlaqsız əməllərdən əl çəkmirlər. Bu hayasız tədbirlər zamanı hər dəfə Naxçıvanın və Dağlıq Qarabağın güya Ermənistan torpaqları olması haqqında cəfənq fikirlər də təkrar olunur. 2006-cı ilin dekabrında er mənilər Fransanın Strasburq şəhərində ölkənin Xarici İşlər naziri Vardan Oskanyanm iştirakı ilə növbəti oğurluq aktını nümayiş etdirmək məqsədilə hətta mədəniyyət sərgisi də təşkil etmişdilər. Erməni hayasızlığmın davam etməsi Azərbaycanın Mədəniyyat Nazirliyi və ziyalı ictimaiyyəti qaışısında düşmənin bütün belə hərəkətlərinə qarşı beynəlxalq miqyas da tədbirlər görülməsini və bu həyasızlıqları ifşa etmək işini gücləndirməyi tələb edir. 1 «Xalq» qəzeti, 14 iyun 2006. 58
1. Azərbaycan nefti dünya siyasətində (tərtibatçısı İlham Əliyev). I, II, III, IV cildlər. Bakı, 1997. 2. Atakişiyev Müşfiq. Azərbaycanın yeni neft strategiyası və iqtisadi yüksəliş. Bakı, 2004. 3. Böyük Vətən müharibəsinin veteranları. B., 2005. 4 .
1993. 5. Əsrin müqaviləsi - 10. Azərbaycan böyük inkişaf yolla rında (tarixi siyasi təhlil). B., 2004. 6. Əliyev Camal. Azərbaycanda neft sənayesinin inkişafı tarixindən. B., 1960. 7. Əliyev Natiq, Şahbazov Eldar. Heydər Əliyev və Azər baycan neftinin inkişafı. B., 1997. 8. Əsrin müqaviləsinin on illiyi. B., 2004. Azərbaycan Res publikasının Dövlət Neft Şirkətinin hesabatları. B., 2004, 2005. 9. Əsəd bəy. Şərqdə neft və qan. Paris, 1933. 10. Heydər Əliyevin neft strategiyası (Prezidentin katibliyi nin nəşri). B., 2001. 11. İsayev Ağaheydər. Bakının neft sənayesi 1910-1920-ci illərdə. B., 2005. 12. İrfan Sapmaz. Qurdlar süfrəsində Azərbaycan. Bakı, 1997. 13. Miryaqub Mehdizadə. Beynəlmiləl siyasətdə petrol. İs tanbul, 1928; Bakı, 1994. 14. Mehrəliyev E.Q. Beynəlxalq siyasətdə neft amili. Bakı, 2005. 15. Mirzəyev Ramiz. Heydər Əliyev və müstəqil Azər baycan dövlətinin yeni neft strategiyası. Bakı, 1999. 16. Novruzoğlu Rövşən. Azərbaycan neft strategiyası xarici kəşfiyyatların maraq dairəsində və milli təhlükəsizliyi miz. B., 2001. 59
ЛИТЕРАТУРА 1. Алиев Ильгам. Каспийская нефть Азербайджана. Б., 2003. 2. Аббасов М., Гритченко А, Зейналов Р. Азербайджан в годы Великой Отечественной войны. Б., 1990. 3. Алигусейнов М.А. Прошлое и настоящее Азербайджан ской нефти. Б., 1987. 4. Алияров С.С. Монополия в нефтяной промышленности Азербайджана в период I мировой войны. Б., 1975. 5. Амиров А.Дж. Нефтяная промышленность Азербайд жана. М., 1960. 6. Ахундов В.Ю. Монополистический капитал в Бакин ской нефтяной промышленности. М., 1963. 7. Асад бек М. Кровь и нефть на Востоке. Штутгард, 1929; Баку, 2003. 8. Балаев С.Г. Нефть страны вечного огня. Б., 1960. 9. Берзин М.И. Мировая борьба за нефть. Б., 1922. 10. Байбаков Н.С. Дело жизни, записки нефтяника. М., 1984. 11. Брита Осбринек. Империя Нобелей. Перевод с швед ского. М., 2003. 12. Бурков А.Д., Будков Л.А. Нефтяная промышленность СССР в годы Великой Отечественной войны. М., 1985. 13. Бжезинский Збигнев. «Великая шахматная доска...». Перевод с английского. М., 1999. 14. Вторая мировая война. 1939, 1945гг, В 12-ти томах, М., 1973-1979. 15. Геополитика Каспийского региона. М., 2003. 16. Делези Ф. Нефть (перевод с французского) с приложе нием статьи А.Султанзаде. М., 1923. 17. Дьякова И.А. Нобелевская корпорация в России. М., 1980.
60 18. Ибрагимов И.А., Аббасов А.Н. Пятдесят славных лет (Институт Нефти и Химии). Б., 1971. 19. Ибрагимов М.Дж. Нефтяная промышленность Азер байджана в период империализма. М., 1984. 20. Кулиев И. Нефть Азербайджана. Б., 1980. 21. Киссенжер Г. Дипломатия (перевод с английского). М., 1998.
22. Илья Заславский. Баку-Тбилиси-Джейхан и Казахстан ский выбор на Каспии. М., 2005. 23. Лидцел Гарт, Базил. Вторая мировая война (перевод с английского). М., 1999. 24. Ллойд Джордж. Правда о мирных договорах. Т.1,11 (пе ревод с английского). М., 1957. 25. Мирзаджанзаде А.Х. О пути в XXI век. Баку, 2005. 26. Назарбаев Н.А. На пороге в XXI век. Алматы, 1996. 27. Нефть Азербайджана (экономика Советского Азербайд жана за 60 лет). Б., 1980. 28. Нефтяные Камни. Б., 1971. 29. Пожитнов К.А. Очерки по истории Бакинской нефтепе рерабатывающей промышленности. Б., 1940. 30. Садыхзаде Р.М. Проникновение английского капшала в нефтяную промышленность Азербайджана (1896- 1911). Б., 31. Сумбатзаде А.С. Развитие капитализма и проблемы многоукладное™ в экономике Азербайджана. Л., 1970. 32. Типпельскирх К. История второй мировой войны. М., 1956.
33. Фишер Луис. Империализм нефти: международная борьба за нефть. 1927. 34 .
Нобелей и нефтяная промышленность России. М., 1976. (на английском языке) 35. Эльмира Мурадалиева. Кровь земная - нефть Азербай джана и история. Б., 2005. 61
MÜNDƏRİCAT G i r i ş .......................................................................................................... 5-11 I fə sil. B a k ı n e f t i R u s i y a ç a r l ı ğ ı n ı n A z ə r b a y c a n ü z ə r i n d ə m ü s t ə m l ə k ə ç i l i y i d ö v r ü n d ə ( 1 9 0 1 - 1 9 1 7 ) ............................................................... 12-17
II fə sil. A z ə r b a y c a n X a l q C ü m h u r i y y ə t i ( 1 9 1 8 - 1 9 2 0 ) v ə A z ə r b a y c a n S o v e t R e s p u b l i k a s ı n ı n f o r m a l m ü s t ə q i l l i y i ( 1 9 2 0 - 1 9 9 2 ) d ö v r ü n d ə B a k ı n e f t i ə t r a f ı n d a b a ş v e r ə n s i y a s i c ə r ə y a n l a r .................................................. 18-25 I I I f ə s il. A z ə r b a y c a n n e f t i S S R İ d ö v l ə t i n i n h ə r b i - s i y a s i v ə i q t i s a d i p l a n l a r ı n d a ( 1 9 2 3 - 1 9 3 9 ) ............................................................... 2 6 - 2 9 IV fə sil. A z ə r b a y c a n n e f t i II d ü n y a m ü h a r i b ə s i i l l ə r i n d ə ( 1 9 3 9 - 1 9 4 5 ) ........................................... 3 0 -3 2 §1. F a ş i s t A l m a n i y a s ı ü z ə r i n d ə q ə l ə b ə d ə A z ə r b a y c a n n e f t i n i n h ə l l e d i c i r o l u ............ 3 3 -4 2
V f ə s il. A z ə r b a y c a n d a d ə n i z d ə n e f t i s t e h s a l ı s a h ə l ə r i n i n g e n i ş l ə n m ə s i . S S R İ - n i n ş ə r q z o n a s ı n d a y e n i n e f t r a y o n l a r ı n ı n y a r a d ı l m a s ı n d a A z ə r b a y c a n n e f t ç i l ə r i n i n h ə r t ə r ə f l i k ö m ə y i ( 1 9 4 6 - 1 9 9 0 ) ..................... 4 3 - 4 6 V I f ə s il. H e y d ə r Ə l i y e v i n n e f t s t r a t e g i y a s ı .............. 4 7 - 5 4 V II f ə s il. A z ə r b a y c a n n e f t i r e s p u b l i k a n ı n m ü s t ə q i l l i y i i l l ə r i n d ə ( 1 9 9 1 - 2 0 0 0 - c i i l l ə r ) ............ 5 5-58
Ə d ə b i y y a t s i y a h ı s ı .......................................................................... 59-61
M ü ə l l i f h a q q ı n d a ............................................................................. 6 3 -6 5
62 İsrafil Zakir oğlu İsmayılov 1919-cu ilin 17 aprelində indiki Oğuz rayonu nun (keçmiş Şəki qəzasının bir hissəsi) Bayan kən dində anadan olmuşdur. Kənddə 5 illik məktəbi qurtardıqdan sonra 1932-37-ci illərdə Şəki müəllimlər seminariyasını bitirmiş və Oğuzun Qumbaq kənd məktəbində müəllim (bir il) və direktor (bir il) vəzifələrində iş ləmişdir. 1939-cu ilin dekabrında hərbi xidmətə çağrıl- mış (Finlandiya ilə müharibə dövrü), 1941-45-ci il lərdə Almaniya faşizminə qarşı aparılmış Böyük Vətən müharibəsində (II dünya müharibəsində) əv vəldən sonadək iştirak etmişdir, 3 orden və 20 me dal ilə təltif edilmişdir, kapitan rütbəsində artille riya zabitidir. 63
1946-51-ci illərdə partiya işində işləmiş və Ali Pedaqoji İnstitutunu (qiyabi şöbəni) bitirmişdir. 1951-54-cü illərdə Moskvada İctimai Elmlər Akademiyasının aspirantı olmuş və tarix elmləri namizədi elmi rütbəsi ilə Akademiyanı bitirmişdir. 1954-1961-ci illərdə Bakı Ali Partiya məktəbi nin direktoru olmuşdur. Həmin illərdə Bakı Şəhər Sovetinin iki dəfə deputatı (1955-1956, 1957-58), Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinə Tovuz ray onunun Qəribli seçki dairəsi üzrə deputat (1959- 1963) seçilmişdir. Respublika Partiya təşkilatı xətti ilə 1956-1959-cu illərdə Azərbaycan Partiya təşkila tının Təftiş komissiyasının sədri (4 il) və üzvü (1961-62) olmuşdur. 1968-ci ilin dekabrında tarix elmləri doktoru elmi rütbəsinə dissertasiya müdafiə etmiş, 1971-ci ildən professordur. 1968-ci ilin avqustundan Azərbaycan Dövlət Neft və Kimya institutunda (indi Neft Akademiya sı adlanır) 21 il kafedra müdiri və 6 il (1982-1987) eyni zamanda Partiya Komitəsi katibi vəzifələrində işlmişdir, hazırda həmin Akademiyanın professo rudur. İctimai əsaslarla 20 ildir Bakı şəhərinin Nə simi rayonu Veteranlar şurasının sədridir (1987- 2007). İsmayılov İ.Z. nəşr olunmuş 50 kitabın müəlli fidir (onlardan 29-u monoqrafiyadır). Nəşr olun muş elmi məqalələrin sayı 300-ə qədərdir. Əsərlərin əsas mövzusu: Dövlətçilik siyasəti məsələləri; Dünya Azərbaycanlıları; Şərq xalqları və türk 64
pərvərlik tərbiyəsi məsələləri. Müəllifin bir mono qrafiyası və 14 məqaləsi ingilis, fransız, ispan, al man, türk, ərəb və dari (Əfqanistan) dillərindədir. Müəllifin 1997-ci ildə nəşr etdirdiyi «Dünya Azərbaycanlıları XX əsrdə» adlı kitabı, «Azər baycanlıların II dünya müharibəsində iştirakı» (2000) və «Azərbaycan xalqının siyasi mədəniyyəti» (2006) bu mövzularda Azərbaycanda ilk əsərlərdir. Amerika Birləşmiş Ştatlarında yerləşən Bey nəlxalq Bioqrafiya institutu müəllifin ictimai və el mi fəaliyyətini nəzərə alaraq onun adını «2000-ci ilin adamı» (Hallmark -2000) Şərəf kitabına daxil etmiş və ona 2002-ci ildə «American Medal o f Honor» qızıl medalı təqdim edilmişdir. İ.Z.İsmayılov Azərbaycan Respublikasının əməkdar təbliğatçısı fəxri ama layiq görülmüşdür. O, iki dəfə Azərbaycan Respublikası Ali Soveti Rəyasət Heyətinin fəxri fərmanı ilə təltif edilmişdir. Həmçinin SSRİ və Azərbaycanın səviyyəsində döv lət orqanları tərəfindən 10-dan çox fəxri fərmanla təltif edilmişdir. 65
İsmayılov İsrafil Zakir oğlu ( tarix elmləri doktoru, professor) AZƏRBAYCAN NEFTİ XX Ə SR D Ə (ihərbi-siyasi baxış) k ic k israfil Z. Ismailov AZERBAIJANIAN OIL IN THE XX CENTURY (imilitary-political aspect) •kick И.З.Исмайлов АЗЕРБАЙДЖАНСКАЯ НЕФТЬ В XX ВЕКЕ (военно-политический аспект) •kick © Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası, 2007 Yığılmağa verilmişdir 3 yanvar 2007, Çapa imzalanmışdır: 10 yanvar 2007, Kağız formatı 60x84 1/16.
Şərti çap vərəqi 5, Uçot nəşr vərəqi 5, Sifarişi 17. Tirajı 500 nüsxə. Qiyməti 1 manat._____________________________________________ Azərb.DNA-nın mətbəəsi. Bakı A Z I010, Azadlıq prospekti, 20 66 Yüklə 425,17 Kb. Dostları ilə paylaş:
|