İxtisasın adı: Heyvandarlıq mütəxəssisi Modulun adı

 

26 

Şəkil 2.1. Atmosfer havasının dövranı

 

sirkulyasiyası (külək), günəĢ radiasiyası (iĢıq, istilik), atmosfer təzyiqi, havanın 

rütubətliyi, torpağın

 

rütubətliyi, ərazinin mövqeyi, səth örtüyünün vəziyyəti və s. 

 

Ġqlim hava Ģəraitinin bir

-

birini əvəz edən bütün müxtəlifliklərinin məcmusudur. 

Planetar miqyasda, zonalar daxilində mövcud olan iqlim makroiqlim adlanır. Müəyyən 

coğrafi landĢaft üçün 

xarakterik olub, 

bir və ya 

bir neçə meteoroloji 

stansiyanın məlumatı ilə 

səciyyələndirilə bilən iq

-

lim məhəlli iqlimi (me

zo-

iqlim də adlanır), kiçik 

sahələrdə (tarla, yamac, 

təbii və süni göllər, sahil, 

Ģəhər və s.) havanın yer 

səthinə yaxın təbəqə

-

sinin iqlimi

nə isə mikro

-

iqlim deyilir. Əsas iqlim

-

yara

dıcı pro

ses

lər isə 

atmosferin ümumi dövranı, həmçinin rütubət dövranıdır

 

(Ģəkil 2.1). Ġqlimə təsir göstərən 

coğrafi amillər

-

coğrafi en dairələri, relyef, dəniz səviyyəsindən hündürlük, quru və su 

səthinin paylanması, dəniz və okean axınları, bitki və torpaq örtüyünün xarakteri, qar 

örtüyü və havanın tərkibidir. Azərbaycanın düzənlik hissəsi qismən Aralıq dənizi və quru 

subtropik iqlim tiplərinə aid edilir. Dağlıq ərazinin iqlimi olduqca müxtəlifdir. Azərbaycan

 

Respublikası ərazisində yarımsəhra və quru çöl iqlimindən dağlıq tundra iqliminədək 8 

iqlimi tipi mövcuddur.

 

Müəyyən ərazidə kənd təsərrüfatı bitkilərinin istilik və rütubətlə təmin olunma 

dərəcəsinin müəyyən edilməsi, aqrotexniki qaydaların, meliorasiya tədbirlərinin 

əsaslandırılması, mikroiqlimin yaxĢılaĢdırılması, xarici mühitin məhsula təsiri 

məsələlərinin öyrənilməsində iqlimĢünaslıq elminin böyük rolu var. Bölgənin iqlim 

Ģəraitini bilməklə baĢ verən iqlim anomaliyalarına (dəyiĢikliklər) qarĢı qabaqlayıcı 

tədbirlər aparmaq mümkün olur. Hər hansı bir zonanın iqlim Ģəraitini bilməklə kənd 

təsərrüfatının ayrı

-

ayrı sahələrinin planlaĢdırılması və düzgün yerləĢdirilməsi mümkün 

olur. 

2.1.1. İqlim tipi və iqlim qurşaqları

 

Ġqlimin 2 yarımtipi var:

 

1. Dəniz

 

–

 o

keanlar üzərində formalaĢdığından qıĢ yumĢaq, 

yay mülayim, bol yağıntı, temperatur amplitudası kiçik olur. 

2. Kontinental 

–

 

materiklər 

üzərində formalaĢdığından yay isti, qıĢ sərt soyuq, yağıntı az, temperatur amplitudası

 

böyük olur. Rus iqlimĢünası Alisov

 y

er səthinin 

g

ünəĢ tərəfindən qeyri

-

bərabər qızması 

faktına əsaslanaraq dünyanı 13 iqlim qurĢağına ayırıb. Bunların 7

-

si əsas, 6

-

sı isə keçid 

iqlim qurĢaqlarıdır. Əsas iqlim qurĢaqlarında ilboyu yalnız bir hava kütləsi hakim olur. 

Keçid iqlim qurĢaqları əsas iqlim qurĢaqları arasında yerləĢirlər və onların öz hava 

---

 

27 

kütlələri olmur. Keçid iqlim qurĢaqlarında yayda özündən cənubdakı, qıĢda isə özündən 

Ģimaldakı əsas iqlim qurĢağında mövcud olan hava kütləsi hakim olur. Ġqlim qurĢaqları 

bir-

birindən öz temperatur Ģəraiti, atmosfer təzyiqi və hava kütlələri ilə fərqlənirlər.

 

Əsas iqlim qurşaqlarına ekvatorial, tropik, mülayim,

 arktik, antarktik, k

eçid iqlim 

qurşaqlarına isə

 

subekvatorial, subtropik, subarktik və subantarktik 

aid edilir.  

Fəsillər arktik və ekvatorial qurĢaqda bilinmir, mülayim və subtropik qurĢaqlarda 

isə aydın seçilir. Subekvatorial, subarktik və tropik iqlim qurĢaqlarında isə ilboyu yalnız 2 

fəsil –

 

yay və qıĢ müĢahidə

 

olunur. Ġnsanın yaĢayıb, fəaliyyət göstərməsi üçün mülayim, 

subtropik və subekvatorial iqlim qurĢaqları daha əlveriĢlidir. Dünya əhalisi subtropik və 

Ģimal mülayim qurĢaqlarında daha sıx məskunlaĢıb.

 

Dünyada mövcud olan 13 iqlim qurĢağından yalnız 2

-

si Azərbaycandadır:

 1) 

Subtropik 

–

 

ölkənin 65 %

-

ni əhatə edir. 2) Mülayim –

 

ölkəni

n 35 %-

ni əhatə edir.

 

Azərbaycan mövcud olan 2 iqlim qurĢağının daxilində aĢağıdakı iqlim tipləri 

mövcuddur:

 

Yarımsəhra və quru çöl iqlimi, əsasən, Mərkəzi aran rayonlarını (Kür çökəkliyində 

hündürlüyü 400 metrədək olan sahələr), Samur çayı mənsəbindən Qızılağac 

körfəzinədək Xəzəryanı zonası, Naxçıvan MR

-

in Arazboyu düzənliklərini, TalıĢın qapalı 

dağ çökəkliklərini (1000 metrdən) əhatə edir. Ġllik yağıntı mümkün buxarlanmanın 15

-

50%-

ni təĢkil edir. QıĢı, əsasən, isti (Arazboyu düzənliklərdə və TalıĢın qapalı dağ 

çökəkliklərində soyuq) keçməsi ilə fərqlənir. Yayı qızmardır, bəzi günlər havanın 

temperaturu 40° C

-

dən yuxarı olur.

 

QıĢı quraq keçən mülayim

-

isti iqlim Böyük Qafqazın cənub yamacının alçaq dağlıq 

zonasında (1000 metrədək hündürlükdə), Qanıx

-

Əyriçay çökəkliyində (200

-500 m), 

Kiçik Qafqazın Ģimal və Ģərq yamaclarında (400

-

1500 m hündürlükdə) yayılmıĢdır. 

Burada illik yağıntı mümkün buxarlanmanın 50

-100%-

ini təĢkil edir. QıĢı yumĢaq, az 

yağıntılı, yayı mülayim

-istidir. 

Yayı quraq keçən mülayim

-isti iqli

m. Əsasən, Lənkəran

-

Astara zonasındadır. Ġllik 

yağıntı mümkün buxarlanmanın 100

-150%-

ini və bundan da çoxunu təĢkil edir. QıĢı 

yumĢaq, yayı mülayim

-

isti və quraq, payızı çox yağıntılı keçir. Maydan avqustun 

ortalarınadək yağıĢ az yağır və tez

-

tez quraqlıq olur, süni suvarma tətbiq edilir.

 

QıĢı quraq keçən soyuq iqlim Böyük Qafqazın Ģimal

-

Ģərq yamacında (1000

-2700 

m) və Kiçik Qafqazın orta və yüksək dağlıq (1400

-

2700 m) hissəsindədir. Ġllik yağıntı 

mümkün buxarlanmanın 75

-100%-

nə bərabərdir. Yayı sərin, qıĢı

 

nisbətən az sərt keçir.

 

Yayı quraq keçən soyuq iqlim. Naxçıvan MR

-

nın orta və yüksək dağlıq zonasını 

(1000-

3000 m) əhatə edir. Ġllik yağıntı mümkün buxarlanmanın 50

-

dən 100%

-

ə qədərdir. 

QıĢı soyuq və qarlı, yayı sərindir.

 

Yağıntısı bərabər paylanan mülayi

m-

isti iqlim Böyük Qafqazın cənub (600

-1500 m) 

və Ģimal

-

Ģərq (200

-

500 m) yamaclarındakı dağ meĢələri zonası üçün səciyyəvidir. Ġllik 

---