İxtisasın adı: Heyvandarlıq mütəxəssisi Modulun adı

 

46 

ekosistemin davamlığını (ekoloji tarazlığı) qiymətləndirən, yəni  ən obyektiv amillərdən 

biri sayılır. Bioloji müxtəliflik həyatın zənginliyi və çox müxtəlifliyi və onda gedən 

proseslərdir. Bura canlı orqanizmlərin müxtəlifliyi, onların genetik fərqləri, həmçinin 

orqanizmlərin yaĢadıqları qruplaĢmaların, ekosistemlərin və landĢaftların müxtəliflikləri 

daxildir 

(Ģəkil 

3.3).  

Bioloji tarazlıq bioloji müxtəlifliyin azalması ilə pozula bilər. Bioloji müxtəliflik həm 

təbii proseslərlə (iqlim dəyiĢiklikliyi, quraqlıq, səhralaĢma, sel, daĢqınlar və s.) və həm 

də insanın çox saylı fəaliyyətinin təsiri ilə (antropogen) azala bilər. Qeyd olunan 

səbəblər bioloji müxtəlifliyi təĢkil edən bitki və heyvanların populyasiyalarına (hər hansı 

növə daxil olan fərdlər

-

heyvanlarda, bitkilərdə

-

sort və

 

formalar) mənfi təsir göstərir və 

onların sıradan çıxmasına səbəb olur. Belə olan halda, bioloji müxtəlifliyi qorumaq üçün 

itib batmaqla olan heyvan cinslərini, bitki növlərini, bu növlərə daxil olan sort və 

formaları qoruyub saxlamaq, onlardan rasional istifadə etmək və onların yayılmasına 

həm təbii və həm də süni yollarla Ģərait yaratmaq lazımdır.   

 

 

Təbii yollarla biomüxtəlifliyi necə qorumaq olar? Yə

ni 

insan təbiətdən necə istifadə 

etməlidir  ki, biomüxtəliflik davamlı qalsın. Bu məsələyə dair bir misal qeyd edək: Əgər 

biz meĢədə bitən ağacın üzərində olan cır armudun hamısını yığsaq, onda meĢədə olan 

quĢların və digər heyvanların payı tükənər, o cümlədən yeni ağac tinglərinin əmələ 

gəlməsi üçün  toxum mənbəyi (yerə düĢən meyvədə olan toxumdan yeni bitkilərin 

cücərməsi hesabına) kəsilər

 

(Ģəkil 3.3). Nəticədə, təbiətdən bu cür qeyri

-rasional 

istifadə etməklə, yəni bizim bir əməlimiz təbiətdə 3 və daha çox növ canlı orqanizmlərin 

(meĢədə ağacların azalması, yarpaq qıtlığı ilə torpağın münbitliyinin pisləĢməsi və digər 

bitki örtüyünün azalması, həmin ağacın meyvəsi ilə

 

qidalanan quĢların və heyvanların 

Ģikarsız qalması və s.) inkiĢafına və yayılmasına mənfi təsir göstərər və biomüxtəliflik 

pozulmuĢ olar.

 

Şəkil 3.3. Bioloji müxtəliflik

 

---

 

47 

Süni yollarla biomüxtəlifliyin qorunmasına müəyyən seleksiya iĢlərinin (seçmə, 

çarpazlaĢdırma, nümunələrin çoxaldılıb

 

artırılması) aparılması daxildir. Burada itib 

batmaqda olan növ və növ müxtəlifliklərinin toplanması, artırılması, seleksiyası və s. 

fəaliyyətlər həyata keçirilir. 

 

"

Bioloji müxtəlifliyin qlobal qiymətləndirilməsi

"

nə (Glolal Biodivercity Assessment, 

UNEP, 

1995) görə 30000

-

dən çox heyvan və bitki növünün məhv olma təhlükəsi 

yaranmıĢdır. Ġndiki yüzillik ərzində məməli heyvan növlərinin məhv olma sürəti geoloji 

keçmiĢdə qeyd olunan maksimum məhv olma sürətindən 40 dəfə yüksəkdir. 

 

Müasir dövrdə bioloji müxtəlifliyin sürətlə azalmasının səbəbləri aĢağıdakılardır:

 

- 

Əhalinin sürətlə artımı və iqtisadiyyatın inkiĢafı (beynəlxalq ticarətin və turizmin 

artması) –

 

bütün orqanizmlərin həyat Ģəraitində və yerin ekoloji sistemində böyük 

dəyiĢiklik yaradır.

 

- 

Təbii resursların istismarı (təbii suların, torpağın və havanın çirklənməsinin)  və 

kənardan gətirilən növlərin təsirilə yerli növlərin sıxıĢdırılıb sıradan çıxması

. 

 

BMT BaĢ Assambleyasının

 

qəbul etdiyi 

"

Təbiətin ümumdünya xəritəs

i

ndə

" 

aĢağıdakı 

müddəalar yazılmıĢdır

; 

- 

Təbiətlə, onun gözəlliyi və müxtəlifliyi ilə zövq almaq yüksək qiymətə layiqdir, lakin bu 

qiymətin

 

miqdar göstəricisi yoxdur

; 

- 

Müxtəliflik –

 

bu həyat forması təkamülünün əsası hesab olunur. Növ və genetik 

müxtəlifliyin aĢağı düĢməsi yer üzərində həyat formasını, bununla da onun gələcək 

təkmilləĢməsini pozur.

 

- 

Bioloji müxtəlifliyin qorunub saxlanması ciddi 

iqtisadi fayda kəsb edir, belə ki: 1) 

Y

abanı 

canlı təbiət ev bitki və heyvanlarının 

seleksiyası üçün mənbə, həmçinin genetik 

rezervuar (ehtiyat) 

olub sortların yeniləĢməsi 

və davamlığını saxlamaq üçün vacibdir. 2) 

Y

abanı təbiət dərmanların mənbəyidir –

 

dərmanların 25

-40%-

i özündə təbii bioloji 

komponent saxlayır.

 

Bioloji tarazlığın təbiət hadisələri

 

ilə 

pozulmasına iqlim dəyiĢiklikliyi, sel, daĢqın

lar, 

quraqlıq, səhralaĢma, sərt qıĢ və normadan 

artıq istilər və s. daxildir. 

 

Bioloji tarazlığın birbaşa insanın 

(antropogen) 

təsiri ilə pozulmasına aĢağıdakı 

amillər səbəb olur: 

 

- 

ġəhərsalma və digər tikintilər hesabına bitki 

örtüyünün ləğv edilməsi və meĢələrin 

qırılması;

 

- 

Təbiətdə heyvanların ovlanmasının düzgün 

təĢkil olunmaması;

 

- 

Suvarmaların düzgün təĢkil olunmaması və 

normadan artıq suvarmalar nəticəsində torpaqların eroziyası (yuyulma) və ĢoranlaĢma 

b) şoran torpaq

 

a) 

torpaq eroziyası

 

Şəkil 3.4. Torpağın

 

şoranlaşma

-

sı

 

və eroziya

  

halı 

 

---