İxtisasın adı: Heyvandarlıq mütəxəssisi Modulun adı

 

37 

nəzərdə tutulan fəaliyyətlər həmin zonanın Ģəraitinə uyğun aparılmalıdır. Məsələn, 

heyvanların cins tərkibinin yaxĢılaĢdırılması məqsədilə xaricdən gətirilən inəklər 

gətirildiyi yerin iqlim Ģəraitinə uyğun

 olma

lıdır. Bununla yanaĢı, heyvandarlıqda 

tükənməz yem bazasının yaradılması üçün əlveriĢli torpaq

-

iqlim Ģəraiti mövcud 

olmalıdır. Deməli, bitkiçilik sahəsi kimi heyvandarlıq sahəsinin inkiĢafında da iqlimin rolu 

böyükdür.  

 

Hazırda yer üzərində 1000

-

ə qədər qaramal, 250 at, 232 quĢ, 160 qoyun, 20 keçi, 

20 camıĢ və 127 zebu cinsi var. Bu cinslər hər bir yerin torpaq

-

iqlim Ģəraitinə

 

uyğunlaĢmasından asılı olaraq, zonalar üzrə müəyyən yayılma areallarına malikdirlər. 

Məsələn, zebu və zebu növlü mallar cənub ölkələrində isti iqlim və çətin yem Ģəraitinə 

uyğunlaĢmıĢdır. Qoyunlar isti, quru havaya davamlıdır.

 

Qoyunlar yetiĢdirildiyi yerin coğrafi iqlim Ģəraitinə əsasən saxlanılıb bəslənir. 

Azərbaycan respublikasında coğrafi iqlim Ģəraiti və relyef quruluĢundan asılı olaraq

, 

qoyunçuluq köçəri vəziyyətdə aparılır. May ayından baĢlayaraq respublikamızın aran 

rayonlarında bərk istilər baĢlayır və nəticədə otlaqda bitən yaĢıl otlar yanıb tələf  olur. 

Bu dövr çox isti olduğundan və otlağın yanıb tələf  olması ilə əlaqədar olaraq qoyunlar 

dağlıq zonalara köçürülür. Burada sentyabrın birinci on günlüyünün axırına kimi təbii 

otlaqda, çəmənlikdə bəslənir. Sentyabrın 15

-

dən sonra yavaĢ

-

yavaĢ havalar 

soyuduğundan qoyunlar qıĢ otlaqlarından arana

 

sürülərək burada saxlanılır.

 

Heyvanlar ətraf mühitin temperaturuna adaptasiya olunma qabiliyyətinə malikdir. 

Heyvanlar  yerini dəyiĢməklə və ya daha mürəkkəb davranıĢı ilə hüdud temperaturdan 

aktiv surətdə uzaqlaĢa bilər. Bir çox heyvanlar üçün davranıĢ istilik balansını saxlamaq 

üçün yeganə və olduqca effektiv üsul sayılır.

 

Heyvanların xəz örtüyü, quĢların lələk və pərqu (yumĢaq tük) örtüyü bədən ətrafında 

hava qatının temperaturunu bədəninin temperaturuna yaxın saxlamağa imkan verir. 

 

Suya olan münasibətinə görə heyvanlar da ekoloji qruplara ayrılır: rütubətsevənlər 

və quraq mühitə, xüsusilə torpağın quraqlığına (səhralarda) uyğunlaĢan heyvanlar. 

Rütubətsevən heyvanlarda bədən səthindən tənəffüs orqanları qiĢasından və mübadilə 

məhsulları ilə su itkisi olduqca azdır. Quraq mühitə uyğunlaĢan heyvanlar bədəndə 

qalan sudan (sidik kisəsində topladığı ehtiyat sudan və ya yaxud qida ilə aldığı sudan) 

istifadə etməklə uzun müddət yaĢaya bilir. Məsələn, qoyun və dəvə buna misal ola bilər 

və

 bu heyvanlar 17-27% su 

itirdikdə dözür. Lakin insan bədə

n

dən 10% su itirdikdə ölür. 

 

GünəĢ Ģüaları heyvanlar üçün daha əhəmiyyətlidir. Heyvanlar acıq hava Ģəraitində 

çox olduğuna görə günəĢ Ģüalarının təsiri altında xəstəliklərə dözümlülük artır, həy

atilik 

qabiliyyəti yüksək olur, qısırlıq halları aradan qalxır.

 

Hava Ģəraiti

nin 

əlveriĢli olmaması və bu Ģəraitin uzun müddət davam etməsi, 

otarılan heyvanların, məsələn

, 

xırda buynuzlu mal

-

qaranın bəslənməsində yem 

məsrəflərini artırır.  Hava Ģəraiti yem tədarükü üçün olduqca vacibdir. Məsələn

, otun 

biçilməsi, qurudulması və saxlanmasında normal hava Ģəraiti tələb olunur. Hava Ģəraiti 

---

 

38 

heyvanların tövlədə bəslənməsinə də təsir göstərir. Məsələn, qıĢda tövlədə temperatur 

4-10

0

C, nisbi rütubət 85% olmalıdır. Hava quraq və ya soyuq keçdikdə, tövlədə optimal 

Ģərait yaratmaq üçün xərclər artır. 

 

Ġqlim anomaliyaları (pozulmaları)

 

nəticəsində

 

yağıntıların azalması, quraqlığın 

yaranması, təbii otlaqların ot məhsuldarlığının aĢağı düĢməsi, səhralaĢma və s. bu kimi 

təhlükələr heyvandarlığa ciddi ziyan vurur. Belə olan halda təbii yem mənbələri tükənir 

və mal

-

qaranın tələf olma halları baĢ verir

 

(Ģəkil 2.9)

. 

Bu kimi hallar quraqlıqdan əziyyət 

çəkən bir sıra Afrika ölkələrində davam etməkdədir. 

 

 

 

2.4. İqlim dəyişiklikləri və onu yaradan səbəblər

 

Qlobal iqlim dəyiĢikliklərinin  yaratdığı təhlükələrin miqyası ildən

-

ilə geniĢlənir.  Ġqlim 

dəyiĢikliyi atmosferdə baĢ verən qlobal istiləĢmə prosesi ilə əlaqədardır ki, bu da 

yağıntıların artmasına, sel və qasırğa təhlükələrinin yaranmasına, yay aylarında 

temperaturun həddən artıq yüksəlməsinə və səhralaĢma prosesinin baĢ verməsinə 

gətirib çıxarır. 

 

Şəkil 2.

9

. Quraq iqlimin heyvandarlığa mənfi təsiri

 

---

 

39 

Şəkil 2

.10. 

Atmosferə atılan qazların və su bu

-

xa

rının iqlim dəyişiklikliyinə təsiri 

 

Hazırda qlobal istiləĢmə problemi dünya alimlərini ən çox məĢğul edən bir 

məsələdir. Qlobal istiləĢmə 

probleminin ortaya çıxmasının 

əsas səbəbi istixana effekti 

yaradan qatda karbon qazının və 

metanın miqdarının artmasıdır. 

Son vaxtlar qalıq yanacaqların 

yandırılması, meĢəsizləĢmə, 

sürətli əhali artımı və 

cəmiyyətlərdəki istehlak meylinin 

artması kimi səbəblərdən 

atmosferdə qeyd olunan qazların 

toplanması baĢ verir

 

(Ģəkil 2.10)

. 

Belə ki, günəĢdən gələn Ģüaların 

bir hissəsi ozon təbəqəsi və 

atmosferdəki qazlar tərəfindən 

sovrulur. Bir qismi litosferden, bir 

qis

mi isə buludlardan geriyə əks 

olunur. Yer üzünə çatan Ģüalar 

geriyə dönərkən atmosferdəki su 

buxarı (hansı ki, 

insanlar 

tərəfindən atmosferə atılan qazlar hesabına yaranıb) və digər qazlar  tərəfindən 

tutularaq dünyanı is

it

məkdə olan səth və troposfer normadan isti olur

 

(Ģəkil 2.10). Belə 

desək, atmosferə atılan qazların istixana təsiri yaratması nəticəsində yer səthində 

yaranan istilik artımına qlobal istilik deyilir. Yəni yer atmosferinin və dünya okeanının 

orta illik hərarəti  tədricən artır. 

 

Bu hadisə günəĢ Ģüalarıyla istilənən, ancaq içindəki 

istiliyi çölə buraxmayan istixanaları xatırladır. Bu səbəblə də bunu təbii istixana təsiri 

olaraq adlandırılar. 

 

Qeyd olunanlardan belə nəticə çıxartmaq olar ki, insan atmosferə atılan qazların 

miqdarını öz fəaliyyətini tənzimləməklə azalda bilər və buna məcburdur. Əks təqdirdə

, 

ekoloji p

roblemlər bəĢər övladının yer səthində yaĢamasını çox çətin hala gətirə bilər. 

Yer kürəmizdə son vaxtlarda baĢ verən fəsadların nəticəsi ekoloji tarazlığın 

pozulmasına gətirib çıxarmıĢdır. Belə ki, yer kürəsində fəlakətlə nəticələnən qasırğa, 

tufan, boran, 

quraqlıq və səhralaĢma (Ģəkil 2.11), bəzi bölgələrdə aramsız yağıĢ və qar 

kimi təbii fəlakətlə nəticələnən hadisələr 

çoxalmıĢdır. Bunlar quruda baĢ verən 

fəlakətlərdir. Buzlaqların qlobal istiləĢmə 

səbəbi ilə əriməsi, yerin su hövzələrində 

suyun səviyyəsinin artmasına gətirib 

çıxarmıĢdır.

  

Ġqlim dəyiĢiklərinin təsirindən əziyyət 

çəkən əsas sahə isə kənd təsərrüfatıdır. 

Şəkil 2.11. Səhralaşma

 

---