İxtisasın adı: Heyvandarlıq mütəxəssisi Modulun adı

 

57 

4.2. 

Meşə və indikator bitkilər

i 

4.2.1 Meşə

 

Meşə

 

–

 

öz inkiĢafında bioloji cəhətdən bir

-

birilə bağlı olan və bir

-

birinə, həm də 

xarici mühitə təsir göstərən ağac, kol, ot, digər, bitkilər (mamır, Ģibyə), heyvanat aləmi 

və mikroorqanizmlərin birliyi (vəhdəti) olub

, 

biosferin (canlı aləm) mühüm tərkib 

hissəsidir, coğrafi landĢaftın elementidir.

 

MeĢə təbiətin orijinal və təkrarolunmaz hissəsidir. O, öz qanunları ilə yaĢayır və 

inkiĢaf edir. Öz mövcudluğu və inkiĢafı üçün meĢə

 

öz

-

özünə əlveriĢli Ģərait yaradır, qida 

və su ilə öz

-

özünü təmin edir, təzələyir, gələcək nəslinin qorunub saxlanması üçün 

özünə qayğı göstərir. MeĢədəki ağaclar sıx bitdiyindən bir

-

birinə böyük təsir göstərir, 

ona görə də orada ağaclar uca boylu, düz gövdəli, çətirləri isə az inkiĢaf edərək ensiz və 

gödək olub, ağacların təpə hissəsində yerləĢir. MeĢələrdə ilbəil arası kəsilmədən ağac 

və kolların küllü miqdarda yarpağı, xırda və iri budaqları, qabıq, çiçək və meyvələri 

tökülür, onlara isə milyonlarla həĢərat qalıqları qarıĢır. Torpaq səthinə düĢən bu 

töküntülər tədricən çürüyüb parçalanır və qalın üzvi kütlə (meĢə döĢənəyi) əmələ gətirir.  

Respublikamız az meĢəli olub

, 

ərazisinin yalnız 10 faizi meĢə ilə örtülüdür. Lakin 

meĢələrimiz ağac, kol və heyvan növləri ilə olduqca zəngindir. Burada 450

-

dən çox 

yabanı ağac və kol növü bitir. Onların 70

-

i endem növləri olub respublikamızdan baĢqa 

dünyanın heç bir yerində təbii halda bitmir.

 

 

4.2.2. İndikator bitkilər

 

Ġndikator bitkilər müəyyən mühit Ģəraitinə uyğunlaĢan olub, öz inkiĢafı və yayılması 

ilə həmin mühit Ģəraitinin göstəricisi hesab olunur. Ġndikator bitkilər onlar üçün xarakterik 

olan mühitdə bitir və yayılırlar. Ġndikator bitkilərin yayıldığı ərazilərdə onların 

xüsusiyyətlərinə uyğun olaraq, həmin mühit haqqında, torpaq Ģəraitinə dair proqnoz 

vermək mümkündür. Yəni indikator bitkilər onların inkiĢaf etdiyi torpaq

-

iqlim Ģəraitinin 

göstəricisidir. Bunun üçün indikator bitkilərin bioloji xüsusiyyətlərini bilmək lazımdır. 

Məsələn, bənövĢə sink elementinə olduqca tələbkardır. Yəni müəyyən ərazidə 

bənövĢənin yayılması onu göstərir ki, həmin torpaqda kifayət qədər sink var.

 

Biz indikator bitkilər haqqında müəyyən biliyə malik olmaqla onların yayıldığı 

ərazilərdə bizə lazım olan qida elementlərinin ehtiyatının müəyyən edilməsi

 

və onlardan 

istifadə olunması kimi imkanlara malik ola bilərik. Bundan baĢqa, indikator bitkilərin 

köməyi ilə həmin torpaqların su

-

fiziki xassələrinin (sıxlığı, nəmliyi, su sızdırma 

qabiliyyəti) vəziyyəti, ərazinin quraq və ya rütubətli

-

bataqlıq olması, qrunt sularının 

səthə yaxın olub

-

olmaması haqqında əvvəlcədən təsəvvür əldə etmək və məlumatlar 

toplamaq mümkün olur. Həmin məlumatlar əsasında biz ərazinin əkinçilik üçün yararlı 

olub olmamasını, həmin torpağa uyğun bitkilərin seçilməsini və təsərrüfatın gələcək 

inkiĢaf planını müəyyənləĢdirə bilərik.  Ümumiyyətlə, indikator bitkilərin tərkib hissəsini, 

mədəni bitkilərdən çox, əkin sahələrində daha çox rast gəlinən və yabanı halda bitən 

alaq otları təĢkil edir. Bu qrupdan olan alaq otlarının bəziləri haqqında, onların adları və 

əsas indikator göstəriciləri cədvəldə qeyd olunmuĢdur. 

 

---

 

58 

Cədvəl 4.1

 

İndikator bitkilər 

 

Əsas göstəricilər (indikatorlar)

 

Həmin mühitə uyğunlaĢan bitkilər

 

Azotla zəngin torpağa 

uyğunlaĢan bitkilər. Bu bitkilər 

daim azotla zəngin olan 

t

orpaqlarda inkiĢaf edib 

yayılırlar.  

 

1. G

icitkən (dalamaz forması

 - Urtica dioica), 2. 

Çəmə

n 

otu (Anthríscus) 3. Xaçgülü (Senécio)

 

1.

    2. 

    3.

                

4. Q

atıqotu (Gálium aparíne), 5. 

S

irkən (Átriplex), 6. 

Y

andırıcı qaymaq çiçəyi (Ranúnculus ácris)

 

Azotla kasıb olan torpağa 

uyğunlaĢan bitkilər. Bu bitkilər 

azot ehtiyatı az olan 

torpaqlarda inkiĢaf edib 

yayılırlar.  

 

1. Y

abanı kök (Dáucus caróta)  2. Çobanyastığı  

(Ánthemis)

 

      1. 

   2.  

 

TurĢ torpaqlarda bitən bitkilər. 

Bu bitkilər torpağın kəskin 

turĢ mühitinə tələbkardırlar.

 

1. 

Çobanyastığı, 2. 

Y

abanı nanə (Méntha arvénsis), 3. 

Q

uzuqulağı (Rúmex acetósa), 4. 

Q

aragilə (Vaccínium 

myrtíllus), 

 

4. 

 

Qələvi torpaqlarda bitən 

bitkilər. Bu bitkilər torpağın 

qələvi mühitinə tələbkardırlar.

 

1. Yonca, 2. T

arla bənövĢəsi (Víola arvénsis)

 

Əhəngli torpaqlarda bitən 

bitkilər. Bu bitkilər

, 

əsasən

, 

1. Q

aymaqçiçəyi (Ranúnculus) 2. 

S

üdləyən (Euphórbia 

helioscópia), 3. 

D

əvədabanı (Tussilágo)

 

---