Изащат вярягяси
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
36 - diktorun söylədiyi mətn üzrə sual-cavab, diktorun vermiş olduğu sözlər əsasında hekayə düzəltmə və s. Sualları bir mövzu ilə əlaqələndirib seçmək lazımdır ki, şagirdlər son nəticədə diktorun suallarından istifadə edərək danışa bilsinlər. Yuxarıda qeyd etdiklərimizdən aydın olur ki, təlimdə texniki vasitələrdən istifadə mühüm əhəmiyyətə malikdir. Lakin texniki vasitələrdən necə gəldi istifadə etmək olmaz. Burada bir sıra psixoloji pedaqoji tələblərə əməl olunmalıdır. Hər şeydən əvvəl, texniki vasitə tətbiq edilərkən şagirdlərin yaş və psixoloji xüsusiyyətləri nəzərə alınmalıdır. Texniki vasitələrin tətbiqi şagirdlərin idrak imkanlarına uyğun olmalıdır. Texniki vasitələrin tətbiqində məktəbin mühitini nəzərə almaz zəruridir. Ehtiyac olmadan texniki vasitələrdən yerli-yersiz istifadə etmək düzgün deyildir. Belə olduqda şagirdlərdə həmin vasitələrə qarşı laqeydlik, psixoloji doyumluluq yaranır. Görkəmli pedaqoq A.O.Gernayevski təlim prosesində əyaniliyin mühüm didaktik prinsip olduğunu qeyd edirdi. İlk növbədə də ibtidai məktəblərdə onlardan istifadə olunmasını xüsusi vurğulayırdı. O, uşaqlar üçün, «Vətən dili» kitabının I və II hissələrini elə tərtib etmişdir ki, öyrənilən material ətraf aləm, təbiət hadisələri haqqında bitgin və əlaqəli təsəvvürlər əldə edilsin. Görkəmli gürcü pedaqoqu J.S.Qoqevaşvili dərslikləri tərtib edərkən nəzərdə tutulması lazım gələn xüsusiyyətləri göstərirdi. O, qeyd edirdi ki, belə bir dərslik bir tərəfdən əyaniliyə, digər tərəfdən ana dilinin müntəzəm köməyinə arxalanmalıdır, həm də bu kömək əvvəlcə müəllimin canlı dili ilə, sonra isə kitab tərcüməsi vasitəsilə göstərilməlidir. 37 A.O.Çernayevski əyaniliyin bir cəhətini də qeyd etmişdir. O, yazmışdır… uşaq inamla susduğu, yaxud öz fikrini deyə bilmədiyi və ya deməyə qorxduğu yerdə əyani şey və şəkil ona, demək olar sehrli təsir göstərir və dərhal onu dilə gətirir. (Qoqebahvili. Rus dilinə dair tədris vasitələrinin təhlili, seçilmiş pedaqoji əsərləri. M.1954, səh. 192) Çernayayevski göstərirdi ki, ortada olmayan bir şeyir nə qədər yaxşı təsir və ya izah etsən də şagirddə aydın təsəvvür yaranmaz. Lakin bu şeyi və ya onun şəklini göstərmək, baxmağa vermək, həm də bu zaman mümükün qədər çox xarici hissi işlətmək kifayətdir ki, şagird həmin şey haqqında dürüst təsəvvür alsın və onu təsvir edə bilsin. Bununla yanaşı Çernyayevskinin fikrincə, əşyaya tamaşa edən şagird təkcə onun zahiri görkəmi ilə deyil, rəngi, keyfiyyəti, hansı materialdan hazırlanması ilə də tanış olur, yeni əşya haqqında dolğun təsəvvür əldə edir və öz fikrini söyləyə bilir. Bunlardan əlavə əyanilik, müəllifin fikrincə, şagirddə mənəvi qabiliyyətin, yəni xarici hisslərin diqqətin, müşahidə qabiliyyətinin inkişafına, təsəvvür və anlayışların ibtidai əsaslarının formalaşmasına müsbət təsir göstərir, təlimə maraq oyadır və eyni zamanda şajirdlərin nitqninin inkişafına kömək edir. Çernyayevski bir tərəfdən Y.A.Komenskinin didaktikasına, xüsusilə də onun belə bir tələbinə də əsaslanırdı ki, qeyri-ana dilində ilk çalışmalar üçün uşaqlara məlum olan material götürülməlidir, digər tərəfdən o bu məsələ barəsində məşhur alman psixoloqu F.Benekenin belə bir fikrini əsas tuturdu ki, uşaq ana dili ilə əlaqələndirilən ətsəvvürləri mənimsəməklə özgə dilin əsasları haqqında təsəvvür əldə edə bilər. Digər tərəfdən Çernyayevski assosasiya qanununa əsaslanırdı. Bu qanuna görə təlim sözlərin, xüsusən əşyaların assosasiyası əsasında baş verir, bu zaman xarici dildən olan söz ana dilində müvafiq sözü yada salır. 38 Çernyayevski bununla əlaqədar olaraq yazırdı: « Bəzi müəllimlər belə ümid edirlər ki, uşaq verilən bütün biliyi yalnız hafizə vasitəsilə mənimsəyə bilər. Lakin bu yalnış fikirdir. Biliyin mənimsənilməsində gərək düşüncə hdə iştirak etsin, hətta başlıca olaraq iştiirak etsin. Bilik topladıqca bir-birinin üzərinə qalaqlanmadan bölüşdürməli və qruplaşdırılmalıdır». Biz ətrfa aləmdən ilkin informasiyaları, məsələn, havanın temperaturu, güllərin rəngi və iyi, əşyaların foroması, quşların səsi, çayların şırıltısı, yeməyin dadı və s. haqqında informasiyaları duyğu orqanlarımız vasitəsilə alırıq. İnsan qəbul etdiyi informasiyanın çoxunu görmə orqanları vasitəsilə əldə edir. Biz özümüzə lazım olan informasiyanı çalışıb yaddaşımızda saxlayırıq. Yaddaşımıza etibar etmədikdə isə onu qeyd kitabçamıza yazırıq. Atədən, aldığımız informasiyalar haqqında düşünürük müəyyən nəticələrə gəlirik və qərarlar qəbul edirik. Məsələn: biz radio və ya televizorda hava haqqında məlumatda yağış yağacağı barədə eşitdikdə, evdən çıxarkən hökmən çətir götürürük. Müəllimin dərsdə verdiyi informasiyalara əsasən tapşırıqları yerinə yetiririk. Başqa sözlə informasiyanı emal edirik. Bəzi hallarda aldığımız bu və ya digər informasiyanı sinif yoldaşlarımıza deyirik. Bu halda deyirlər ki, insan informasiyanı ötürür. İnsanlar minilliklər boyu informasiyaları şifahi olaraq ötürmüşlər. Lakin, bu zaman informasiyanı qəbul edənlə onu ötürən arasında bilavasitə ünsiyyətin olması lazım gəlirdi. Sonralar informasiyaları yadda saxlamaq və gələcək nəsillərə ötürmək üçün müxtəlif vasitələrdən, o cümlədən materialdan istifadə etmişlər. Bu gün elm və texnikanın surətlə inkişaf etdiyi bir zaman, ölkəmizdə kompüterləşmə həyatımıza fəal şəkildə daxil olduğu bir Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|