Жана тарийх1 Times doc

 

57 

Usinin`  ha`mmesi  iyun`  ko`terilisinin`  jen`ilisine  alip  keldi.  Bul  ko`terilis 

proletariattin` revolyutsiyaliq gu`resinin` tariyxina qaharmanliq bet bolip kirdi. 

1848  jilg`i  dekabr`de  monarxiyaliq  ta`reptari  shahzada  Lui  Napoleon  Bonapart 

prezident  bolip  saylandi.  Og`an  burjuaziyaliq  toparlar  menen  diyxanlar  dawis  berdi. 

Lui  Napoleon  o`zine  qa`wipli  adamlardi  tyur`malarg`a  taslawg`a  buyriq  berdi. 

Parijde  10  min`lag`an  respublikashilar  barrikadalarg`a  shiqti.  Biraq  a`skerler 

ko`terilisti bastirip tasladi. 

1848  jilg`i  revolyutsiyanin`  ta`jiriybesinen  kelip  shig`atug`in  tag`i  bir  juwmaq 

rabochiy  klass  ushin  diyxanlar  menen  revolyutsiyaliq  awqamnin`  za`ru`rliginen 

ibarat, al burjuaziya diyxanlardi sol waqitta proletariatqa qarsi paydalang`an edi. 

Frantsiyadag`i 1848 jilg`i burjuaziyaliq demokratiyaliq revolyutsiya respublikanin` 

bekkemleniwine  alip  kelmedi  ha`m  rabochiy  klasstan  qoriqqan  burjuaziyanin` 

kontrevolyutsiyalig`inin`  aqibetinde  jen`iliske  ushiradi.  Sonin`  menen  bur  waqatti 

proletariat  ele  pisip  jetilispegen  ha`m  jen`iske  erisiw  ushin  jetkilikli  da`rejede 

sho`lkemlespegen edi. 

Germaniyada  kapitalizmnin`  rawajlaniwina  en`  basli  kesent  keltirgen  na`rse 

feodalliq  ta`rtipler  boldi.  Frantsiyada  ha`m  Germaniyanin`  basqa  da  ko`pshilik 

ma`mleketlerindegi 

sheklenbegen 

 

monarxiya 

sanaat 

penen 

sawdanin` 

rawajlaniwindag`i  tiykarg`i  qarsilik  boldi.  Germaniyadag`i  1848-1849  jillardag`i 

revolyutsiyanin`  kelip  shig`iwi  sebepleri  mine  usilardan  ibarat  edi.  Burjuaziyaliq 

milliy 

ma`mleketke  birlesiw 

ha`m 

feodalliq  ta`rtiplerdi  saplastiriw  eldi 

revolyutsiyaliq jol menen qayta o`zgertiwdin` basli ma`seleleri boldi. 

1848-1849 

jillardag`i 

revolyutsiyanin` 

qarsag`inda 

nemets 

burjuaziyasi 

revolyutsiyashil  emes  edi,  izine  xaliqti    ertiwge  qoriqqan,  o`z  xalqina  satqinliq 

etiwden  ha`m  dvoryanliq,  ha`m  monarxiyaliq  ha`kimiyat  penen  kelisiwden 

qaytpaytug`in  edi.  Ha`mmeden  de  burin  rabochiylar  jarli  o`nermentshiler  mayda 

burjuaziya  menen  intellegentsiyanin`  revolyutsiyaliq  keyiptegi  toparlari,  feodalliq 

boysiniwshiliqlardin` saliqlardin`  ha`m  qarizlardin` astinda  qalg`an  mayda  diyxanlar 

g`ana  revolyutsiyani  alg`a  ilgerilete  aliwi  mu`mkin  edi.  Biraq  bul  ku`shler 

sho`lkemlespegen  ha`m  eldin`  siyasiy  pitran`qilig`inin`  aqibetinde  ko`binese  bo`lek-

bo`lek bolip bas ko`terip shig`atug`in edi. 

Frantsiyadag`i  siyaqli  1847  jilg`i  ekonomikaliq  krizis  jumissizliqqa  ha`m  is 

haqinin`  to`menlewine  alip  keldi,  al  aldin`g`i  jillardag`i  zu`ra`a`tsizlikler  aziq-awqat 

zatlarinin`  qimbatlawina  sebepshi  boldi.  Usinin`  barlig`i  xaliqtin`  joqshilig`in  ha`m 

apatshilig`in og`ada keskinlestirdi. 

   1847  jildin`  ba`ha`rinde  Berlinde,  ashliqtan  jutag`an  alaman  xaliq  nan  ha`m 

paliz-o`nimleri  satilatug`in  du`kanlardi    qiyratip,  jabilg`an  nanlar  menen  konfetlerdi 

tartip  aldi  barip  turg`an  reaktsioner  ha`m  xaliqqa  jen`illik  beriwge  qarsi  miyrasxor 

shahzada  Vil`gel`mnin`  sarayinin`  aynalarin  sindirdi.  Germaniyanin`  qubla- 

batisindag`i ashirqag`an diyxanlar arasinda ko`teriliske shig`iwg`a shaqiriqlar taraldi. 

1848-  jildin`  basina  kelip  Germaniyada  revolyutsiyaliq  jag`day  payda  boldi. 

Revolyutsiyanin`  o`rti  alisiw  ushin  tek  ushqin  kerek  edi.  Frantsiyadag`i  fevral` 

revolyutsiyasi haqqindag`i xabar usinday ushqin boldi. 

---

 

58 

Da`slepki  revolyutsiyaliq  bas  ko`terip  shig`iwlar  Germaniyanin`  qubla-batis 

jag`inda  ju`z  berdi.  Sebebi  bul  jaqtag`ilar  Parijdegi  revolyutsiya  haqqinda 

ha`mmeden burin esitken edi. 

Tez  arada  revolyutsiyaliq  ha`reket  prusslardin`  qaramag`indag`i  jerlerge  de  o`tti. 

Sanaat  en`  jaqsi  rawajlang`an  Reyn  provintsiyasinin`  bas  qalasi  Kel`nde  rabochiylar 

menen o`nermentshiler ratushani qorshap alip reformalardi talap etti. 1848 jildin` 18 

mart ku`ni keshke qaray Berlin barrikadalar menen talandi. 

Rabochiylar  menen  o`nermentshiler  jen`iske  eristi,  biraq  olar  sho`lkemlespegen 

edi.  Parijdegi  siyaqli  ko`terilistin`  na`tiyjesinen  ortasha  liberal`  burjuaziya 

paydalandi. 

Prussiyanin` polyaklar jasap atirg`an shig`is iyeliklerinde milliy azatliq ha`reketleri 

baslandi.  1848  jildin`  ba`ha`rinde  Poznan`  provintsiyasinda    Pol`sha  milliy  azatliq 

ko`terilisi baslandi. Prussiya a`skerleri ko`terilisshilerdi ayawsiz qiyratti. Ko`teriliske 

shiqqan  diyxanlar  jazalandi  ha`m  awillarg`a  ot  berildi.  Pruss  burjuaziyasi  Pol`sha 

jerlerin Prussiyanin` eziwi astinda uslap turg`isi keldi. 

1848  jildin`  aprelinde    G`Jan`a  Reyn  gazetasiG`  shig`a  baslag`an  edi.  Bul 

gazetanin`  maqseti  revolyutsiyashil  rabochiylarda  ha`m  izbe-iz  revolyutsiyashil 

demokratiyalardi biriktiriw edi. 

Prussiya  monarxiyasi Germaniyadag`i en`  ku`shli armiyag`a  iye edi  ha`m ol kishi 

German ma`mleketlerinde revolyutsiyalardi tunshiqtiriwshilardin` rolin atqardi. 

Revolyutsionerlerdi  quwdalawlar  ku`sheydi,  G`Jan`a  Reyn  gazetasiG`  basip 

shig`ariw toqtatildi. 

Germaniyadag`i  1848-1849  jillari  tamamlanbag`an  burjuaziyaliq  –demokratiyaliq 

revolyutsiya  ju`z  berdi-  G`Frantsiyadag`i  1789-  jilg`i  ha`m  Germaniyadag`i  1848 

jilg`i  burjuaziyaliq  demokratiyaliq  ko`terilis  birinshi  jag`dayda  aqirina  shekem 

jetkerildi,  al  ekinshisinde  jetkerilmedi-birinshi  jag`dayda  respublikag`a  ha`m  toliq 

azatliqqa  shekem  bardi.  Ekinshisinde  monarxiya  menen  reaktsiyani  qulata  almay-aq 

toqtap qaldi. 

Revolyutsiyaliq  basli  ha`reketke  keltiriwshi  ku`sh  rabochiylar,  o`nermentshiler 

mayda  diyxanlar  edi.  Revolyutsiyanin`  jen`iliwinin`  sebebi  rabochiy  klass 

sho`lkemlespegen ha`m jetkilikli da`rejede pisip jetilispegen. Diyxanlardin` tiykarg`i 

ko`pshiligi  pomeshiklerge  qarsi  ko`terilip  shiqpadi.  Liberal`  burjuaziya  siyasiy 

qorqaqliq etti ha`m batil bolmadi. 

XVIII  a`sir  Frantsiyasinda  revolyutsiyalardin`  barisinda  feodalizmnin`  barliq 

sarqitlari derlik joq etildi. Germaniyada pomeshiklerdin` u`stemliligi saqlanip qaldi,al 

el siyasiy jaqtan pitiran`qi, burjuaziya geypara reformalarg`a g`ana erise aldi. 

Germaniyadag`i 1848-1849 jillardag`i revolyutsiya  jen`ilis penen tamam boldi. 

1848-1849  jillardag`i  revolyutsiya    Italiyadag`i  Avstriyag`a  qarasli  jerlerdi  g`ana 

emes  Italiyanin`  ma`mleketlerin  de  qamtip  alg`an  edi.  Onin`  kelip  shig`iw  sebepleri 

de  Germaniyadag`i  revolyutsiyanin`  sebepleri  menen  uqsas  edi.  Siyasiy 

bo`lsheklengen  mayda  patshalardin`  zulimlig`i,  dvoryanlardin`  ha`kimshiligi, 

chinovnikler  menen  pomeshiklerdin`  biybastaqlig`i,  diyxanlardin`  pomeshiklerge 

g`a`rezsizligi bulardin` ha`mmesi kapitalizmnin` bunnan bilay rawajlaniwina irkinish 

boldi.  Burjuaziyanin`  narazilig`i  ha`m  xaliq  massalarinin`  g`a`zebin  barg`an  sayin 

ku`sheytti, olardi revolyutsiyag`a iytermeledi. 

---