Жана тарийх1 Times doc
Yüklə 0,87 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1-Tema: Angliya XVII a`sirde
| O`ZBEKSTAN RESPUBLIKASI JOQARI HA`M ORTA ARNAWLI BILIMLENDIRIW MINISTRLIGI Berdaq atindag`i Qaraqalpaq ma`mleketlik universiteti «Tariyx-arxeologiya» kafedrasi JAN`A TARIYX pa`ninen Lektsiyalar kursi I-bo`lim No`kis-2007 2 Du`ziwshi:
tariyx ilimlerinin` kandidati, dotsent Ravshan Djangabaevna Urazbaeva
Lektsiyalar kursi – joqari ha`m orta arnawli oqiw orinlarinda bilim alip atirg`an studentlerge, kolledj ha`m litsey oqiwshilarina, jahan tariyxi pa`ninen o`zlestiriwge qollaniw maqsetinde tayarlang`an.
Pikir bildiriwshiler: prof. B.Qoshanov
dots. J.Aytmuratov
Berdaq atindag`i Qaraqalpaq ma`mleketlik universitetinin` ilimiy- metodikaliq ken`esinde talqilandi. 9-mart 2007-jil baspadan shiariwg`a usinis etildi. (protokol №4).
3
Jan`a tariyx pa`nin oqitqandag`i tiykarg`i maqset studentke 1640-1917-jillar aralig`inda Evropa ha`m Amerika, Aziya ellerinde bolip o`tken ja`miyettegi o`zgerislerdi tu`sindiriw. Jan`a tariyx kapitalizm ja`miyetinin` payda boliwi ha`m rawajlaniw tariyxin ha`m bolip o`tken burjuaziyaliq revolyutsiyalar tariyxin u`yretetug`in pa`n. Revolyutsiya na`tiyjesinde payda bolg`an jan`a basqariw usili respublika, parlament formasinda bolip, o`zgerisler keltirip shiqti. Sanaat revolyutsiyasi payda boldi. Sanaat revlyutsiyasi na`tiyjesinde manufaktura, monopoliya, zavod, fabrika, trest, sindikat payda boldi. Bul o`ndiristin` jan`a usili kapitalizmnin` rawajlaniwi ushin jol aship berdi. Jan`a tariyx pa`ninde bolip o`tken revolyutsiyalar na`tiyjesinde jan`a ma`mleketler payda boldi. Misali: AQSh, Germaniya, Italiya qusag`an ma`mleketlerdi basqariw usili parlamentlik bolip o`zgerdi. Na`tiyjede ekonomikanin` rawajlaniwina, konkurentsiyanin` ku`sheyiwine, bos jatirg`an jerlerdi iyelewge gu`res baslandi Jan`a tariyxtin` II da`wirinde ekonomikanin` rawajlaniwi, du`n`ya ju`zin qayta bo`lisiw, I du`n`ya ju`zlik uris mashqalalarin keltirip shig`ardi. Mine usi problemalardi studentlerge da`wir boyinsha ha`r bir ma`mlekettin` o`zine ta`n harakterli belgileri menen tu`sindirip beriw basli maqseti bolip esaplanadi. Sizin` diqqatin`izg`a usinilip atirg`an «Jan`a tariyx» boyinsha kurs lektsiyasi jan`a tariyxtin` birinshi ha`m ekinshi bo`limin o`z ishine aladi. Jan`a tariyx pa`ninin` o`zgesheligi ha`zirgi zaman mashqalalarina XVII a`sirden baslap tiykar saling`an edi. Ta`biyatti o`zlestiriw, onin` bay resurslarinan qalay paydalaniw, al ha`zirgi ja`miyet ta`biyat apatshiliqlarinin` aldin aliw, ekologiyaliq mashqalalardi sheshiw menen ba`nt. Jan`a tariyx sanaati industriyalastiriw, bank sistemasi, jerlerdi basip koloniyalarg`a iyelik etiw, grajdanlardin` huqiqlari, ten`lik, feodalizm qaldiqlarin joq etiwdi wyrendi. Jan`a tariyx pa`ni boyinsha du`n`yag`a belgili tariyxshi alimlar I.M.Krivoguz, V.N.Vinogradov, E.E.Yurovskaya, N.M.Guseva, M.I.Koval`skaya ta`repinen ilimiy miynetler islenip shig`ildi. Baspadan shiqqan oqiwliqlar, a`debiyatlar tiykarinda jan`a tariyxtin` qaraqalpaq tilinde lektsiyalar kursi joqari oqiw orinlarinin` studentleri ushin tayarlandi.
4
1. Angliyada revolyutsiyanin` baslaniwi 2. Angliyadag`i grajdanliq uris 3. Angliya revolyutsiyasindag`i klasslar ha`m partiyalar 4. Revolyutsiyanin` joqarg`i basqishqa o`tiwi 5. Independentler. Klasslar gu`resi. Dj.Uistenli, O.Kromvel`, Styuardlardin` restavratsiyalaniwi.
XVII a`sir baslarinda kapitalistlik qatnaslar rawajlaniwi baslandi, burjuaziyaliq revolyutsiyag`a shekemgi kapitalistlik rawajlaniw, feodalliq formatsiya qaldiqlarinin` birinshi ta`repi tosqinliqti payda etti. Qala o`nermentshiligi, awil-xojalig`i orta a`sirler formasinda saqlanip qaldi. XVII a`sir ekinshi yariminda Angliyanin` ekonomikaliq rawajlaniwi u`lken tabisqa eristi. Qala ha`m awillarda kapitalistlik manufaktura rawajlandi. Awil-xojalig`inda kapitalistlik qatnaslar qa`liplesti. Sukno sanaati ushin kerekli ju`n aliw ushin qoy o`sirildi. Ishki ha`m sirtqi sawda ken`eydi. Jan`a dvoryanlar feodal du`zimge qarsi shiqti. Feodalliq absolyutizm monarxiyasi feodallar ma`pin jaqladi, burjuaziya talabina juwap bermedi. Orta a`sirlik monopoliyalari erkin sawdani talap etti. Korol` parlament ruxsatisiz dvoryanliq tituldi sata basladi. Sawdada monopoliyaliq prava boldi. Burjuaziya menen dvoryanlar narazi boldi. Parlamenttegi burjuaziya menen jan`a dvoryan wa`killeri korol`g`a qarsiliq bildirdi. Bul korol`eva Elizaveta da`wirinde baslang`an edi. Korol` ha`m parlament ortasinda qarama-qarsiliq koroleva orinbasari Yakov I Styuard da`wirinde keskinlesti. Parlamentte Yakov I finans sirtqi siyasat ministri bolg`an. Korol` parlamentten ruxsatsiz saliq jiynadi. Parlament korol`den ruxsatsiz saliq jiynawdi toqtatiwdi talap etti. Korol` hu`kimeti Ispaniya feodallari menen qatnas jasap Katolik Ispaniyasi Evropada wyiqti boldi. Bryuton Angliya shirkew katolikleri u`rp-a`detlerinen azat etildi. Bryuton (taza) degen mazmundi an`latadi. 1. Press bryuton` burjuaziya wa`killeri. 2. Independent g`a`rezsiz orta ha`m mayda burjuaziya wa`killeri bolip bo`lindi. XVII a`sirde korol` menen parlament ortasinda kapitalistler menen feodallar ortasinda qarama-qarsiliq boldi. Usi pa`tte revolyutsiya baslandi. 1625-1649-jillari Karl I da`wirinde keskinlesti. Angliya, Frantsiya ha`m Ispaniya menen uris alip bardi. Parlament Karl I G`pravalar haqqindaG` petitsiyag`a qol qoyiwg`a ma`jbur etti. Parlamenttin` ruxsati menen saliq jiynaw huqiqi ja`riyalandi. Karl I prava haqqinda petitsiyag`a qol qoyg`ani menen ol saliq jiynadi. Angliya 1625-jil parlamentti tarqatti. 1625-1640-jillari parlamentsiz basqarildi. 1635-jil Karl I Teniz jag`asi graflig`i Normanlar ushin Korol` salig`in qayta tikledi. Bul naraziliq tuwdirdi. 1639-jili Shotlandiyada Karl I absolyutlik ta`rtiplerin shekledi.
Yüklə 0,87 Mb. Dostları ilə paylaş:
|