Жана тарийх1 Times doc

 

13 

Banopart  ko`zge  tu`sti.  General  chini  berildi.  Frantsiya  koalitsiya  a`skerleri  azat 

etildi. Biraq yakobinshiler ortasinda awizbirshilik ketti. 

1. Robesp`er basshilig`inda gruppa. 

2. Parij komunnasi basshisi Shomet, Eber basshilig`inda o`nermentler ha`m mayda 

burjuaziya ma`pin jaqlaytug`in gruppa. 

3.  Danton  ha`m  Kamil  Demulen  basshilig`inda  jan`a  revolyutsiya  jillarinda 

bayig`anlar  ortasinda  ayirim  burjuaziya  ma`pin  jaqlaytug`in  gruppada  1794-jili  22-

fevral`  ku`ni  Shometti  ha`m  Eber  basshilig`inda  gruppag`a  Yakobinshi 

ko`terilisshiler shaqirildi. Robesp`er awhalin jaqsilap, ja`miyetlik qorg`aniw komiteti 

Yakobinshi bo`liniwshiligin toqtata almadi. 

Konvente  Jeyrondistler  ideyasin  joqlag`anlar  ortasinda    zagovor  payda  boldi. 

Yakobinshilerdin`  ekonomikaliq  siyasati  gedeylerdin`  talaplarin  qanatlandirmadi. 

1794 jil 9 shi  Termidor  Konvente zagnovorshi   uliwma dawis penen Sen Jist  Kuton 

konvent  qarari  menen  qamaqtan  bosatildi.  Yakobinshiler  jag`daydan  paydalana 

almadi.  1794-jil  Yakobinshiler  diktaturasi  qulatildi.  Frantsuz  burjuaziyaliq 

revolyutsiyasi tamam boldi. 

XVIII  a`sir  revolyutsiyasi  tariyxiy  ta`jiriybesi  tariyxiy  ha`r  ta`repleme    izertlendi. 

1789-1794-jillari  revolyutsiya    aqirina    shekem  toliq  alip    barilg`an,  monarxiyani 

jen`gen  I  shi  burjuaziyaliq  revolyutsiya.  Angliya  burjuaziyaliq  revolyutsiyasina 

qarag`anda  Frantsiyada  dvoryanlar  ko`p  emes  edi.  Frantsiya  Angliyag`a  qarag`anda 

kapital  toplaw,  rawajlandiriw  joqari  da`rejede  edi.  Frantsiya  burjuaziyasinin`  bas 

ayirmashlig`i  Frantsiya  burjuaziyasi  xaliq  massasi  menen  diyxanlar  menen  birlikte 

feodalliq  absolyutizmge  qarsi  shiqti.  1789-94    jillari  burjuaziyaliq  revolyutsiya 

xaliqliq  revolyutsiya  payda  boldi.  Bul  Yakonbinshiler  diktaturasi  ornag`annan  keyin 

burjuaziyaliq  demokratiyaliq  xarakterde  boldi.  Revolyutsiyanin`  tiykarg`i  ha`reketke 

keltiriwshi  ku`shi  xaliq  massasi  Frantsiyadag`i  burjuaziyaliq  revolyutsiya  jen`isi 

kapitalizmnin` rawajlaniwin tezletti. 

Tog`izinshi  termidor  awdarispag`i  pa`ti  Yakobinshi  diktatura  onan  son` 

termidoryan  konventi  kontrrevolyutsiya  siyasatin  ju`rgizdi.  Termidoryan  konventi 

1795-jili tsenzorliq konstitutsiya qabil etti, og`an avantyurist Varras basshiliq etti. 

Termidoryan  konventinin`  sirtqi  siyasati  1795-jili  5-aprel`de  Termidoryan 

Bazel`de  Prussiya  menen  separativ  kelisim  du`zdi.  Prussiya  Frantsiyag`a  qarsi 

koalitsiyadan,  shig`ip  Reynnin`  sol  jag`asi  Frantsiyag`a  o`tti.  Angliya,  Avstriya, 

Sardiniya,  Sitsiliya  korol`ligi  Frantsiyag`a  qarsi  uristi  dawam  etti.  Yakobinshi 

diktatura  qulatilg`annan  keyin  uris  ha`reketleri  o`zgerip  a`dillik  uristan  a`dilsizlik 

urisqa  aylandi.  Sho`lkemlestiriwshi  Napoleon  Banopart  boldi.  Napoleon  armiyasi 

1797-1798-jillari  Sardiniya  korol`ligi  a`skerlerin  qiyratqannan  keyin  Avstriyag`a  jol 

ashildi.  1797-jili  Avstriya  menen  Frantsiya  ortasinda  pitim  boyinsha  Avstriya 

ma`mleketi  jerlerden  bas  tartiwg`a  ma`jbu`r  boldi.  Napoleon  Banopart  Avstriya, 

Italiyani basip alg`annan keyin 1797-jili Turkiyag`a, Misrg`a atlanis jasadi. Egipetten 

keyin  Siriyag`a  o`tti.  Turkiya  qatti  qarsiliq  ko`rsetti.  Indiya  arqasinan  Napoleon 

a`sker jiberdi. Hawa rayi issi bolip, Napoleon a`skerleri ortasinda epidemiya tarqadi. 

Usinday jag`dayda 1798-jildin` aqirinda Angliya Frantsiyag`a qarsi ekinshi koalitsiya 

sho`lkemlestirdi.  18-bryumer  (9-noyabr`)  awdarispaq  na`tiyjesinde  Napoleon 

Banopart  a`skeriy  diktaturasi  ornadi.  Frantsiya  direktoriyasi  sirtqi  ishki  siyasatta 

---

 

14 

burjuaziyaliq  kontrrevolyutsiya  ornadi.  Napoleon  o`zi  armiyasin  Egipetke  taslap 

birinshi gruppa a`skerler menen tezlik penen Parijge keldi. Frantsiya iri kapitalistleri 

Napoleon  ja`rdemi  menen  1799-jili  18-bryumerde  Napoleon  awdarispaq  jasadi. 

Vlast`  3-konsuldin`  qolina  o`tti.  birinshisi  Napoleon  tayarlandi,  ekinshi,  u`shinshi 

direktoriyag`a  tarqadi.  Solay  etip  Frantsiya  tariyxinda  Napoleon  Banopart  a`skeriy 

diktatura ornatti. 

  

Frantsiya konsulliq ha`m imperiya jillarinda 

Frantsiyada  revolyutsiya  tunshiqtirildi.  Revolyutsiya  tek  g`ana    iri    burjuaziyag`a 

qolayli  jag`daylardi  payda  etti.  Napoleon  iri  burjuaziya  menen  dvoryanlar, 

emigrantlar, alip qoyadi dep qorqiwshi qurg`in diyxanlar Napoleon aldina 3 waziypa 

qoydi. 

1.  Demokratiyani qayta quriwdi  joq etiw. Rabochiylar ha`reketin boldirmaw. 

2.  Frantsiyada iri burjuaziya u`stinligin bekkemlew. 

3.  Evropa  shig`isinda  Frantsiya  ekonomikaliq  ha`m  siyasiy  gegemonlig`i  ornatiw. 

1799 jil dekabr`de  Frantsiya jan`a 3 konstitutsiyasin qabil etti. Bul boyinsha  vlast` 5 

jilg`a  saylandi    3  konsulga  berdi.  Napoleon  B  1-shi  konsul  ol  ministr,  elshilerdi 

tayarladi.  2-3  konsul    ken`esshi  dawisqa  iye.  21-jastag`i  erler  saylaw  pravosina  iye 

boladi.  1799  jil  konstitutsiya    iri  burjuaziya  ma`pine  toliq  juwap  bolip  Napoleon 

u`stemligi  da`wirinde  Frantsiya  ma`mleketi  byurokratiyaliq  ha`rekette  boldi. 

Frantsiya  88  departamentte  boldi.  1801  jil  Napoleon  Rim  papasi  Piy  12  menen 

konkordat  (diniy  kelsim)  du`zdi.  Kelsimde  katolik  dini  frantsuz  dini  dep  ta`n  alindi.  

Frantsiya  shig`arg`an  60  gazeta  jabildi.  Tsenzura  ku`sheytildi.  1802-jili  Kontitutsiya 

boyinsha  Napoleon  o`zin  o`mirlik  konsul  dep  ja`riyaladi.  1804  jil  sentyabrde 

Napoleon  Frantsiyani  Imperiya  dep  ja`riyaladi.  Tirbunal  tarqatildi.  Saray  titullari  

jan`a  dvoryanliq  atag`i  qayta  tiklendi.  Joqarg`i  chinovniklerge  iri  pomest`e  berildi. 

Solay  etip  Imperiya  ja`riyalaniwi  menen  Frantsiyada  ta`rtip  ja`nede  ku`sheydi. 

Napoleon  1804-jil  grajdanlar  kodeksi,  1807-jil  sawda  kodeksi  ha`m  1811-jil 

ugolovniy  kodeks  u`lken  a`hmiyetke  iye  boldi.  Bular  ha`m  jekke  menshik  qorg`aw 

printsipi qollanildi. 

Konsulliq  ha`m  Imperiya  jillari  Frantsiya  Evropada,  Aziyada    basip  aliwshi    al 

Frantsiya  2-shi    koalitsiya    menen    uris  jag`daylarinda  edi.  Koalitsiya    bekkem 

bolmadi. Rossiya menen Avstriya orta Italiya  ma`selesinde Jer orta ten`izinde Mal`ta 

atawina  baylanisli  Angliya    menen  Rossiya  ortasinda  kelispewshilik  baslandi.  1800-

jil  Avstriya  armiyasi  qiyratildi.  1801-jili  basinda  Avstriya  ha`m  Frantsiya    ortasinda 

Lyunevil  pitimi  du`zildi.  Pitim  boyinsha  Avstriya  Reyn  sol  jag`asinda  Bel`giya, 

Lyuksemburg,  Gollandiya,  Shveytsariya  ma`mleketlerin  iyeledi.  Aleksandr  I 

Napoleon  menen  qatnas  jasawdan  bas  tartti,  Angliya  menen  Rossiya  ortasinda 

diplomatiyaliq qatnasti qayta tikledi. Napoleon tek g`ana dumanli 3 ku`n kerek. Eger 

ol bolsa G`men London  Angliya parlamenti banklerinin` gospodini bolamanG` dedi. 

Angliya  floti  Frantsiya  flotina  qarag`anda  ku`shli  edi.  1805  jil  Frantsiya  3  shi 

koalitsiya    du`zdi.  Onin`  quraminda  Angliya,  Rossiya,  Avstriya  kirdi.  Frantsiya 

qurg`inliqta  awqam u`stinen  jen`di. 1805 jil 2-dekab`de  Austerlits janinda Avstriya 

Frantsiya  menen  tinishliq  kelsimin  du`zdi.  Napoleon  Banopart  1806-jil  Reyn 

awqamin  du`zdi.  16  ma`mleket  kirdi.  Sol  jili  Jozep  Napoleon  Banopart  ag`asi,  inisi 

---