Жана тарийх1 Times doc

 

59 

Italiyanin`  bir  o`zgesheligi  bul  eldin`  a`dewir  bo`legi  Avstriya  eziwshiligi  astinda 

edi. Lambardiya ha`m Venetsiya oblasti Avstriya imperiyasinin` sostavina kirdi ha`m 

Avstriya  ha`kimiyati  olardan  og`ada  u`lken  saliqlar  alip  turdi.  Rim  oblastinda 

papanin` aristokratliq ha`kimiyati saqlanip, bul da milliy birlesiw ha`m burjuaziyaliq 

qayta du`ziwler jolinda irkinish boldi. 

Avstriya  eziwshiliginen  qutilmay  turip,  xojaliqti  ko`teriw  ha`m  milliy  qayta 

tuwiliwdi  ta`miyinlew  mu`mkin  emes  edi.  Italiyadag`i  jaqinlasip  kiyatirg`an 

revolyutsiyanin`  basli  ma`selesi  milliy  g`a`rezsizlikti  jen`ip  aliw  ha`m  eldin`  siyasiy 

birlesiwi  boldi.  Bir  adamnin`  qolindag`i  sheksiz  ha`kimiyattin`  absolyutizmnin` 

boliwin  ha`m  barliq  feodalliq  ta`rtiplerdi  joq  etiw  waziypasi  menen  ajiralmas 

baylanista turdi. 

Italiya 

burjuaziyasi 

Germaniya 

burjuaziyasi 

siyaqli 

diyxanlarg`a, 

o`nermentshilerge  ha`m  rabochiylarg`a  qarsi  monarxiya  dvoryanlar  ha`m  katolik 

shirkewi  kelisim  jasawg`a  beyimlesken  edi.  Onin`  maqsetleri  saylaw  huqiqin 

aliw,sanaat  ha`m  sawdani  xoshametlew  ushin    mu`lik  tsenzasin  ornatiwshi 

konstitutsiya engiziwden ari barmadi. 

Italiya milliy azatliq ha`m revolyutsiyaliq ha`reketindegi demokratiyaliq ag`imnin` 

tayanishi  o`nermentshiler,  az  sandag`i  rabochiylar  ha`m  mayda  burjuaziya 

intellegentsiyasi boldi. Olardin` arasinda ko`plegen jasirin  ja`miyetler G`Birlik ha`m 

respublikaG` boldi. 

Zu`ra`a`tsizlik  ha`m  ekonomikaliq  krizis  xaliq  massalarinin`  apatshilig`in 

ku`sheytti  ha`m  revolyutsiyaliq  jag`daydi  payda  etti.  1848  jildin`  birinshi  aylarinda 

revolyutsiya Neapol` korol`ligin qaytip aldi ha`m arqag`a qaray jayildi.  

Avstriyanin`  Italiyadag`i  iyeliklerinde  ko`terilis  boldi.Azat  boliw  ushin 

imperatordin` qaznasin toltiratug`in u`lken saliqlarg`a qarsi sho`lkemlestirildi. 

Milandag`i  ko`terilis  Avstriya  armiyasi  ta`repinen  jen`iliske  ushiradi.  1848  jildin` 

martinda  eziwshilikke  qarsi  ko`terilis  Venetsiyada  da  bolip  o`tti.Bul  jerde  ortasha 

burjuaziya  basqaratug`in  respublika  ja`riyalang`an  edi.  Son`  Venetsiyadag`i 

revolyutsiyada Avstriya a`skerleri ta`repinen bastirildi. 

1849 jildin` basinda Rimde xaliq ko`terilisi baslanip ketti. Rim papasi qaship ketti, 

xaliq dawisi menen respublika dep ja`riyalandi.  

Papa frantsuz respublikasinin` prezidenti Lui Napoleonnan ja`rdem soradi. Ol Rim 

respublikasina  qarsi  u`lken  frantsuz  armiyasin  jiberdi.  Rimdi  qorg`awg`a 

revolyutsiyashil  demokrat  Djuzeppe  Garibal`di  basshiliq  etti.  1848  jili  ba`ha`rde 

Garibal`di  Italiyanin`  shet  el  eziwshiliginen  qutiliw  ushin  bolg`an  gu`reske  qosildi. 

Garibal`didin`  basshilig`inda  Rim  qalasin  qaharmanlarsha  qorg`adi,  biraq  frantsuz 

artilleriyasi    olardin`  qarsilig`in  sindirdi.  Frantsuzlardin`  ja`rdeminde  papanin` 

aqsu`yekler  ha`kimiyati  qayta  tiklendi.  Rimde  frantsuz  garnizoni  qaldirildi,  sebebi 

papa  Italiya  a`skerlerine  isenbeytug`in  edi.  Ko`plegen  revolyutsionerler  tutip  alindi 

ha`m atip taslandi. 

1848-1849  jillarda  basqa  ellerdegi  siyaqli  Italiyada  da  tamamlanbag`an  jen`iliske 

ushirag`an  burjuaziyaliq-demokratiyaliq  revolyutsiya  bolip  o`tti.  Onin`  jen`iliwine 

proletariattin`  ha`lsiregen  o`nermentshiler  menen  diyxanlardin`  sho`lkemlespey 

bo`lek-bo`lek  ha`reket  etiwi,  avstriyalilar  xaliq  massalarinan  ko`birek  qoriqqan 

liberal`  burjuaziya  menen  pomeshiklerdin`  revolyutsiyag`a  satqinlig`i  sebep  boldi. 

---

 

60 

Biraq  Italiyada  da  revolyutsiya  teren`  iz  qaldirdi  waqiyalardin`  bunnan  bilayg`i 

barisina  u`lken  ta`sir  jasadi.  Ol  xaliq  massalarina  u`lken  revolyutsiyaliq  ta`jiriybe 

berdi  ha`m  eldin`  milliy  birlesiw  ja`ne  burjuaziyaliq  qayta  du`ziliwi  ushin 

revolyutsiyaliq azatliq ha`reketinin` bunnan bilay da rawajlaniwina tu`rtki boldi. 

Tayanish so`zler: 

Iyul`    monarxiyasi,  Respublika,  G`Lyuksemburg  komissiyasiG`,  Lui  Blan, 

Vil`gel`m, G`Jan`a Reyn gazetasiG`, G`Birlik ha`m respublikaG`, Garibal`di. 

Paydalaniwg`a usinilatug`in a`debiyat 

1.

 

Velikaya  frantsuzskaya  burjuaznaya  revolyutsiya.  Manfred  A.  3.  Izd.  Nauka. 

Moskva 1983g.  

2.

 

Frantsuzskaya revolyutsiya. Tomas Karleyl`. Moskva 1991 g.  

3.

 

Diplomaticheskiy slovar` v 3 tomax. Moskva 1986 g.  

4.

 

Vsemirnaya istoriya 5. 6. 7. chasti Moskva. Izd. Nauka.  

5.

 

Istoriya diplomatii v pyati tomax. Moskva 1959-1979 godi.  

6.

 

Novaya istoriya stran Evropi i Ameriki. Perviy period. Moskva. Visshaya 

shkola, 1998 g.  

7.

 

Istoriya Frantsii Pod. red. A.Z. Manfreda v 3-x tomax. M.Nauka  

1973-

1973. 

8.

 

Istoriya Italii v 3-x tomax M.Nauka 1970-1971 g. 

 

 

11-Tema: Frantsiya ekinshi imperiya da`wirinde 

 

XIX 

a`sirdin` 

1-yariminda 

Evropa 

kontingentindegi 

ko`pshilik 

ellerde 

manufakturaliq  islep  shig`ariwdan  mashinaliq  fabrikalarg`a  o`tiwi  baslandi.  Bul 

waqitta derlik Evropa ellerinin` barlig`inda feodalliq absolyutizm ta`rtipleri u`stemlik 

etti.  1848-1849-jillari  Parij,  Vena,  Berlin,  Rim  ha`m  basqa  da  ko`plegen  paytaxtlar 

revolyutsiyaliq  ha`reketlerdin`  oraylari  boldi.  Evropa  burin  hesh  qashan  bunday 

uliwmaliq  xaliq  ko`terilislerin  ko`rmegen  edi,  biraq  kontingenttin`  bazi  bir 

bo`limlerinde  gu`resler  bolip  turdi,  bulardin`  keyingi  ta`g`dirleri  ha`r  qiyli  boldi. 

Ezilgen  xaliq  o`zlerinin`  azatlig`i  ushin  ko`teriliske  shiqti,  burjuaziya  ha`m  ezilgen 

sotsial  qatlam,  a`sirese  rabochiylar,  krest`yanlar,  mayda  sawdagerler,  o`nermentler 

h.t.b.  1848-1849-jillari  baslang`an  revolyutsiya  awil-xojalig`inin`  to`menlewin 

tezletti.  1847-jil dekabr` ayinin` aqirinda  frantsuz parlamentinin`  nizam shig`ariwshi 

sessiyasi  ashildi.  Bul  sessiyada  hu`kimettin`  ishki  ha`m  sirtqi  siyasati  liberal 

oppozitsiya  ta`repinen  kritikag`a  ushiradi.  Biraq  oppozitsiyanin`  talaplari  qabil 

qilinbadi, al saylawshi reforma ta`repdarlarinin` gezektegi banketi qadag`an etildi. 

21-fevral`  ku`ni  keshte  oppozitsionliq  deputatlar  ha`m  jurnalistler  xaliqti  vlast`qa 

bag`iniwg`a  shaqirdi.  22-fevral`  ku`ni  min`lag`an  parijliler,  studentler  ha`m 

rabochiylar  maydang`a shiqti. Politsiya  menen qatan` soqlig`isiw ju`z berdi, birinshi 

barrikadalar payda boldi ha`m olardin` sani tez pa`t penen o`sti. 

23-fevral`  ku`ni  qoriqqan  korol`  Lui  Filipp  aqirinda  prem`er  F.Gizoni  shig`ardi. 

Jan`a  hu`kimet  basshisi  etip  graf  Mole  tayinlandi.  Biraq  rabochiylar  monarxiyag`a 

---