Жана тарийх1 Times doc
Yüklə 0,87 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Tayanish so`zler
65
Tayanish so`zler: F.Gizo, Milliy ustaxana, G`Uchreditel`noe sobranieG`, G`Novaya GoraG`, imperator Maksimilian, G`Obshestvo 10 dekabryaG`.
1.
Velikaya frantsuzskaya burjuaznaya revolyutsiya. Manfred A. 3. Izd. Nauka. Moskva 1983g. 2.
3.
Diplomaticheskiy slovar` v 3 tomax. Moskva 1986 g. 4.
Vsemirnaya istoriya 5. 6. 7. chasti Moskva. Izd. Nauka. 5.
Istoriya diplomatii v pyati tomax. Moskva 1959-1979 godi. 6.
Novaya istoriya stran Evropi i Ameriki. Perviy period A. V. ADO. Moskva 1986 g. 12-Tema: Amerikadag`i grajdanliq uris Amerikadag`i birinshi burjuaziyaliq revolyutsiya bolip tabilg`an g`a`rezsizlik ushin uristan son` AQSh ta kapitalizm tez rawajlandi, biraq burjuaziyaliq ta`rtipler ornatilmadi. Qulshiliq saqlanip qaldi, tek arqadag`i shtatlarda g`ana fermerlik awil xojalig`i rawajlandi ha`m kapitalistlik sanaat o`sti. Burjuaziyaliq revolyutsiyanin` jen`isi ha`m g`a`rezsiz ma`mlekettin` du`ziliwi XVIII a`sir aqirinda AQSh tin` ekonomikaliq rawajlaniwi ushin qolayli sharayatlar du`zip berdi. Bug`an ta`biyiy sharayatlari da, jumsaq klimat zu`ra`a`tli ken` paytaxt jerler, tog`aylar menen qazilma bayliqlardin` ko`pligi imkaniyat jaratip berdi. Eldin` okeannin` arqasinda qa`wipsizrek jerde jaylasiwi da u`lken a`skeriy qarjilardin` u`nemleniwine ta`sir etti. Ko`p waqitlar dawaminda AQSh qa sanaat tovarlarin tiykarinan Angliya jiberip turdi, arqa-shig`is shtatlarindag`i jallamashiliq kem-kemnen sanaat ka`rxanalarin islete basladi. biraq AQSh tag`i sanaat awdarispag`i tek XIX a`sirdin` birinshi shereginde g`ana baslandi. XIX a`sir ortalarinda AQSh elede tiykarinan awil xojalig`inda kapitalistlik qatnaslar tez rawajlandi. AQShtin` tariyxi kapitalizmnin` rawajlaniwinin` uliwma nizamlarina muwapiq o`tti, elde kapitalistlik ekspluatatsiya ken` en` jaydi, klassliq qarama-qarsiliqlar teren`lesti. Biraq burjuaziya menen rabochiylardin` arasindag`i klassliq gu`res ko`ship qonislaniwshilardin` batisqa qaray ig`isiwi sebepli pa`seygen edi. batista olar o`z betinshe isleytug`in fermer boliw mu`mkinshiligine iye edi. AQShta kem-kemnen fermer xojalig`i rawajlanip bardi, biraq sanaat tovarlari uzaq jillar dawaminda Angliyadan alip kelinetug`in edi. sanaat awdarispag`i AQShta Angliya, Frantsiyada ha`m Evropanin` basqa ellerinen keyin XIX a`sirdin` 30- jillarinan baslandi. AQShtin` qubla shtatlarinda awil-xojalig`inda fermer xojaliqlari menen bir qatarda plantatsiyalarda bar bolip, onda qulshiliq dawam etip atirg`an edi.
66
XIX a`sirdin` baslarinda-aq arqa shtatlarda qulshiliq biykar etilgen edi, biraq qublada ta`biyiy iqlimnin` paxta jetistiriw ushin qolayli boliwi ha`m sanaattin` rawajlaniwinda paxtag`a talaptin` artip bariwi na`tiyjesinde paxta plantatsiyalarinda qol miyneti saqlanip qaldi. Solay etip uzaq jillar dawaminda AQShta jallanba miynetke ha`m qulshiliqqa tiykarlang`an du`zim solayinsha qaldi. Eger 1790-jili AQShta qullar 69700 adamdi qurasa, 1861-jili olardin` sani 4 milliong`a jetti. XIX a`sir I-yariminda AQShta hu`kimet basindag`i sawda ha`m sanaat burjuaziyasinin` ha`lsizligi olardin` Angliya ekonomikasina g`a`rezli boliwi na`tiyjesinde saylawshilar qul iyelerinin` talabanlarin qolap-quwatladi. Qul iyelewshiliktin` saqlanip qaliwina ma`pdar bolg`an toparlar 1828-jili Demokratlar partiyasina tiykar saldi. Bul partiyanin` wa`killeri XIX a`sir I-yariminda o`tkerilgen saylawlarda jen`ip shig`ip, uzaq mu`ddet siyasiy hu`kimetti o`z qollarinda saqlap turiwg`a eristi. Demokratiyaliq partiyag`a qarsiliq retinde erkin miynet tiykarindag`i qul iyelewshilikti qatan` qaralag`an barliq isbilermenler, progressiv isbilermenler, AQSh patriotlari 1854-jili Respublikashilar partiyasina tiykar saldi ha`m og`an birlesti. Bul partiya qa`legen adamg`a Batistan jer uchastkalarin biypul beriw ha`m qulshiliqti biykar etiw talaplarin alg`a qoydi. AQShta barg`an sayin ko`p adamlar qulshiliqti jek ko`retug`in boldi. 50-jillardin` aqirinda fermer Jon Braun Virginiyada qullardin` ko`terilisin sho`lkemlestiriwge ha`reket etti. Ol Allegion tawlarinda bekinip alip, usi jerden turip plantatsiyag`a ko`terilisti taratpaqshi boldi. Otryad barlig`i bolip tek 23 adamnan ibarat edi. Braun ko`teriliske xaliqti g`alaba ko`tere almadi. vashingtonnan a`skerler jetip kelip, Braunnin` pu`tkil otryadi derlik qirip taslandi. Braun tutqing`a alindi ha`m darg`a asiwg`a hu`kim etildi. G`Men, Jon Braun bul gu`nag`a toli eldin` ulli qilmislarin tek qan menen g`ana juwiw mu`mkin ekenine endi bekkem isendimG`, dep jazdi ol o`lerinin` aldinda. Reaktsionerler Braundi aqildan azg`an dep ja`riyalamaqshi boldi. biraq onin` ma`rtligi, sudta o`zin erju`reklik penen uslawi AQShtin` aldin`g`i qatardag`i adamlarinda og`ala u`lken ta`sir qaldirdi. Respublikashilar partiyasinin` xaliq arasinda en` ken`nen tanilg`an, iskeri Avraam Linkol`n (1809-1865) boldi. Ol qulshiliqqa qarsi shig`iwi sebepli rabochiylardin`, fermerlerdin`, burjuaziyanin` aldin`g`i qatarlarinin` quwatlawina miyasar boldi. respublikashilar partiyasi Linkol`ndi prezidentlikke kandidat etip usindi ha`m ol 1860-jilg`i saylawlarda jen`iske eristi. Onin` prezident bolip saylaniwi siyasiy awdarispaqti bildiriw edi: qul iyelewshilerdin` hu`kimettegi u`stemliginin` ku`shi pitti. Bul qul iyelewshilikti saplastiriw ta`reptarlarinin` og`ada u`lken ha`m paraxat siyasiy jen`isi boldi, olar birinshi ma`rtebe o`z qollarina hu`kimetlik ha`kimiyatti aldi. Saylaw mapazinda jen`ilgennen keyin ha`m nizam joli menen qulshiliqti baqlap qaliw mu`mkin emesligin bilgen qublanin` plantatorlari o`z aldina qul iyelewshilik ma`mleketin du`ziwge qarar etti ha`m nizamli hu`kimetke qarsi qozg`alan` ko`terdi. Qul iyelewshi shtatlar AQShtin` sostavinan shig`atug`inin ja`riyaladi, o`zleri bo`lek kongreske jiynaldi ha`m qubla shtatlardin` konferentsiyasin du`zgen tuwrali dag`azaladi. Olar o`zlerinin` prezidentin sayladi. Qul iyelewshiler o`zlerinin` armiyasinda du`zdi. Yüklə 0,87 Mb. Dostları ilə paylaş:
|