Жана тарийх1 Times doc
Yüklə 0,87 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Tayanish so`zler
- 13-Tema: Jana deuirde Skandinaviya ellerinin` tariyixi
69
Ha`ikmshiliktin` jan`a organlarin saylaw gezinde qara deneliler geypara shtatlarda ko`pshilik orinlarg`a iye boldi. AQSh tariyxinda 1-ma`rtebe kongresske qara denelilerdin` wa`killeri bolg`an deputatlar payda bola basladi. Qubla shtatlarda jan`a burjuaziyaliq demokratiyaliq konstitutsiyalar ja`riyalandi. Bul tabislarg`a keskin klassliq gu`restin` barisinda erisildi. Grajdanliq urisindag`i jen`isten keyin AQShta burjuaziyanin` siyasiy u`stemligi ornadi. Burjuaziya qara ta`nli amerikalilarg`a siyasiy huqiqtin` beriliwin qul iyelewshiler u`stinen erisilgen jen`isti bekkemlew maqsetinde paydalandi. 1866-jili kongress konstitutsiyag`a o`zgeris kirgizdi. Bul o`zgeris tiykarinda qara ta`nliler aqlar menen ten`dey grajdanliq huqiqina iye boldi. Qara deneli xaliqtin` o`z huqiqi ushin gu`resi ha`m kongress ta`repinen qabil etilgen usi qararlar burjuaziyaliq demokratiyaliq revolyutsiyanin` tikkeley dawami bolg`an edi. AQShtag`i burjuaziyaliq demokratiyaliq revolyutsiya uris jillarin ha`m qubladag`i shtatlarda buring`i ta`rtiplerdi rekonstruktsiyalaw jillarin o`z ishine aladi. Revolyutsiyanin` barisinda qulshiliq biykar etildi ha`m gomstedler haqqinda nizam qabil etildi. Revolyutsiyanin` juwmag`inda AQShta batistag`i jerlerde awil- xojalig`inda kapitalizmdi rawajlandiriwdin` amerikansha ken` en` jaydiriwg`a mu`mkinshilik ashildi. Revolyutsiya batistag`i jerlerdin` qul iyelewshiler ta`repinen basip aliw qa`wipin saplastirdi. Qublada fermerlerdin` sani artti. Revolyutsiya sanaatta awdarispaqtin` tez o`tiwi ha`m Amerika sanaatinin` o`siwi ushin sharayat jaratip berdi. Ol rabochiylar ha`reketinin` rawajlaniwi ushinda u`lken a`hmiyetke iye. Grajdanlar urisinin` barisinda ka`siplik sho`lkemlerdin` tez du`ziliwi ju`z berdi. Uristan keyin rabochiylar geypara shtatlarda segiz saatliq jumis ku`ni haqqindag`i nizamnin` qabillaniwina eristi. AQShta siyasiy jaqtan qarag`anda Arqanin` bay burjuaziyasi menen eldin` qubla bo`legindegi iri jer iyelewshilerinin` u`stemligi ornadi.
fermer xojalig`i, Grajdanlar urisi, plantatorlar, Ku-kluks-klan, Avraam Linkol`n, sanaat burjuaziyasi. Paydalaniwg`a usinilatug`in a`debiyat 1.
Istoriya SShA v 4-x tomax Nauka 1987 g. 2.
Vsemirnaya istoriya 5. 6. 7. chasti Moskva. Izd. Nauka. 3.
Istoriya diplomatii v pyati tomax. Moskva 1959-1979 godi. 4.
Novaya istoriya stran Evropi i Ameriki. Perviy period A. V. ADO. Moskva 1986 g.
5.
Jahan tarixi. S.I.Gabrilyan, A.T.Xaliev. Toshkent, 2002. 70
13-Tema: Jana deuirde Skandinaviya ellerinin` tariyixi Jobasi:
I.
XVII esirde Skandinaviya ellerinits sotsiallik. jagdayi. II.
Ishki siyasati. III.
Sanaat revolyutsiyasi. IV.
Napoleon urislarinin, arka Evropa ellerine tosiri. V.
Kapitalizmnin tastiyklaniui xem demokratiyan`sh ornaui.
XVII-asirden baslap Skandinaviya ellerinde xalik sani osip bardi. XVII-esirdin, ortasinda Shvetsiyada bir million shamalas xalik jasadi. Daniyadada bir millionga shamalas bolip, tek eki osir dauaminda belek teritoriyalik jogaltiudan son azayip basladi. Norvegiyanin xalki XVIII- esirge kelip 8800 min adamga jetti. XVII esirdin ekinshi yariminda Evropanin rauajlangan elleri - Angliya xem Gollandiya menen ekonomikalik baylanisi netiyjesinde Shvetsiya, Daniya xam Norvegiyada kapitalistlik tertip keliplesti sauda xam manufakturalik kerxanalar payda bola basladi. Sotsiallik siyasiy strukturada saykes kozgalislar boldi. Deslep Daniya, Norvegiyada (1660-1661) son Shvetsiyada (1680) absolyutizm ornadi. Daniya-Norvegiya korol`liginde absolyutizm Kopengagenda baskargan korol` Frederik III 1658-1660 jillari Shvetsiya menen urisinda jengennen son juz berdi. Buringi kushli Daniya aksuyekleri keskin xelsiredi. 1660 jili guzde Kopengagende soslovie uekilleri jiynalip korol`likte miyraslik xukimetti ornatiu xakkinda sheshimin kabil etti. Al 1661 jildni basinda Frederik III olardi elde absolyutizmdi ornatiu xakkinda aktka kol koyiuga mejburledi. Bir neshshe jildan son Daniya- Norvegiyada absolyutizm konstitutsiyalik resmiylestiriuge iye boldi. 1665 jili korol` sheklenbegen xukimetti bekkemleushi «korol` nizamin» kabil etti. Ozin-ozi baskariushi siyasiy duzim Daniyada 1848 jilga shekem Norvegiyada 1814j, Shvetsiya dinastiyasinin ustemligine shekem turdi. Shvetsiyada absolyutizm Daniya menen urisinan son ornadi. 1680 jili jas korol` Karl XI tomengi dvoryanlar xem adrasli soslovielerge suyenip baskariushi aristokratiyalik oligarxiyani vlast`tan shekletti, ozlestirgen belgili bir jerlerdin belimin aldi, mamleketlik aukam xam riksdag esabinan oz vlastin kusheytti xam eskeriy reforma otkerdi. 1682 jili nizam shigariushi vlast` korol`ga berildi. Daniyaga karaganda Shvetsiyada absolyutizm uzak daum etpedi sebebi Arka urisinda Karl II jeniliske ushradi. XVII esirdin ekinshi yariminda Shvetsiya xam Daniya arasindagi katnasta eki karama-karsilik bagdarlar payda boldi. Daniya oz iyeliklerinen ayrilganliklarin keshirmedi, xam usi sebepler barxa eki mamleketler arasinda sokligisiular juz berdi. Bir uakittin oznde Evropadagi toktausiz uristan ozinin teniz saudasin birgelikte korgadi. XVII-XVIII asirdin ortasinda Daniya korol`i Frederik IV Rossiya xam Saksoniya menen birge Arka urisinda Shvetsiyaga karsi uristi. Shvetsiya ulken
derjava bolip kopshilik jerleri Pribaltikaga otip ketti. Daniya xesh nersege erispedi. Tinishlik kelisimi boyinsha 1719-1721 jilllari Shvetsiya ozinin Finlyandiya, Pomeraniya bolimin xam Nemets kalasi Vismard saklap kaldi. 1718-1720 jillari Karl XII olgennen son Shvetsiyada yarim respublikalik duzim ornadi. Vlast` toligi menen tort katlamli parlament-reksdag Yüklə 0,87 Mb. Dostları ilə paylaş:
|