Journal of selcuk communication

İRAN YENİ DALGA SİNEMASINDA VAROLUŞSAL TEMALAR VE YÖNELİMLER 
Mustafa Sözen
*
 
 
ÖZET 
Yeni İran Sineması olarak adlandırılan sinema, günümüz dünyası sinema alanında önemli ve fark-
lı bir nitelik olarak değerlendirilmektedir. Bu sinemanın inşa ettiği sinema dili ‘ana akım’ sinema-
ya pek de benzemeyen, kültürel ve ahlaki olarak farklı bir yapı ortaya koymaktadır. Kültürel ola-
rak bir taraftan görsel, diğer taraftan sözsel ilişkiye dayanırken; ahlaki olarak en sıradan yaşam 
kesitinin  bile  bir  dünya  olduğunu,  hayatın  ayrıntılarını,  çocuk  bakışındaki  naifliğin  zenginliğini, 
sıradan  insanların  derin  hayat  çatışmalarını  dine  dayalı  bir  anlayış  üzerinden  inşa  etmektedir.  
Kültürel  ve  ahlaki  temelli  bu  anlayışı;  yalın,  minimal  bir  gerçeklik  üzerinden  sinematografiye 
dönüştürürken varoluşsal temaları da kendine özgü bir yönelimin izleriyle anlatmaktadır.  
Anahtar sözcükler: Felsefe, sanat, birey,  öznellik, varoluşun önceliği, İran Yeni Dalga Sineması. 
THE EXISTENTIALIST THEMES AND TENDENCIES IN IRANIAN NEW WAVE 
ABSTRACT 
The  term:  ‘Iranian  New  Wave’  is  often  used  to  describe  the  films  whose  film  language  are  far 
more  different  than  the  mainstream,  besides  having  a  different  structure  in  culture  and  moral 
bases.    Culturally  this  cinema  depends  on  relations  between  the  visual    and  and  oral,  while 
morally  reflects   that  even  the  most  ordinary  lifes are  worth  to  be  filmed,  the  details  of  life, the 
richness  of  a  child’s  naivity  and  the  deepest  challange  of  the  ordinary  people  from  a  religious 
perspective.  This  cinema    reflects  this  cultural  and  moral  based  understanding  in  a  simple  and 
minimal reality, while it narrates the existentialist themes in a unique tendency.  
Keywords: Philosophy,  art,  individual,  subjectivity,  priority of existence,  New Iranian Cinema  
( İranian new wave). 
                                                             
*
 Doç. Dr., Akdeniz Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi  
GİRİŞ 
Dramatik  sanatlar  olarak  da  adlandırılan  ro-
man, tiyatro ve sinemada anlatılan öykünün üst 
düzleminde  kurgulanmış  olaylar,  olgular  dizisi 
aktarılırken,  farklı  düzlemlerde  hayata  dair 
varoluşsal  konular  bazen  belirgin  bazen  de 
örtük  anlam  boyutları  içinde  yansıtılır.  Yansı-
tanlar varoluşsaldır, çünkü hayata dair söylenen 
her söz, zorunlu bir şekilde varoluşçu düşünce-
nin  argümanlarıyla  çakışmaktadır.  Kuşkusuz 
bu  argümanlar  düşünce  tarihi  kadar  eskidir; 
ama  varoluşçuluk  (existentialism)  felsefesi, 
bunları  sistematik  hale  getirip,  bu  adla  tanım-
landırarak  felsefe  tarihinde  kendine  özgü  yeri 
almıştır. 
Jean-Paul  Sartre  ve  Martin  Heidegger  gibi 
ateist  ya  da  Soren  Kierkegaard  gibi  Hıristiyan 
düşüncesine  dayalı  varoluşçu  felsefecilerin 
anlayışları  ve  öne  sürdükleri  argümanlar  ayrı-
lıklar gösterse de, her iki anlayış, tümel olarak, 
varoluşun  öznel  ve  somut  oluşu  temelinde 
‘varoluşun  özden  önce  geldiği’  fikri  üzerine 
kurulu  bir  düşünce  sistematiğine  sahiptir. 
Varoluşçu  düşünce  akımı,  en  genel  anlamda 
insanın,  kendi  yaşamının  amacını  ve  anlamını 
bulması,  kendini  buna  göre  biçimlendirmesi 
gerektiği  üzerine  kurulan  bir  anlayışı  öne  sür-
mektedir.  Hayat, ölüm, aşk, ayrılık, yoksulluk, 
yoksunluk,  kimlik  vb.  kavramlar  varoluşçu 
anlayışın  konuları  arasındadır.  Bu  akıma  göre 
insan,  düşünme  ve  algılama  sonucu  kendine 
göre bir praksis kurmak ve buna yönelik etkin-
liklere  girişmekle  yükümlüdür.  Bir  başka  de-
yişle  varoluşçu  anlayış,  tabiat,  tarih  ve  süreç 
karşısında  insanın  kendi  yerini  kavramsallaştı-
rıp  bunu  bir  praksis  boyutuyla  yaşayarak  ken-
dini  gerçek  anlamda  yeniden  üretmesi  gerekir 

---

İran Yeni Dalga Sinemasında Varoluşsal Temalar… (218-233) 
 
 
 
219 
argümanı  üzerine  kurgulanmaktadır  (Cevizci 
2002: 1076-1080). 
Felsefe,  geçmişten  bugüne  temelde  ‘insan  ha-
yatının anlamı ve yaşam amacı nedir’ sorusuna 
cevap  aramaktadır.  Dramatik  sanatlar  da  bu 
soru  temelinde  ‘hayata  dair  şeyleri’  farklı  bir 
boyutta  anlatmaya  çalışmaktadır.  Sinemaya 
metafizik  ve  felsefi  pencereden  bakıldığında 
varoluşa  dair  soruları  iyi  ifade  edebilme  ve 
yansıtabilme  gücünün,  sinema  tarihinde  yerini 
almış birçok filmde görülebilmek mümkündür. 
Belirtmek gerekir ki sinemada, varoluşçuluğun 
ne  olduğuna  ya  da  olması  gerektiğine  ilişkin 
çok  fazla  söz  söylenebileceği  gibi  birbirine 
taban tabana karşıt görüşler de ileri sürülebilir. 
Bunun  nedeni,  varoluşçuluğu  tanımlamadaki 
güçlüklerin  bizatihi  kendisidir.  Bununla  bera-
ber,  varoluşçuluk  her  şeyden  önce  bir  yaşam 
felsefesi olarak tanımlanıp ve çağdaş yaşamda-
ki  insanın  kendini  arayışı  olarak  adlandırıldı-
ğında,  bu  felsefenin  sinemadaki  doğru  karşılı-
ğını ya da karşılıklarını bulmanın kolay olacağı 
düşünülebilir.  Bu  açıdan  bakıldığında  sinema 
tarihinde  adı  hiçbir  zaman  ‘varoluşçu’  olarak 
anılmayan,  adlandırılmayan  ya  da  bu  akım 
içinde  değerlendirilmeyen  pek  çok  ünlü  yö-
netmenin  ve  filmin  varoluşçu  olduğu,  en  azın-
dan  varoluşçu  dünya  görüşüne  yakın  oldukları 
söylenebilir  (Savaş 2003: 154).  
Varoluşçu anlayış Batı düşüncesinin bir ürünü-
dür. Dünyayı algılayan ‘ben’  ve ‘benim dışım-
daki  şeyler’  ayrımına  (özne/nesne)  dayanan 
düşünsel   paradigmaya  dayanır.  Buna  karşın 
geleneksel  Doğu  düşüncesi  özne/nesne  ayrımı-
na  yer  vermez;  kendini  dünyaya  eklemlenmiş 
bütünün bir parçası olarak görür. Batı kültürle-
rinde  farklılık  ve  bireysellik  vurgulanırken 
Doğu kültüründe ise topluma uyum ve toplum-
sal benzerlikler ön plana çıkartılır. Bu bağlam-
da  Doğu  düşüncesi,  varoluşçuluğun  sistematik 
yapısının  getirdiği  önermelere  pek  uymasa  da, 
yine  de,  hayat,  ölüm,  aşk,  ayrılık,  yoksulluk, 
yoksunluk,  kimlik  vb.  temalar  bu  düşüncenin 
içinde  farklı  anlam  boyutlarıyla  yer  bulmakta-
dır. 
1979  yılı  Şubat  ayında,  gerçekleşen  İran  dev-
rimiyle  İran  sineması  yeni  bir  aşamaya  girdi. 
Ülkenin  siyasal  ve  kültürel  yapısında meydana 
gelen  köklü  değişimlerle  içeriği  de  değişmeye 
başladı (Shirin-Pour 2007: 13). Devrim sonrası 
yetişen  çok  sayıda  film  yönetmeni  övgüye 
değer  yapıtlar  üreterek  ‘Yeni  İran  Sineması 
(Iranian  New  Wave)’    diye  tanımlanan  olguyu 
oluşturdu. Bu oluşum, yalnızca özgün bir ‘ulu-
sal sinema’ anlamında değil, dünyanın en yeni-
likçi  ve  heyecan  uyandırıcı  sinemasal  öykü 
anlatımını içerme anlamında da ismini duyurdu 
(Tapper 2007: 2).  
Bu  sinema, hem ‘Yeni  Dalga’  Fransız  sinema-
sının,  ‘Yeni  Gerçekçi’  İtalyan  sinemasının 
etkileriyle,  hem  de  varoluşçu  sanatın  izlerini 
taşıyan  tasavvufi  temaların  leit-motif  olarak 
öne  çıktığı  filmleriyle  dikkatleri  çekmektedir. 
Bireyin  hayata  dair  yaşadığı  açmazları;  insani 
bir  refleks,  aydın  bir  bilinç  ve  eleştirel  yakla-
şımlarla  ele  alan  filmlerdeki  kahramanların  en 
önemli  özelliği,  kadere  ve  toplumsal  değerlere 
karşı tepkili olmamalarıdır. Öykülemelerindeki 
ortak  özelliklerinden  bir  diğeri  ise, hayata  dair 
anlamlar  içerisinde,  şiirsel  diyaloglar  ve  çoğu 
kez de alegorik hikâyelerin anlatılmasıdır.   
Yeni  İran  Sineması’nda  ele  alınan  konuların 
varoluşsal  perspektiften  ele  alındığı  öyküleme-
lerin  sayısı  oldukça  fazladır.  İşlenen  konular; 
hayat,  ölüm,  aşk,  ayrılık  ve  yoksulluğa  dair 
temalar 
üzerine 
kurulmuştur. 
Örneğin 
Kiyarüstemi’nin 
'Arkadaşımın 
Evi 
Nere-
de/Hane-ye  Dost  Kocast  (1987)’  filminde; 
arkadaşının defterini verebilmek için bütün gün 
onun  evini  arayan  Ahmet  adlı  bir  çocuğun 
dünyası anlatılır. Dramatik çatkı olarak özel bir 
durum  yoktur;  aslında  anlatılan  bu  arayış  sıra-
sında  Ahmet'in  hayata  dair  şeylerle  'karşılaş-
ması'dır anlatılan, onun duygularıdır. Küçük bir 
çocuğun  hayatla  başa  çıkabilme  yollarını  öğ-
renmesi,  yaşaması,  deneyimlemesidir.  Yeni 
İran  Sineması’nın  özgünlüğüne  rengini  veren 
de  bunun  gibi  varoluşçu  anlayış  perspektifine 
sahip  öyküleri  başarılı  bir  biçimde  anlatması 
olmuştur.  Filmlerde,  karakterlerin  yaşadıkları 
olay  ve  olguların  kişide  varoluşsal  düzlemde 
nereye oturduğu örtük bir şekilde belirtilmekte, 
izleyicide  sorular  uyanmasına  çalışılmaktadır. 
Öykülerin  çoğunlukla  yanıtları  yoktur  ya  da 
örtüktür; ama izleyicinin anlaması gerekeni bir 
şekilde anlaması üzerine kurulmuşlardır. 
Bu  çalışmanın  amacı  1990’lardan  bu  yana 
uluslararası  ortamda  büyük  ilgi  görerek  kendi-
ne  özgü  bir  yer  edinen  ve  Yeni  İran  Sineması 

---