JurnaliSTİkasi bülənt Çaplı
Yüklə 83,66 Kb. Pdf görüntüsü
|
50 IV BÖLÜM TELEXƏBƏRİN HAZIRLANMASI / REPORTYOR İŞİNİN 10 QAYDASI seyrçi bu olaya necə qatılacaq və ya həmin olayla bağlı mövqeyini necə müəyyənləşdirəcək? Telexəbər xidmətinin əməkdaşları bütün bu olasılıqları ciddi düşünməli, işıqlandırılan olayın seyrçilərə nə verib- verməyəcəyini yaxşı-yaxşı götür-qoy etməlidirlər. Mürəkkəb materialın tezcə qavranması və süjetin operativ hazırlanması telereportyora üzağlığı gətirir. Xəbər süjetinin ideyası prodüserdən də gələ bilər, reportyorun özündən, kameramandan, rejissor və ya xəbər xidmətinin digər əməkdaşlarından, hətta seyrçilərdən də. Amma bütün hallarda, söhbət ciddi xəbərçilikdən gedirsə, belə süjetlərin ideyasını həyat doğurmalıdır. Araşdırma Xəbərin çıxış nöqtəsi bir fikir, bir məlumatdır. Bunlar hər hansı qaynaqdan da xəbər mərkəzinə - redaksiyaya gələ bilər, prodüserin də tapşırması mümkündür. Təbii ki, reportyorun-müxbirin özü də çox da üzdə olmayan bilgiləri araşdırıb ortaya bir xəbər çıxara bilər. Gündəmdə olan və ya gündəmə gətirilən belə bilgilər gələndən sonra reportyorun ilk işi bir araşdırma aparmaqdır: • Mövzunun hansı önəmli nöqtələri var? • Bu mövzuda hansı sənədlərə üz tutmaq olar? • Movzuya bağlı hansı əks baxışlardan, düşüncə və davranışlardan söz açmaq olar? • Hansı qaynaqlardan (qurum və insanlardan) məlumat almaq olar? • Araşdırma zamanı görüşmək lazım olan adamlarla əlaqə qurmağa kimlər yardım edə bilər? • Mövzu və ya olayın hansı tarixçəsi var? Arxiv araşdırması • Yazılı qaynaqların öyrənilməsi; • Görüntülü qaynaqların öyrənilməsi. Önəmli tələblər: Birinci tələb: Heç vaxt seyrçini çaşdırmaq olmaz! Telexəbər prodüserlərinin (ümumən teleprodüserlərin) ortaq bir fikri var: “TV-də tək qayda odur ki, heç bir qayda yoxdur”. Burası öz yerində, amma elə davranış və şərtiliklər var ki, şifahi və vizual şəkildə verilən, yəni söylənən və göstərilən məlumatı daha anlaşıqlı, daha maraqlı və daha yığcam formaya salmaq imkanı yaradır. Bu baxımdan 1-ci tələbi belə ifadə etmək olar: Heç vaxt seyrçini çaşdırmayın (əlbəttə, seyrçini çaşdırmaq məqsədiniz deyilsə). İkinci tələb: Komanda işinin önəmini unutmaq olmaz! Reportyor hansı görüntülərin çəkilib-çəkilməyəcəyini kameramanla öncədən götür-qoy etməli, məsləhətləşməlidir. Olay göz önündə deyilsə, məhz TV-nin özəllikləri gözə alınaraq, reportajın “əhvalatı” müəyyənləşdirilməli, zəruri kadrlar çəkilməlidir. Kameramanla öncədən ünsiyyət məxsusi avadanlığın, tutalım, radio-mikrofonun gərəkib-gərəkməyəcəyini də üzə çıxaracaq. Çəkilişöncəsi dönəm 3 mərhələdən ibarətdir: 1. Araşdırma; 2. Strukturlaşdırma – “əhvalat”laşdırma; 3. “Vizuallaşdırma, başqa sözlə görüntülənmə – • süjet ardınca bir neçə vaqonu dartan parovoz kimi təsəvvür edilir; • parovoz süjetin ideya və hərəkət istiqamətini göstərir; • vaqonlar görüntü planlarını, müsahibələri, qrafika və mətni, eləcə də montaj keçidlərini əks etdirir; • bütövlükdə süjet (reportaj), olsa-olsa, saysız-hesabsız sözü bəzəyən videosıraya deyil, bir tərəfdən görüntü, digər tərəfdənsə səs+söz+nitqin “evliliyi”nə bənzəyir. Çəkilişdən öncə reportyor 2 cür qeyd aparmalı, yəni: 1. Gərəkli saydığı görüntülərin təxmini siyahısını hazırlamalı; 2. Müsahiblərə ünvanlandırmaq istədiyi sualları yazmalıdır. Üçüncü tələb: Çəkilişöncəsi hazırlığı gözardı etmək olmaz! Çəkilişöncəsi hazırlığa nə qədər çox vaxt ayrılsa, çəkilişin özü və çəkilişsonrası mərhələ o qədər ağrısız və qısa sürər. Dördüncü tələb: Reportyor bütün çəkilişə və reportajın efirə hazırlanmasına cavabdehdir! Kameramanın nə etdiyini reportyor hər an bilməyə çalışmalıdır, Süjetin montaj mərhələsində heç cür uyuşmayan və baş verən olayı açıqlaya bilməyən görüntülərə görə kameraman deyil, reportyor məsuliyyət daşıyır. 51 TELEXƏBƏRİN HAZIRLANMASI / REPORTYOR İŞİNİN 10 QAYDASI IV BÖLÜM Peşəkar reportyor öz işinə həmişə tələbkar yanaşır. Çəkiliş üçün lazım olan bütün bilgiləri yalnız superpeşəkarlar yadda saxlaya bilir (o da bir şərtlə ki, həmin keyfiyyətinlə heç vaxt öyünməyəsən. Bir peşəkardan daha peşəkar olan başqa biri həmişə tapılır). Beşinci tələb: Videosıranın – görüntü planlarının incəliklərinə bələd olun! Bir memar harada hansı daşdan, hansı kərpicdən və ya hansı mərmərdən yararlanacağını gözardı edə bilmədiyi kimi, reportyor da məhz hansı görüntüdən nə vaxt, necə, nə qədər və harada faydalanacağının fərqinə varmalıdır. Altıncı tələb: Həmişə ştativdən faydalanmaq lazımdır! Bəzən çəkilişin xarakteri ştativdən istifadəni müm- künsüz etsə də (tutalım, hər hansı nümayişi və ya yanğını çəkərkən, olayın axarı ştativdən istifadəni mənasızlaşdıra bilər), bütövlükdə dayanıqlı görüntü al- maq üçün peşəkar kameraman ştativdən yararlanmağa məcburdur. Tutalım, önəçək planı çəkirsənsə və bu planın sonunda görüntüdəki insanın iri planını vermək istəyirsənsə, ştativsiz çəkiliş necə mümkündür? Sözügedən görüntünün, elə ilk cəhddən, dayanıqlı alınması kameramandan nə qədər əlavə fiziki güc və diqqət səfərbərliyi tələb edəcək!.. Çəkilişə bunca zaman xərcləməyə dəyərmi?.. Unutmaq olmaz ki, ştativdən istifadə vaxta qənaət etməyə və çəkilişin keyfiyyətini nəzarətdə saxlamağa imkan yaradır. Özəlliklə xanım reportyor üçün bir önəmli xatırlatma: ştativi daşımaq reportyorun borcudur! Yeddinci tələb: Müsahib çıxıb-getməyənə qədər görüntü və səsdə problem olub-olmadığı yoxlanılmalıdır! Ən adi unutqanlıq olur ki, çox təcrübəli çəkiliş qrupunu da pis vəziyyətə salır. Özəlliklə olaylı xəbərlərdə – yanğın, sel, zəlzələ, mitinq və s. baş verərkən, yəni yumşaq desək, qeyri-ideal çəkiliş şəraitində görüntü və səslərin yazılışında ağrılı sürprizlərlə üzləşmək mümkündür. Bu baxımdan işi ehtiyatlı tutmaq – çəkilişin əvvəlində və sonunda hər şeyin qaydada olub-olmadığını yoxlamaq adi vərdişə çevrilməlidir. Səkkizinci tələb: İlk görüntü mütləq diqqət çəkməli, seyrçini reportajın qalan hissəsinə baxmağa həvəsləndirməlidir! Qəzetdə maraqlı lid nədirsə, TV- də ilk görüntü, başqa sözlə, açar plan odur. Seyrçini aldatmaq çətindir. O, adama heç nə deməyən, diqqət çəkməyən və hansı səbəbdən göstərildiyini heç cür əsaslandırmaq mümkün olmayan görüntülərin fərqindədir (indi deyilsə, bir başqa vaxt mütləq fərqində olur). Bu üzdən açar planın nəyi hədəf götürdüyünü yaddan çıxarmaq olmaz. Həmin plan sanki seyrçilərə üz tutub – “mənə baxmasan, çox şey itirəcəksən!” – söyləməli, bütövlükdə xəbəri olmasa da, ən azı xəbərin başlanğıcını onlara “sata” bilməlidir. Açar plan xəbər reportajında yeganə yerdir ki, jurnal- istin subyektiv seçiminə və “isti xəbər”dən söhbət getmirsə, məlumata birbaşa dəxli olmayan, ancaq məxsusi çəkilmiş parlaq görüntülüsü və özəl səs sıralı kadrlara yol açılır. Doqquzuncu tələb: Olayı reportyor deyil, olay iştirakçıları və olayın görüntüləri açıqlamalıdır! Bütövlükdə TV-nin danılmaz bir özəlliyi – əsas məlumat yükünü videosıranın çatdırması nəzərdə tutulur. Başqa sözlə, olayı, ilk növbədə, məhz bu olaydan görüntülər və məhz bu olayla bağlı insanlar – həmin olayın başlıca fiqurları, iştirakçıları, şahidləri açıqlamalıdır. Reportyor mətninə gəlincə, bu mətn bir bələdçi, gözəgirməyən yardımçı rolunu oynamalıdır. Sözügedən tələb jurnalistin subyektivlik və qərəzinin minimuma endirilməsi baxımından da önəmlidir. Onuncu tələb: Rəmzi planları – “vizual metafora”ları çəkilişdən öncə düşünmək, çəkiliş vaxtı dəqiqləşdirnək gərəkdir! Söhbət barış, sevgi, nifrət və ümumiyyətlə, mücərrəd anlayışları hansı görüntü obrazlarında teleekrana gətirməkdən gedir. Söhbət elə planlardan gedir ki, cəmi 3 saniyə sürən kadrda reportyorun yarım dəqiqəlik mətnində söylədiyi qədər bilgi verilsin. Təbii ki, hər hansı incə vurğu, eyham da nəzərdə tutula bilər. Misal üçün, təsirli planda verilən ağ göyərçin sülhü rəmzləşdirdiyi kimi, qalın mağaza vitrinində güllənin açdığı oyuqdan görünən heykəl də həm qanlı silahlı toqquşmanı, həm də tarixin ən böyük tiranlarından Stalini simvollar dili ilə ifadə edə bilər (Türkiyənin NTV kanalı Rusiya qoşunları tərəfindən Gürcüstanın Qori şəhərinin işğalını məhz həmin vizual metaforada əks etdirmişdi: vitrin şüşəsindəki güllə oyuğundan Qorinin mərkəzi meydanında Stalinə ucaldılmış heykəl görünürdü). Telejurnalistika təcrübəsi açıq-aydın göstərir ki, yerli miqyaslı süjet ölkə miqyaslı tarixin də əks- sədasına çevrilə bilər. Olur ki, operativ bir telereportaj cəmiyyətin məsuliyyəti və ya dövlət qurumlarının taleyi haqqında dərin və polemik düşüncələr doğurur. Digər KİV-lərdə yayımlanmış materiallar da aktual və maraqlı bir telexəbərin yaranmasına təkan verə bilər. Məlumat və təşəbbüs hər kimdən gəlirsə-gəlsin, re- portyor həqiqəti axtarmaqdan yorulmamalı, mümkün olduğu qədər axtarış aparmalıdır. Bu, çəkilişə hazırlıq mərhələsinin başlıca şərtidir. Peşəkar jurnalistlər Yüklə 83,66 Kb. Dostları ilə paylaş:
|