JurnaliSTİkasi bülənt Çaplı
Yüklə 83,66 Kb. Pdf görüntüsü
|
42 IV BÖLÜM TELEXƏBƏRİN HAZIRLANMASI / HANSI MÖVZU DİQQƏTİ DAHA ÇOX ÇƏKİR? TELEXƏBƏRİN HAZIRLANMASI HANSI MÖVZU DİQQƏTİ DAHA ÇOX ÇƏKİR? • Hansı mövzu daha çox diqqət çəkir? • Xəbərlə olay arasında niyə bərabərlik işarəsi qoymaq olmaz? • “Dörd doğru qaydası” nədir və hansı xəbər hazırlama üsulları var? • Telexəbər hazırlarkən hansı tələblər ödənməlidir? Harada göstərilsə də - özəl, yaxud ictimai TV-lərdə - xəbərlər ictimai yayım sayılır və bu üzdən, yəni cəmiyyət həyatına təsir gücü böyük olduğundan xəbərçilik fəaliyyətinin bir çox məqamları (plüralizmin qorunması, özəl yaşama müdaxilə və s. incəliklər) qanunlarla tənzimlənir. Elə həmin səbəbdən xəbər mövzularının seçilməsi də bəzi şərtlərə bağlanır. Öncəki bölümlərdən bildiyiniz bəzi anlayışları bir daha gözdən keçirək. Həm bildiklərinizi təkrarlar, həm də bəzi anlayışları daha dolğun qavramaq imkanı qazanarsınız. Telexəbər mövzusunu seçərkən, təbii ki, “yazmaq”, “eşitdirmək” elementlərindən daha çox göstərmək elementinə köklənməlisən. Olayı görüntüləyib göstərə bilməyəcəksənsə, onu 3 biçimdə vermək olar: - şifahi xəbər (diktor xəbəri); - telekörpü və ya telefon bağlantısı (reportyor birbaşa efirə qoşularaq olayı xəbərləyir); - fotoxəbər (yeganə görüntü kadrının üzərində xəbər spikerinin – aparıcının səsi ilə). Sözügedən biçimlər daha çox olayla bağlı ayrıntıları – incəlikləri bilmək, artıq göstərilmiş xəbərə ilkin münasibəti açıqlamaq baxımından keçərli sayıla bilər. Deməli, hər hansı mövzunun görüntülənmə- görüntüyəyatma-görüntüyəgəlmə dərəcəsi, istər- istəməz, mövzu seçiminə təsir göstərir. • Telexəbərdə inam, balans və ədalət necə qorunur? • Telexəbər ssenarisi necə yazılır? • Kadrda çıxışdan, interküy və xəbər qrafiklərindən necə yararlanmaq olar? • Telexəbərin montaj və redaktəsi zamanı nələr nəzərə alınmalıdır? Tutalım, “cinayət” olayı barədə xəbər ekrana daşınırsa, məhz hansı cinayət əməlindən söhbət getdiyini aydınlaşdırmaq lazımdır, çünki qətl, dolandırıcılıq- dələduzluq-fırıldaqçılıq, oğurluq-talan-soyğun-çapqın- qarət, uyuşdurucu maddə istehsalı və satışı, şantaj, zorlama, təhqir və s-in hamısı cinayət anlayışına daxildir. Sözügüdən əməllərin hər biri seyrçi diqqətini çəkə bilər, ancaq qətl olayı təhqirdən, adam oğurluğu adi soyğundan daha çox diqqət çəkəcək. Nədən? O səbəbdən ki, tutalım, qətl hadisəsi tək-tək hallarda baş verir, amma təhqirlə, ən azı məişət səviyyəsində, qat- qat çox rastlaşırsan... Hər cəmiyyətin öz seyrçi özəlliyini diqqətə almaqla yanaşı, daha bir danılmaz gerçək də var: mövzunu olaya çevirməsən və ya olayı görüntüləyə bilməsən, bütün əməyin batacaq. 43 TELEXƏBƏRİN HAZIRLANMASI / OLAYLILIQ IV BÖLÜM OLAYLILIQ Mövzunu olaylaşdırmadan xəbərin süjet xəttini qurmaq, yəni xəbərin görüntülənməsini və anlaşıqlı olmasını təmin edən tarixçəni və ya əhvalatı müəyyənləşdirmək (çünki TV hətta olay göz önündə olanda, məsələn, yanğın baş verəndə də olub-bitənləri insandan keçirməyə və sanki “qaynar” və ya “isti” xəbəri “soyutmağa” məhkumdur) mümkün deyil. Bu baxımdan mövzu və olay arasındakı prinsipial fərqi unutmaq olmaz. Çap mediasında verilən xəbəri tam görüntüləmək istəsək, məlum olacaq ki, oxuyanda hadisə təsiri bağışlayan və ya hadisə olması şübhə doğurmayan xəbər TV-də yalnız söz yığını kimi görünəcək. Başqa sözlə, qəzet (dərgi) xəbəri möv- zunu olaya çevirmək üçün konkret insana ehtiyac duymursa və uyğun baxış bucağı tapmaqla mövzunu aktuallaşdıra və xəbərə çevirə bilirsə, TV-də həmin xəbər yenidən mövzuya dönüşərək olaylıqdan çıxır. Eyni proses radio-xəbərlə də baş verə bilər. Sırf radio xəbərini TV-yə qohumlaşdıran ən danılmaz özəllik məxsusi müsahibələrdən daha çox təbii səslər—in- terküydür. Deyilənlərin işığında “olay” və ya “olaylılıq” anlayışlarına aydınlıq gətirməyə çalışaq. Media təcrübəsinə göz atarkən olay (hadisə) anlayışının bəlli bir təkamül yolu keçməsi və cəmiyyətin təkamülü ilə uzlaşması şübhə doğurmayacaq. Bu anlayış “müxtəlif faktların bəlli bir məkan və zaman içində oluşması” (1; səh.209), “mübahisəyə zəmin hazırlayan məlumat” (2; səh. 197) və nəhayət, “jurnalistlərin izləmək imkanında olmadığı faktlar” (3; səh 123) şəklində yozulub (təbii ki, çoxsaylı başqa yozumlar da var). Bəs xəbərlə olay (hadisə) arasında hansı bağlılıqlar var? “Xəbər bir olay deyildir, baş verəndən sonra qavrana biləcək faktdır. Xəbər olayın ekvivalenti deyil, ancaq olayın əsas çərçivəsi içində təkrar qurula bilər. Bu, xəbərin hədəfidir” (3; səh.124). İstər-istəməz, başqa sual ortaya çıxır: xəbərlə gerçək arasında hansı əlaqələr var? Burası danılmazdır ki, olay xəbərin xammalıdır. Olayı olay edən faktlar, yəni doğrulanmış bilgilər gerçəyə söykənir. Xəbərlə olay arasında bərabərlik işarəsi qoy- maq mümkün olmadığından, daha bir nəticəyə varırıq: hər hansı xəbərdə gerçəyin payı dəyişkəndir. “Gerçək qalıcı, xəbər uçucudur” (1; səh. 209). Hələ TV təcrübəsinin yaşanmadığı dönəmlərdə Uolter Lipman vurğulayıb ki, xəbərlə gerçək arasında bərabərlik işarəsi qoymaq olmaz. Xəbərin missiyası hər hansı olayı çatdırmaqdır, gerçəyin missiyası isə açıqlanmayan faktları gün işığına çıxarmaq, həmin faktlar arasında bağlantı qurmaqla gerçəyin rəsmini çəkmək və insanların diqqətinə yetirməkdir (12; səh. 213). Xəbərin canı və qanı – bəlli mövzu daxilindəki dəyişikliklər zənciri, yəni olaydır. Bunu jurnalistika uydura bilməz. Bənzər cəhdlərlə uğraşan jurnalistika xəbərçiliklə - bilgiləndirməklə deyil, yönləndirməklə məşğuldur. “Olaylılıq” deyərkən sözügedən dəyişikliklərin seyrçilərdən asılı olmayan bir özəlliyi – azrast- lanma nəzərdə tutula bilər. Bunu qeyri-adilik və ya adiyəsığmazlıq da adlandırmaq mümkündür. Xəbər “ovuna” çıxan reportyor anlayır ki, məhz azrastlanan və ya alışılmış gerçəklərin hüdudlarını aşan olayı işıqlandırsa, həm prodüseri, həm də seyrçiləri razı salacaq. Çox önəmli 5 xatırlatma: • Olay xəbərin xammalıdır; • Olayı olay edən faktlar, yəni doğrulanmış bilgilər gerçəyə söykənir; • Xəbərlə olay arasında bərabərlik işarəsi qoymaq mümkün deyil; • Hər hansı xəbərdə gerçəyin payı dəyişkəndir; • Gerçək qalıcı, xəbər uçucudur DİQQƏT! Olay deyərkən bəlli mövzu daxilindəki qarşılıqlı bağlı dəyişikliklər nəzərdə tutulur. DİQQƏT! ”Olaylılıq” deyərkən sözügedən dəyişikliklərin seyrçilərdən asılı olmayan bir özəlliyi – azrastlanma və ya adiyəsığmazlıq nəzərdə tutula bilər Yüklə 83,66 Kb. Dostları ilə paylaş:
|