JurnaliSTİkasi bülənt Çaplı
Yüklə 83,66 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qısaltma sözlərdən istifadə zamanı bunları yadda saxla
73 IV BÖLÜM TELEXƏBƏRİN HAZIRLANMASI / KADRARXASI MƏTN Kadrarxası mətndə şəxs adlarının verilməsi. “Telexəbərdə naməlum ad və soyadlarından necə yararlanmaq olar?” sualının birmənalı cavabı yoxdur. Ancaq təcrübə göstərir ki, nəinki heç tanış olmayan və ya o qədər də tanınmayan adları, hətta məşhur şəxsləri də təkrar tanıtmaq daha doğru yoldur. Məsələ orasındadır ki, kimliyindən asılı olmayaraq, hər bir müsahibi seyrçilərə tanıtmaq lazımdır. Özünüz deyin, önəmli bir məlumatın qaynağı olan insanı təkrar tanıtmağın kimə nə ziyanı var? Üstəlik, həmin şəxs süjetin əsas personajıdırsa, hər müsahibə fraqmentində onun subtitrini vermək normaya çevrilməlidir. Bir çox hallar da var ki, tam tərsinə, şəxs adlarının verilməsinə heç ehtiyac qalmır. Tutalım, yüksək vəzifəli dövlət məmurlarının görüş və ya toplantısından xəbər hazırlayırsınızsa, onların adlarını göstərməyin nə faydası var? Belə hallarda yaınız vəzifə adlarının sadalanması yetərlidir, çünki ad və soyadları önəmli bilgi daşımır. Daha dəqiq təsəvvür üçün 2 variantı müqayisə edək. Adlar və hərbi rütbələr seyrçiyə nə verir ki? Bun- larla maraqlanan şəxsə həmin bilgilər məlumdur. “Düzgün variant”ın daha bir üstünlüyü onun qısalığı, teleseyrçilərə daha anlaşıqlı olmasıdır. Üstəlik, efir vaxtına da qənaət edilib. Kadrarxası mətndə yer adlarının verilməsi. Telexəbərin məzmunu, özəlliklə “harada?” sualının cavablanması baxımından az tanınan çoğrafi adlardan da yararlanmaq lazım gəlir. K/a mətnlərdə belə adları necə vermək, təbii ki, maraq doğurur. Necə edəsən ki, həmin yer barədə seyrçidə bəlli təsəvvür yaradasan? Necə edəsən ki, çətin yadda qalan adlarla seyrçini yormayasan? və s. və i.a. K/a mətndə yer adlarını vermək üsulları: • yer adı bəlli informasiya daşıyırsa, bir neçə dəfə xatırlatmaq lazımdır; • az tatınmış yer adlarını daha tanınmış coğrafi məkanlara bağlamaq məsləhətdir, məsələn, “Nağaraxana kəndi” deyil, “Şamaxı və Pirqulu arasında yerləşən Nağaraxana kəndi” yazmaq olar; • sözügedən yer adı videogörüntüdəki “ünvan planı”nda da göstərilməlidir (bu halda seyrçi yer adını öz gözləri ilə oxuyur); • xüsusi gərək duyulan hallarda yer adının əks olunduğu xəritəni görüntüləyərək vedeosüjetə daxil etmək olar; • yeradı dəyişibsə, bir müddət onun köhnə adını da xatırlatmaq lazımdır (məsələn, “Şirvan şəhərində, keçmiş Əli Bayramlıda” və ya “Saxa Respublikasında – əvvəlki adı ilə Yakutiyada”); • yeradı ədəbsiz səslənirsə, bu adı “ünvan planı”nda göstərin və bu yetərli deyilsə, həmin adı müsahiblərin dilində saxlayın; • yer adlarının yazılış və deyiliş qaydalarını öyrənin; • yanlış adların yayıcısına çevrilməyin (məsələn,“İran körfəzi” yerinə “Fars körfəzi” söyləməyin). Yanlış variant Düzgün variant Rusiya Federal Sərhəd Xidmətinin direktoru general-polkovnik Konstantin Tot- ski Bişkekə səfərinin gedişində Qırğızıstan Respublikasının Prezi- denti Əskər Akayevlə, baş nazir Cumabəy İbrahimovla, müdafiə naziri general- polkovnik Mırzakan Subanovla, milli təhlükəsizlik naziri general-mayor Misir Aşırkulovla və Müdafiə Nazirliyi Sərhəd Qoşunları İdarəsinin rəisi, polkovnik Talaybəy Şatemirovla görüşüb. Rusiya Federal Sərhəd Xidmətinin direktoru Konstantin Tot- ski Bişkekə səfərinin gedişində Qırğızıstan Respublikasının Prezi- denti Əskər Akayevlə, baş nazirlə, müdafiə və milli təhlükəsizlik nazirləri ilə və Müdafiə Nazirliyi Sərhəd Qoşunları İdarəsinin rəisi ilə görüşüb. 74 IV BÖLÜM TELEXƏBƏRİN HAZIRLANMASI / KADRARXASI MƏTN Kadrarxası mətndə etnik kimliyi bildirən sözlərdən istifadə. Belə sözləri işlədərkən, özəlliklə ölkəiçi xalqlardan bəhs edərkən bəlli etik prinsiplərə dayanmaq özünü doğruldur. Məsələn, Briitaniya Mətbuatından Şikayətlər Komissiyası ayrı-seçkiliyə qarşı ayrıca maddə müəyyənləşdirib: “Mətbuat irqi mənsubiyyətə, dərinin rənginə, dinə, cinsə, sek- sual yönümə və ya hər hansı psixi çatışmazlığa və natamamlığa qərəzli, yaxud alçaldıcı münasibətə yol verməməlidir. İşıqlandırılan olaylara birbaşa dəxli yoxsa, irqi mənsubiyyətə, dərinin rənginə, dinə, seksual yönümə, fiziki və ya psixi çatışmazlığa, yaxud əlilliyə aid xırdalıqlardan qaçmaq lazımdır” (Daha geniş bilgi üçün bax: 73). Bu o deməkdir ki, hər hansı cinayət barədə xəbər hazırlayan jurnalist təqsirləndirilən şəxsin irqi və ya milli mənsubiyyəti barədə bilgiləri verərkən yalnız və yalnız polisin açıqlamalarına dayanmalıdır. Tutalım, polis “ağdərili kişini” və ya “qafqazlı görünüşlü qadını” axtarırsa, jurnalist məhz polisə istinad edərək həmin ifadələri işlədə bilər. Bu prinsipi pozanlar kəskin tənqid edilməli və onların adları ictimaiyyətə açıqlanmalıdır. Kadrarxası mətndə qısaltma sözlərdən istifadə. Qısalığı baxımından xəbər mətninə çox uyğun olsa da, abbreviaturdan – qısaltma sözlərdən az yararlanmaqda fayda var. Türk dillərinə elə xas olmasa da, Azərbaycan jurnalistlərinin bol-bol işlətdiyi və auditoriyanın çətinliksiz anladığı abbreviaturlar çoxdur. Misal üçün: ABŞ, NATO, ATƏT, BMT, YUNESKO, AZAL və s. Bu- nunla belə, “hər şey seyrçi üçün!” şüarını əsas tutsaq, onlardan yararlanarkən bəzi qaydaları gözləməyə dəyər. DİQQƏT! Qısaltma sözlərdən istifadə zamanı bunları yadda saxla: • “ABŞ” və “NATO” kimi çox yayılmış və işlək qısaltmalardan çəkinmə; • nisbətən az yayılmış qısaltmaları işlədərkən öncə bütöv və qısaltma adları yanaşı söylə və daha sonra yalnız qısa variantdan yararlan (məsələn, süjetin əvvəlində “İslam Konfransı Təşkilatı” və “iKaTe”sözlərinin hər ikisini de, ancaq daha sonra yalnız “iKaTe” söylə); • yalnız bəlli bölgədə işlənən və ya peşə sahiblərinin işlətdiyi qısaltmalardan qaç (məsələn, hidroelektrik stansiyası yaxınlığında yaşayanlar “GESin yanında yaşayıram” və ya “GESin yanına get” deyərkən məhz nəyi nəzərdə tutduqlarını bilirlər. Eləcə də, tutalım, kameramanlar “ZUM” deyərkən “önəçək” və “geriçək” planlarından istifadəni bildirmək istəyirlər). Bənzər qısaltmalar geniş teleseyrçi auditoriyasını çaşdıra bilər; • qısaltma sözün anlaşılmayacağından şübhən varsa, onu işlətmə (tutalım, “FeHeeN”in “Fövqəladə Hallar Nazirliyi” kimi anlaşılmayacağını bilirsənsə, yalnız tam variantdan yararlan); • qısaltma sözlərdən faydalanarkən hədəf auditoriyasını əsas götür və bu sözləri necə işlədəcəyinə qərar ver; • bənzər sözlərdən istifadə qaydalarının Xəbər Xidmətinin “Üslub soraqçası”nda əks etdirilməsinə və bütün həmkarlarının bilməsinə çalış! Yüklə 83,66 Kb. Dostları ilə paylaş:
|