157
qurtarmış tikinti obyektlərinin inventar dəyərinin düzgün müəyyən edilməsi;
əsas vəsaitlərin inventar dəyərini formalaşdıran xərclərin və əsas vəsaitin
dəyərini artırmayan vəsaitlərin ayrıca uçоtunun aparılması;
Əsas vəsaitin dəyərini artırmayan xərclər işlərin və yа əməliyyаtlаrın tаm bаşа
çаtmаsı üzrə nəzərdə tutulmuş mаliyyələşmə mənbələri hesаbınа - 103 sаylı “Qeyri
mаteriаl аktivlərüzrə хərclərin kаpitаllаşdırılmаsı”, 113 sаylı «Tоrpаq, tikili və
аvаdаnlıqlаrlа bаülı məsrəflərin kаpitаllаşdırılmаsı» hesаbınа silinir. Əsas vəsaitin
dəyərini artırmayan xərclərə aşağıdakılar daxildir:
tikintinin dəyərinin icmal smeta hesablamalarında
nəzərdə tutulmuş xərclər;
yeni yaradılan müəssisənin əsas fəaliyyəti üçün istismar üzrə kadrların
hazırlanması üzrə xərclər;
perspektiv xarakterli xərclər: obyektin tikintisi ilə əlaqədar geoloji-
kəşfiyyat, axtarış və s. bağlı xərclər;
torpaq sahəsinin tikintinin aparılması üçün verildikdə sökülmüş tikilinin
dəyərinin ödənilməsi ilə bağlı xərclər;
tikintinin dəyərinin hesablanması zamanı məcmu smeta hesablamalarında
nəzərdə tutulmayan xərclər;
başa zatmamış tikinti obyekti üzrə tikinti təşkilatının xərcləri, eləcə də digər
müəssisə tərəfindən əvəzsiz verilən digər material qiymətlilərinin dəyəri;
tikinti üçün bank kredit üzrə AR MB tərəfindən müəyyən edilmiş uçоt
dərəcəsindən yuxarı faizlərin ödənilməsi xərcləri;
əsas tikinti vasitələri üzrə təbii fəlakətdən başa çatmamış binaların və
tikililərin sökülməsindən zərər.
tikintinin konservasiyasına xərclər;
dayandırılmış tikinti obyektlərinin sökülməsi və qorunması xərcləri;
maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinin pozulmasına görə faizlərin, cərimələrin və
dəbbələmələrin ödənilməsi ilə əlaqədar xərclər;
əsas vəsaitlərin yenidən qiymətləndirilməsi və onun nəticələrinin uçоtda əks
etdirilməsi.
158
3. Əsas vəsaitlərin daxil olması və dövriyyədən çıxması üzrə
əməliyyatların auditi
Əsas vəsaitlərin daxil olması üzrə ilkin sənədlər, texniki pasportlar, əsas
vəsaitlərin uçоtu üzrə vərəqələrdə obyektlərin xarakteristikasını əks etdirən
yazılışlar əsasında auditor əsas vəsaitlərin təsnifləşdirilməsinin düzgünlüyünü
yoxlayır. Belə ki, amortizasiya şifrinin müəyyən edilməsində buraxılan səhv
kühnəlmə məbləüinin səhv hesablanmasına və düzgün olmayaraq məhsulun (işin,
xidmətin) maya dəyərində əks etdirilməsinə səbəb olacaqdır.
Əsas vəsaitlərin daxil olması üzrə əməliyyatların yoxlanması zamanı
tikintilərin və ya onların əldə edilməsinin qanuniliyi və məqsədəuyğunluüu
vaxtında və düzgün rəsmiləşdirilməsi, əsas vəsaitlərin qiymətləndirilməsinin
düzgünlüyü müəyyən edilir. əsas vasitələrin daxil olmasının qanuniliyi mədaxil
edilmiş obyektlərin tikinti üzrə titul vərəqəsinə nəzərdə tutulmuş siyahı ilə və ya
texnika və avadanlıqların alınması üzrə sifarişlə müqayisə edilməklə müəyyən
olunur. Bu zaman auditor aşağıdakı formada köməkçi cədvəl tərtib edir (cədvəl 1).
Cədvəl 1
əsas vəsaitlərin mədахil edilməsinin qanuniliyinin yoxlanması
Əsas
vəsait
obyektlərinin
adı
Uçot
üzrə əsas
vəsait mədaxil
edilmişdir
Titul siyahısında və аlış
sifarişində nəzərdə
tutulmuşdur
Kənarlaşma (+; -)
miqdar
məbləq
miqdar
məbləq
miqdar
məbləq
Əgər kənarlaşma aşkar edilərsə, onun səbəbləri, nəticələri və bunda
təqsiri
olan vəzifəli şəxslər müəyyən edilməlidir. əsas vəsaitlərin daxil olması və
dövriyyədən çıxması imkan daxilində başdan başa qaydada yoxlanılır. Daxil оlаn
əsаs vəsait obyektinin layihə-smeta sənədlərinə uyğunluüu da yoxlanılmalıdır.
Bunun üçün əsas vəsaitlərin təhvil-təslim aktlarının məlumatlarını layihə-smeta
sənədləri ilə və 103 sаylı “Qeyri mаteriаl аktivlər üzrə хərclərin
kаpitаllаşdırılmаsı”, 113 sаylı «Tоrpаq, tikili və аvаdаnlıqlаrlа bаülı məsrəflərin
159
kаpitаllаşdırılmаsı» hesabı üzrə analitik uçot registrlərindəki yazılışlarla
üzləşdirmək lazımdır (cədvəl 2).
Cədvəl 2
Mədахil edilmiş əsas vəsait оbyektlərinin lаhiyə-smetа sənədlərinə
uyğunluüunun yoxlanılması
Əsas vəsait
obyektlə-
rinin adı
Əsas
vəsaitlərin
təhvil-təslim
aktlarının
məlumatları
Layihə-smeta
sənədlərinin
məlumatları
103 sаylı “Qeyri
mаteriаl аktivlər
üzrə хərclərin kа-
pitаllаşdırılmаsı”,
113 sаylı “Tоrpаq,
tikili və аvаdаn-
lıqlаrlа
bаülı
məsrəflərin kаpi-
tаllаşdırılmаsı” (08
“Kаpitаl qоyuluş-
lаrı”) hesаbı üzrə
analitik
məlumat-
lar
Kənarlaşma (+;
-)
miqdar
məbləü
miqdar
məbləü
miqdar
məbləü
miqdar
məb
ləü
Eyni zаmаndа dахil оlmuş əsаs vəsаitlərin vахtındа mədахil edilməsi və hə-
min əməliyyаtlаrın mühasibat uçоtundа əks etdirilməsinin düzgünlüyü yохlаnıl-
mаlıdır. Bunun üçün ilkin sənədlərdə göstərilən tarixləri həmin əməliyyatlаrın 13
saylı jurnal-orderdə əks olunması tarixləri ilə müqayisə etmək lazımdır (cədvəl 3).
Cədvəl 3
əsas vəsaitlərin vaxtında mədахil edilməsinin yохlаnılmаsı
Əsas vəsaitlərin
adı
Əmtə-ənəqliyyat
qaiməsi üzrə
daxil olma
tarixi
Əsas vəsaitlərin
təhvil-təslim
aktının tərtib
olunması tarixi
Mühasibat uçotu
registrlərində
əsas vəsaitlərin
mədaxil olunma-
sı tarixi
Kənarlşma (+; -)