Karadeniz Teknik Üniversitesi Orman Fakültesi Yaban Hayatı Ekolojisi ve Yönetimi Bölümü

 
31 
4.2.2. Afrika’da Manyok Unlubitinin Biyolojik Mücadelesi  
 (Case History: Cassava Mealybug in Africa) 
Manyok  (cassava),  Manihot  esculenta  Crantz,  unlubiti,  Phenacoccus 
manihoti  Matile-Ferrero (Homoptera: Pseudococcidae), 1970‟lerin baĢında Güney 
Amerika‟dan  Afrika‟ya  ulaĢtırılmıĢtır  (Hahn  and  Williams  1973;  Sylvestre,  1973; 
Matile-Ferrero, 1978; Leuschner, 1982). Manyok unlubiti, yerli doğal düĢmanlarının 
bulunmadığı Afrika‟nın tamamına yayılmıĢ ( Lema and Herren, 1982, Herren et al., 
1987) ve kıtanın baĢlıca yerli besin ürünü olan manyokun ciddi bir zararlısı olmuĢtur 
(Leuschner, 1982); Sylvestre and Arraudeau, 1983). Böcek, bu bitkinin köklerine ve 
yapraklarına zarar vermekte, yumru ürününde %84‟e varan (Herren 1981; Nwanze, 
1982)  ve  yapraklarda  yaklaĢık  %100  olan  (Lema  and  Herren,  1985)  kayıplara 
neden  olmaktadır.  Kimyasal  insektisitlerin  etkinliğine  rağmen,  manyokun  düĢük 
ürün değeri yanında sosyoekonomik zorlamalar ve çiftçilerin insektisit kullanma ve 
uygulamadaki  deneyimsizlikleri,  güvenli  ve  ekonomik  olarak  uzun  dönemli  çözüm 
sağlamak için diğer kontrol önlemlerinin araĢtırılmasını dikte etmiĢtir (Singh, 1982; 
Lema and Herren, 1982). Böylece, mevcut araĢtırma ve konukçu bitki direncindeki 
geliĢmeleri  bütünleĢtirmek  için  Afrika‟da  bir  biyolojik  mücadele  programı 
baĢlatılmıĢtır (Lema and Herren, 1982, 1985; Herren and Lema, 1982).  
   
 
ġekil XX. Manyok, Manihot esculenta Crantz, bitkisinin yaprakları ve yumrusu. 
Bilim  adamları,  1970‟lerin  ortalarında,  manyok  unlubitinin  doğal  düĢmanları 
için  Güney  Amerika‟yı  tetkik  etmeye  baĢlamıĢlardır  (Norgaard,  1988).  Bir  doğal 
düĢman kompleksi keĢfedilmiĢse de (Lohr et al., 1990), bay M. Yaseen tarafından 
Paraguay‟da  bulunan  parazitoid  Apoanagyrus  (Epidinocarsis)  lopezi  Desantis 
(Hymenoptera: Encyrtidae), manyok unlubitinin kontrolü için bir biyolojik salıverme 
programında  kullanılmak  üzere  seçilmiĢtir.  Uluslararası  Tarımsal  GeliĢme  Fon‟u 
tarafından desteklenen, Afrika ölçekli Biyolojik Kontrol Projesi (ABCP), 1980 yılında, 
Uluslararası  Tropikal  Tarım  Enstitüsü  (IITA)‟nde  Hans  Rudolf  Herren  önderliğinde 

---

 
32 
baĢlatılmıĢ (Herren, 1987; Herren et al., 1987) ve 1981‟de, parazitoidler üretim ve 
arazi  salıvermeleri  için  Nijerya‟ya  ithal  edilmiĢtir  (Herren  and  Lema,  1982;  Lema 
and Herren, 1985). Ġlk salıvermelerden sonraki 3 yıl içinde, parazitoidler güneybatı 
Nijerya‟da  yaklaĢık 200.000 km
2
‟ye yayılmıĢ ve 1985 sonunda, 12 Afrika ülkesinde 
yaklaĢık  50  salıverme  yapılmıĢtır  (Herren  et  al.,  1987).  A.  lopezi,  1990‟da,  12.7 
milyon  km
2
‟den  daha  çok  alan  kaplayan  24  ülkede  yerleĢtirilmiĢtir  
(Neuenschwander et al., 1990). 
  
 
ġekil XX. Manyok unlubiti, Phenacoccus manihoti Matile-Ferrero, zararı. 
Arazi  çalıĢmalarının  izlediği  (Hammond  et  al.,  1987;    Neuenschwander  and 
Hammond,  1988,  Neuenschwander  et  al.,  1990)  dıĢlamaya  dayalı  denemeler 
(Neuenschwander  et  al.,  1986;  Cudjoe  et  al.,  1992)    ve  bir  bilgisayar  simulasyon 
modeli (Gutierrez et al., 1987), ve A. lopezi‟nin manyok unlubiti populasyonlarının 
ve  bitkilerdeki  zararının  ortadan  kalkmasına  neden  olduğu  sonucuna  varılmıĢtır. 
Yaygın olarak, p. manihoti, gerçekten de 30 Afrika ülkesinden ve manyok yetiĢtirme 
bölgelerinin  çoğundan,  artık  ciddi  bir  tehdit  arz  etmeyecek  Ģekilde  elimine 
edilmiĢtir.  
Afrika‟daki  bu  salıverme  programının  maliyet  ve  faydası,  yaklaĢık  40  yıl  için 
(1974-2013)  birikimli  olarak,  senaryoya  bağlı  olarak  1:170  ile  1:431  arasında 
değiĢen  maliyet:fayda  oranı  ile  sırasıyla  49  milyon  dolara  9.4  milyar  dolar  olarak 
tahmin  edilmiĢtir  (Schaab  et  al.,  1996).  Kötü  durumdaki  bir  senaryoya  göre, 
Norgaard  (1988)  ihtiyatlı  olarak  1:149‟luk  bir  maliyet-yarar  oranı  tahmin  etmiĢtir.  
Hans Rudolf Herren‟in idaresi altındaki bu salıverme programı, sadece Afrika‟nın en 
belli  baĢlı  en  önemli  yerli  ürününü  ve  çiftçilerin  milyarlarca  dolarını  kurtarmakla 
kalmamıĢ,  aynı  zamanda,  klasik  biyolojik  kontrol  yaklaĢımının,  tarımda  çok  ciddi 
böcek  zararlarının  kontrolü  için  çok  baĢarılı  bir  yöntem  olabildiğini  de  tekrar 
göstermiĢtir. Bu programın engin baĢarısından dolayı, Hans Herren, 1995‟te Dünya 
Besin Ödülü ile onurlandırılmıĢtır.  

---

 
33 
 
4.3. Doğal DüĢmanların Çoğaltması ve Salımı  
Augmentation: inundative and inoculative biological control 
Doğal  düĢmanların  yeterli  yoğunluğa  ulaĢamadığı  durumlarda  etkinliğini  artırmak 
için  laboratuarda  üretilerek  doğaya  salımı  yapılmaktadır.  Doğal  düĢman 
popülasyonunun  çoğaltılması  iki  genel  metot  ile  yapılmaktadır:  doğal  düĢmanların 
kitle  üretimi  ve  periyodik  kolonizasyonu  veya  doğal  düĢmanların  genetik  yolla 
çoğaltılmasıdır.  Doğal  düĢmanlar  insektaryumlarda  üretilmekte  ve  kritik  zamanda 
aĢılama  (inoculative)  veya  kitle  halinde  salım  (inundative)  olmak  üzere  iki  yol  ile 
salımı yapılmaktadır. Doğal düĢmanların arttırılası temelde uğur böcekleri (özellikle 
Hippodamia  covergens  Guerin-Meneville)  ve  bahçe  ve  fidanlıklarda  (Cranshaw  et 
al.,  1996)  mantidler  gibi  eklembacaklı  doğal  düĢmanların  yaygın  olarak  temininin 
bir  sonucu  olarak  ABD‟de  halk  tarafından  geniĢ  kabul  görmüĢ  bir  uygulamadır.  Bu 
organizmaları sağlayan endüstri son dönemde ĢaĢırtıcı bir Ģekilde geliĢmektedir. 
 
ġekil XX. Doğal düĢman salımlarında ekonomik zarar eĢiği.  
Augmentation,  etkinliklerini  arttırmak  için  doğal  düĢmanların  doğrudan 
manipülasyonudur.    Bu,  kitlesel  üretim  ve  periyodik  kolonizasyon  veya  doğal 
düĢmanların kalıtsal  güçlendirilmesi Ģeklindeki  iki genel yöntemin biri veya  ikisi  ile 
baĢarılmaktadır.  Bu  yaklaĢımlardan  en  yaygın  olanı  birincisidir,  yani  doğal 

---