Kbt я25 uot (059) Baş redaktor
Yüklə 56,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Türkmənçay müqaviləsi 1828 FEVRAL 10 190 ili
- Ə d ə b i y y a t
78 Ə d ə b i y y a t Elman. Türkmənçay sülhü: nələri itirdik? Gülüstan və Türkmənçay müqavilələri Azərbaycan türkünün faciəsidir /Elman //Azad Azərbaycan.- 2014.- 12 fevral.- S.5. Əli. Ermənilərin Azərbaycan torpaqlarına köçürülməsi...: “Türkmənçay müqaviləsi”nin XV maddəsi ermənilərin Azərbaycan torpaqlarına köçürülməsini nəzərdə tuturdu /Əli //Xalq cəbhəsi.- 2015.- 19 iyun.- S.13. Rəhimli, Ə. Türkmənçay müqaviləsi (10 fevral 1828-ci il) /Ə.Rəhimli, S.Bayramzadə //Güney və Quzey Azərbaycan: başlıca tarixi olaylar, siyasi və ədəbi şəxsiyyətlər: ensiklo- pedik təqvim.-Bakı, 2014.- S.63-70. Türkmənçay müqaviləsi Azərbaycan tarixinin ən faciəvi müqavilələrindən biridir: Son nəfəsində “Azərbaycan” deyərək dünyaya göz yuman şahzadə //Üç nöqtə.-2016.- 22 iyul.- S. 5. Azərbaycanı iki yerə bölən Türkmənçay müqaviləsinin imzalan- masından bu gün 190 il ötür. Rusiya ilə İran arasında ikinci müharibənin (1826-1828) yekunlarına əsasən, 1828-ci il fevral ayının 10-da Çar Rusiyası və İran arasında bağlanan bu müqaviləyə əsasən Azərbaycan torpaqlarının Araz çayından Şimal hissəsi Çar Rusiyasının, Cənub hissəsi isə Şah İranının əsarətinə keçdi. Təbrizin 50 km-dəki Türkmənçay kəndində Rusiya generalı İvan Paske- viç və İran şahzadəsi Abbas Mirzənin imzaladığı müqaviləyə əsasən, İrəvan və Naxçıvan xanlıqları Rusiyaya birləşdirilmişdir. Müqavilənin imza- lanmasında məşhur rus yazıçısı Qribo- yedov və tarixçi-yazıçı Abbasqulu ağa Bakıxanov iştirak etmişlər. Bakıxanov burda tərcüməçi olmuşdur. Türkmənçay müqaviləsi Azərbaycan tarixində qanlı səhifələrdən biridir. Bu müqavilə Azərbaycan ərazisinə Azərbaycanın tarixi taleyinə bütövü, tamı bölən, Azərbaycanı parçalayan, ərazilərimizə qəsd edilən bir tarixi məqamdır. Çün- ki zaman öz hökmünü vermişdi, Azərbaycan müstəqil feodal xanlıqları formasında mövcud idi. Hər bir xan- lıq orta əsrlərin feodal dövlətlərindən idi. Belə bir məqamda İranla Rusiya bu müstəqil feodal dövlətləri tutmaq qərarına gəldilər. Nəticədə, tamamilə özlərinə məxsus olmayan ərazi uğrun- da vuruş başlanmış və Azərbaycan tor- paqlarını öz aralarında bölmüşdülər. Tarixən nə Rusiya, nə İrana dəxli olma- yan, əksinə Böyük Səfəvi dövlətinin bir parçası olan bu feodal dövlətlər bölünmüş və Azərbaycanın Şimalı və Cənubu ifadəsi yaranmışdı. Əslində bu, Rusiyanın Pyotr dövründən qal- ma siyasətinin bilavasitə davamı idi və burda hələ I Pyotr vəsiyyətlərində ifadə olunmuş müəyyən məqamlar öz əksini tapmışdı. Müqavilədə İran- dan erməni əhalisinin Rusiya impe- riyasının yeni torpaqlarına (İrəvan, Naxçıvan, Qarabağ və s.) köçməsi, İranın Rusiyaya təzminat (20 mln. rubl) ödəməsi, Rusiya donanmasının Xəzərdə şəriksiz hakim olması və rus tacirlərin İranda ticarət güzəştləri əldə etməsi barədə maddələr də vardı. Yəni ermənilərin Azərbaycanda yerləşdirilməsi üçün münbit siya- si şərait yaranmışdı və Türkmənçay müqaviləsinin təbəə alış-verişi, yəni insan dəyişməsi maddələri burda Azərbaycanın bugünkü taleyinə təsir edən məqamları yaratmışdı. Belə ki, bu müqavilənin şərtləri əsasında İran- dan 40 min, Türkiyədən 84 min erməni Azərbaycana köçürüldü. Beləliklə, Azərbaycana elə bir tarixi zülm edil- di ki, indi də bu zülmün qarşısında Azərbaycan xalqı əziyyət çəkir. Türkmənçay müqaviləsi ilə
Azərbaycan torpaqlarının Rusiya və İran arasında Araz çayı boyunca bölüşdürülməsi başa çatmışdı. Bütünlükdə bu müqavilə 16 maddədən ibarətdir. Qarabağın işğalı əslində elə bu “sülh” müqaviləsinin imzalanması ilə başlanmışdır. Bundan sonrakı tariximizin hər vərəqində qanla, qadayla yanaşı qəhrəmanlıq, şəhidlik zirvələri də ucalmışdı. Tarixdə bu gün Türkmənçay müqaviləsi 1828 FEVRAL 10 190 ili 79 Tarixdə bu gün Azərbaycan Hərbi Hava Qüvvələri Günü 1992 FEVRAL Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 1992- ci il 14 sentyabr 203 saylı Fərmanı ilə 14 fevral -Azərbaycan Hərbi Hava Qüvvələri Günü kimi qeyd olunur. Azərbaycan Hərbi Hava Qüvvələri Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin xüsusi qoşun növüdür. Yaranma tarixi 1919-cu ildən götürülsə də, mil- li hərbi qurum kimi formalaşdırması 1992-ci ilə təsadüf edir. 1997-ci ildə Azərbaycanın Ali Hərbi Təyyarəçilik Məktəbi ilk
milli hərbi
təyyarəçilərimizin buraxılışına başlayıb. Bu gün ən müasir təyyarə və helikopterlərlə arsenalını zənginləşdirən Hərbi Hava Qüvvələri və Hava Hücumundan Müdafiə Qoşunları Azərbaycan səmasını tam gücü ilə qorumağa qadirdir. Azərbaycan Cənubi Qafqaz regionunda maddi- texniki imkanları yüksək və ən çox döyüş təyyarəsi olan ölkə sayılır. Müxtəlif məlumatlara görə, hazır- da Azərbaycan Hərbi Hava Qüvvələrinin (HHQ) arsenalına 70-ə yaxın döyüş təyyarəsi, 40-a ya- xın zərbə helikopteri, həmçinin 46 ədəd yardımçı təyyarə və helikopter daxildir. 7200 nəfər perso- nalın xidmət etdiyi HHQ-nin arsenalında “Aero L-29”, “Aero L-39” təlim-hücumçu, müxtəlif təyinatlı “MiQ-21”, “MiQ-25”, “MiQ-29”, “Su- 17”, “Su-24”, “Su-25”, “İl-76”, “An-24”, “An-12”, “Tu-134A”, “Tu-16”, Pakistan istehsalı olan “JF- 17” döyüş təyyarələri, “Mi-2”, “Mi-6”, “Mi-8”, “Mi-24”, “Mi-35M” markalı helikopterlər, həm- çinin dünyanın tanınmış şirkətlərinin (Aerostar, Orbiter) istehsalı olan pilotsuz uçan aparatlar var.
Qriqorian təqvimi - hazırda dünyanın əksər ölkələrində istifadə olunan təqvimdir. Papa XIII Qriqorinin göstərişi ilə tərtib olunmuşdur. Daha əvvəlki Yuli təqviminin islah olunmuş variantıdır. 4 oktyabr 1582-ci ildən tətbiq olunsa da, ayrı-ayrı ölkələrdə bu təqvimə müxtəlif vaxtlarda keçilmiş- dir.
Qriqori təqvimi də Yuli təqvimi kimi 12 ay- dan ibarətdir. Yeni il yanvarın 1-dən başlayır. Yuli təqvimi hər 400 ildə təxminən 3 gün qabağa qaçır- dı. Məsələn, əgər eranın başlanğıcında - İusus Xris- tosun doğulduğu illərdə gecə-gündüz bərabərliyi martın 23-nə düşübsə, 1600-cü ildə 11-nə təsadüf etməli idi. Ona görə də Papa Qriqori təqvimində islahat etməyə məcbur oldu və 4 oktyabr 1582-ci il tarxindən sonra İspaniya, İtaliya, Portuqaliyada elan edildi ki, əslində 5 oktyabr yox, 15 oktyabr- dır! Lakin pravoslav məzhəbli xristianlar Papa Qriqorinin islahatını dərhal tanımadılar. Rusiya 1918-ci ilə qədər Qriqori təqviminə keçmədi və yalnız, Leninin dekreti ilə 31 yanvar 1918-ci il tarixində Rusiyada elan edildi ki, sabah fevralın 1-i yox, fevralın 13-dür! 14 fevral 1918-ci il tarixində Sovet Rusiyası Qriqori təqviminə keç- mişdir.
Hazırda və bütün XX əsrdə Qriqori təqviminin Yuli təqvimindən fərqi – 13 gündürsə, XIX əsrdə -12 gün, XVIII əsrdə - 11 gün, XVII və XVI əsrlərdə isə 10 gün olub! Başqa sözlə, Böyük Oktyabr So- sialist İnqilabı Yuli təqvimi ilə 25 noyabrda vaqe olub, bu tarixi Qriqorian təqviminə çevirmək üçün 25 noyabrın üstünə 13 gəlmək lazımdır (7 noyabr). Əgər həmin hadisə XX əsrdə yox, XIX əsrdə baş versə idi, 12 gün, XVIII əsrdə baş versə idi, 11 gün əlavə etməli idik. Ə d ə b i y y a t Süleymanova, F. Qriqorian təqvimi //Mədəni həyat.- 2012.-№1.- S.14. Абдулла, А. Таблицы соотвествия по дням между календарями Хиджры и Юлия -Григория /Аъзамов, А.; сост.: А.Ахмедов, А.Мансуров, А. П. Каюмов. -Ташкент: Fафур Fулом номидаги нашриёт-матбаа ижодий уйи, 2007. -268 с. 14 Yüklə 56,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|