Kərimov Tofiq Mirzə oglu
Yüklə 3,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
303
hücum etmiĢ, bunun nəticəsində bizim postda olan 6 nəfər əsgərdən 3 nəfəri öldürülmüĢdür və bütün bunlar əhalinin, qoĢunun hiddətinə səbəb olmuĢ, atıĢma baĢlamıĢdır. Mən böyük çətinlikə ġuĢa Ģəhəri- nin ermənilər yaĢayan birinci hissəsinin əhali və qoĢun tərəfindən darmadağın edilməsinin qarĢısını almıĢam.Hadisənin ikinci günü atıĢma dayandırılmıĢdır. MünaqiĢənin ləğv olunması bütün Qarabağ üzrə aparılmıĢdır...”. Qarabağda düĢmənlərə qarĢı mübarizədə fərqlənənlərin qiy- mətləndirilməsi də bir general-qubernator kimi X.Sultanovun diqqə- tində idi və buna mühüm əhəmiyyət verirdi. Bu mənada onun 1919- cu il iyulun 14-də Azərbaycan Cümhuriyyətinin hərbi naziri S. Mehmandarova göndərdiyi teleqram xarakterikdir: “Cənab hərbi naziri, Zati-Aliləri! Qarabağın xalq milisi sıralarında Moskva Ġnstitutunun tələ- bələri Ġsgəndər bəy Sultanov və keçmiĢ Qarabağ Süvari Alayının əsgəri XankiĢi Nuru oğlu xidmət edirlər. Onlardan birinə - ləzgi alayı ilə birlikdə bolĢeviklərə qarĢı döyüĢlərdə iĢtirak etmiĢ Ġsgəndər bəy Sultanova Türkiyə hərbi ordeni “Məcidiyyə”, ikincisi - XankiĢi Nuru oğluna axırıncı müharibənin “Georgi Kavaleri” ordeni veril- miĢdir.
Axırıncı Qarabağ hadisələri zamanı onlar böyük bacarıq və Ģücaət göstərmiĢlər. Bu haqda Zati-Alilərinə məlumat verərək, xa- hiĢ edirəm ki, Siz onların birinci zabit rütbəsinə təqdim olunmaları haqqında sərəncam verəsiniz”. 1919-cu il iyulun 29-da Qarabağın həyatında əlamətdar bir gün idi. Həmin gün Azərbaycan Cümhuriyyətinin baĢ naziri və eyni zamanda daxili iĢlər naziri N.Yusifbəyli Gəncənin general-quberna- toru X. Rəfibəylinin və hərbi nazir S. Mehmandarovun müĢaiyəti ilə əvvəlcə Xankəndinə (Qarabağ xanlığı Rusiyaya birləĢdirildikdə (14 may 1805) Xankəndi axırıncı Qarabağ xanı Mehdiqulu xanın arvadı Pəricahan bəyimə bağıĢlanmıĢdı...), iyulun 30-da isə ġuĢaya gəlmiĢ, Qarabaq General-Qubernatorluğunun iqamətgahında onu Xosrov bəy və bütün ĢuĢalılar səmimi və duz-çörəklə qarĢılamıĢ- dılar... X. Sultanovun gördüyü tədbirlər nəticəsində 16 avqust 1919- cu ildə ġuĢada keçirilən Qarabağ ermənilərinin 7-ci qurultayında 304
onlar Azərbaycan hökumətini tanıdıqları barədə qərar çıxarmıĢdılar. Avqustun 20-də isə ġuĢada erməni nümayəndələri ilə “Dağlıq Qarabağ ermənilərinin Azərbayacan hökuməti ilə müvəqqəti mü- qaviləsi” imzalanmıĢdı. Ġyirmi altı maddədən ibarət müqavilənin 5- ci maddəsinə əsasən Qarabağ General-Qubernatorluğu yanında 6 nəfərdən ibarət (3 azərbaycanlı və 3 erməni olmaqla” ġura yaradıl- mıĢdı. Ümumiyyətlə, 1919-1920-ci illərdə daĢnakların Qarabağdan və Zəngəzurdan təmizlənməsində Xosrov bəy qardaĢı Sultan bəylə birgə böyük xidmətlər göstərmiĢdi... Xosrov bəy Qarabağın və Zəngəzurun müdafiəsində mühüm rol oynayacaq hərbçi kadrların hazırlanması ilə də məĢğul olmuĢ- du. Onun köməyi sayəsində Gəncə hərbi məktəbində Zəngəzur (Laçın) ġöbəsi açılmıĢdı. Hərbi məktəbin birinci qəbulunada, 1919- cu ilin sentyabrında Gəncə hərbi məktəbinin piyada və artilleriya Ģöbələrinə hərbi təlim keçmək üçün 121 nəfər gənc cəlb olunmuĢ- du. Həmin gənclər içərisində Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin hərbi nazir əvəzi, artilleriya general-leytenantı Ə. ġıxlınskinin 31 oktyabr 1919-cu il tarixli 507 nömrəli əmri ilə Zəngəzurdan (Laçından ) 31 nəfər gənc də “Zəngəzur atıcı batalyonunda” hərbi təlim keçmiĢdi. Bundan baĢqa, Azərbaycan Cümhuriyyəti DĠN-də Qarabaq General-Qubernatorluğuna kömək məqsədilə tədbirlər görürdü. Məsələn, daxili iĢlər naziri əvəzi M.Vəkilovun X. Sultano- va ünvanladığı 4 fevral 1920-ci il tarixli teleqramda Zəngəzura hərbi yardım məqsədilə digər yerlərin əhalisindən təĢkil olunmuĢ 1000 nəfərlik partizan dəstəsinin hazırkı vəziyyətdə bölgəyə göndə- rilməsinin vacibliyi məqsədəyuğun hesab edilirdi. X. Sultanovun sədrliyi ilə keçən Qarabağ General-Qubernatorluğunun 1920-ci il 9 fevral tarixli iclasında Bakıdan gələn tələbələrin də müdafiə məsə- lələrinə cəlb olunduğu vurğulanmıĢdı. X. Sultanov general-qubernator olmasına baxmayaraq, həmçi- nin həftənin Ģənbə və bazar günləri Qarabağ əhalisinə bir həkim kimi də təmənnasız xidmət göstərirdi. O, həmin günlər Zəngəzurun və Qarabağın kəndlərinə gedərək, xəstə insanları təmənnasız müa- licə edirdi. Zəngəzurda Xosrov bəy evlərindən birini “YaĢıl aptek”ə çevirmiĢdi. Xosrov bəyin “YaĢıl aptek”ində xəstələrə müalicə məq-
305
sədilə Çalbayırda onların ailəsinə məxsus yaylaqlardan toplanmıĢ otlardan, bulaq və mineral sularından düzəltdiyi dərmanlar verirdi. Xosrov bəy Sultanov tariximizi, ədəbiyyatımızı və ümumiy- yətlə, mədəniyyətimizin müxtəlif sahələrini ürəkdən sevən və bilən, dərin biliyə malik olan hərtərəfli bir çəxsiyyət idi. Bir laçınlı kimi poyeziyada Sarı AĢığın bayatılarını və alovlu istiqlal Ģairi Əhməd Cavad Axundzadənin (5 may 1892,ġəmkir,Seyfəli kəndi - 10 oktyabr 1937, Bakı, repressiya olunmuĢ və güllələnmiĢdir) Ģerlərini daha çox sevib mütaliə edirdi. Xosrov bəyi yaxından tanıyanlar ġuĢadkı evini “ġərq kitabxanası” adlandırırdılar. Onun general- qubernatorluğun inzibati iĢçılərinə və məmurlarına ġərq ədəbiyyatı və tarixindən mühazirələr oxuması, Firdovsidən, Xaqanidən, Nizamidən, Xətaidən, Vaqifdən Azərbaycanca əzbər Ģerlər deməsi barədə məlumatlar vardır... 1920-ci il aprelin 28-də Azərbaycanda sovet hakimiyyəti 11-ci ordunun təcavüzü və iĢğalı nəticəsində “qurulduqdan” sonra yeni yaranan H.Sultanovun baĢçılıq etdiyi XDĠK Xosrov bəy Sultanovu tabeçilikdə olan bir dövlət məmuru kimi Bakıya sərən- cama çağırmıĢ, tutduğu vəzifəsindən azad edib, həbs etdirmiĢdi... X. Sultanov yalnız köhnə dostu, Azərbaycan SSR XKS-in sədri N. Nərimanovun iĢə qarıĢması nəticəsində həbsdən azad olunmuĢ- du. Xosrov bəy sovet hakimiyyətinə lazım olan bir təcrübəli kadr kimi N. Nərimanovun məsləhəti ilə bir müddət ġuĢa Qəza Ġnqilab Komitəsinin sədri vəzifəsində çalıĢmıĢdı... N. Nərimanov X. Sulta- novun çox qabiliyyətli, elmli, qeyrətli bir vətənpərvər ziyalı oldu- ğunu yaxĢı bilirdi. Lakin sovet hakimiyyət orqanlarında məsul vəzifələrə soxulmuĢ bolĢevik cilidində olan erməni-daĢnakların onu bir millətçi kimi yenidən ləkələyə biləcəyini, bu yaxın günlərdə tutulacağını yəqin etdikdən sonra Xosrov bəyin hökmən tezliklə xarici ölkələrdən birinə qaçırılmasını məsləhət bilmiĢdi.Məhz onun yaxından köməkliyi ilə Xosrov bəy gizli yolla Bakıdan çıxarılmıĢ və qardaĢı Sultan bəyin göndərdiyi atlı adamlar tərəfindən Abdallara (Laçına) gətirilmiĢdi.
veriĢli coğrafi-strateji mövqedə yerləĢən Abdallar Zaqafqaziyada və Ön Asiyada yaĢamıĢ qədim türk tayfasının adını daĢı-
Yüklə 3,76 Mb. Dostları ilə paylaş:
|