Kərimov Tofiq Mirzə oglu
Yüklə 3,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
244
Füzuli rayonu tarixdə “Fioletovka” da adlanmıĢdır. Füzuli Ģəhərinin mərkəzindən 1 kilometr məsafədə, onun qərb hissəsində yerləĢən, xalq arasında və tarixi mənbələrdə “QızılqıĢlaq” adlanan yaĢayıĢ hissəsi vaxtıilə “Fioletovka” adlandırılmıĢdı. Bu, həmin his- sədəki küçəyə 1918-ci il sentyabrın 20-də Türkmənistanda güllələ- nən 26 Bakı komissarından biri - bolĢevik Ġvan Fioletovun (19 de- kabr 1883 - 20 sentyabr 1920) adının verilməsindən sonra olmuĢ- dur...
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə Cəbrayıl qəzasının tərkibində olan Füzuli ərazisi inzibati idarəçilik cəhətdən Birinci Böyük Bəhmənli (tarixdə Böyük və bala Bəhmənli kəndlərinin adı Saday bəy obası kimi də tanınır. Vaxtıilə, Nadir Ģah ƏfĢar 1735-ci ildə Bəhmənli oymağının böyük qismini Xorasan (Ġran) əyalətinin Sərəxs adlanan ərazisinə sürgün etmiĢdi. Bəhmənli oymağının baĢ- çılarından biri Ağa bəy olmuĢdur. Ağa bəyin Bəylər bəy adlı qar- daĢı vardı. Ağa bəy və övladları Bəhmənli obasında məskunlaĢmıĢ- dılar. Ağa bəyin oğlu Baba bəy (1796) bir müddət Bala Bəhmənli obasına baĢçılıq etmiĢdir. Ağa bəyin digər qardaĢı Alı bəyin də Əhməd bəy (1798) adlı oğlu vardı. Əhməd bəy hazırkı Əhmədbəyli kəndinin əsasını qoymuĢdur...) polis sahə pristavlığına, Ġkinci Hora- diz polis sahə pristavlığına və Üçüncü Cəbrayıl polis sahə pristavlığına ayrılmıĢdı. Birinci sahə polis pristavlığının pristavı Həbib Məhərrəmov, Ġkinci sahə polis pristavlığının pristavı Həsən bəy Vəzirov və Üçüncü sahə polis pristavlığının pristavı Camal bəy Əlibəyov (1907-1937) idi.
Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra, 1920-ci il iyulun 29-da Karyagin Qəza Ġnqilab Komitəsinin sədri Məmməd- xan Məmmədxanov onun qərargahını Qoçəhmədli kəndinə köçür- müĢdü...(Burada “Qoçəhmədli” sözü, ”qoç”-“igid”, ”cüssəli”, ”qəh-
245
rəman” deməkdir, ”əhmədli” isə etnonimdir. Qoçəhmədli bu kənddə ilkin məskunlaĢmıĢ nəslin adıdır).(1593-cü ilə aid Osmanlı qaynaqlarından birində bildirilir ki, Gəncə-Qarabağ əyalətinin Di- zaq nahiyəsində Qoçəhmədli kəndi mövcuddur). Qoçəhmədli kəndi 1867-1905-ci illərdə Cəbrayıl qəzasının tərkibində olmuĢdur. 1929-cu ilin yazında aparılan yeni inzibati ərazi bölgüsünün tətbiqi və rayonlaĢmaya keçilməsiylə əlaqədar olaraq, respublikada- kı bütün qəzalar, o cümlədən Karyagin qəzası da ləğv olundu, əvə- zində rayon yaradıldı. Bu dəfə yeni yaranan rayona daha Karyaginin adı verilmədi. Rayon Sərdar rayonu adlandırıldı. Beləki,1929-cu il martın 1-də Azərbaycan XKS əslən Qarğabazar kəndindən olan (“Qarğabazar” adına hələ 1724-cü il tarixli bir türk qaynağında rast gəlinir.Kəndin mənĢəyi burada ilkin məskun olmuĢ Qarqar türk tay- fasının adı ilə əlaqələndirilir. Qarğabazar karvan yolları üzərində yerləĢirdi. Burada səsli-küylü, izdihamlı, gur bazar da mövcud idi. Məhz bazarın olması ilə əlaqədar sonralar kəndin adı “Qarqar ba- zarı”, ”Qarqarlar bazarı” adlandırılmıĢ, zaman-zaman hallalanaraq “Qarğabazar” Ģəkilinə düĢmüĢdür) məĢhur inqilabçı Bünyad Sərda- rovun (həqiqi soyadı Ġbrahimovdur) 1919-cu ildə faciəli vəfatının (Bünyad Bakıda çarizmə qarĢı mübarizə dövründə, Balaxanı neft mədənlərində iĢlərkən inqilabi fəaliyyəti zamanı-1908-ci ildə təqibdən yaxa urtarmaq üçün “Sərdarov” soyadını götürmüĢdü. O, 1919-cu ilin yazında “Ġbrahim Ata” pasportu ilə gecə ikən kiçik balıqçı qayığında HəĢtərxandan Xəzərə çıxıb (qayıqda silah və s. vardı) Bakıya yollanarkən “Çeçen adası” deyilən yerin yaxınlığında ağqvardiyaçı keĢikçi gəmisi tərəfindən yaxalanmıĢ, çoxlu iĢgəncə- lərdən sonra boynuna daĢ bağlanmaqla, güllələnərək dənizdə batırıl- mıĢdı.) 10-cu ildönümü ilə əlaqədar olaraq, Karyagin rayonuna və Ģəhərinə Sərdar adını vermiĢdi. Lakin SSRĠ XKS-in təzyiqi altında Azərbaycan SSR XKS 1931-ci ilin əvvəlində Sərdar adını ləğv edib, yenidən Karyaginin adını bərpa etmiĢdi. Sərdar rayonu RPK-nın ilk 1-ci katibi Məmməd Əsədov, RĠK-in ilk sədri Əziz Nuriyev və Rayon Milis Ġdarəsinin ilk sədri Əbdül Məmmədov olmuĢdular. Beləliklə, Karyagin adı 1931-ci ilin əvvəlində yenidən bərpa olun- muĢdu. Bu ad 1959-cu ilin aprelinədək qalmıĢdır (Karyagin rayonu- na xalq arasında uzun müddət “Qaryagin” demiĢlər. Hətta rəsmi 246
sənədlərin bir çoxunda, tarixi ədəbiyyatlardada “Qaryagin” adı yazılmıĢdır. Hələ indinin özündədə belə deyənlər var). 1959-cu il aprelin 2-də Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin qərarı ilə dahu Ģair Məhəmməd Füzulinin anadan olmasının 400 illiyi Ģərəfinə Karyagin adı ləğv edilmiĢ, rayona və Karyagin Ģəhərinə M. Füzulinin (1494-1556) adı verilmiĢdir (“Füzuli” ərəb sözüdür, ”həddi bilinməyən”,”həddini aĢan” deməkdir). Əlli min nəfərə ya- xın əhalisi qeydə alınmıĢ Füzuli Ģəhəri və rayonun böyük hissəsi 23 avqust 1993-cü ildən erməni qəsbkarları tərəfindən iĢğal olunmuĢ- dur (Kiçik Qafqazın cənub-Ģərq qurtaracağı ilə Araz çayı arasında 1386 kv.km.ərazisi olan Füzuli rayonunun yalnız 22 kəndi iĢğalda deyildir. Hazırda rayonun inzibati mərkəzi Horadiz Ģəhərindədir. Azərbaycan Respublikasının 2007-ci il 23 oktyabr tarixli qərarı ilə Horadizə Ģəhər statusu verilmiĢdir. QUBADLI. Qarabağ yaylasının cənub-Ģərqində yerləĢir. On- altıncı yüzilliyin sonunda Azərbaycana köçmüĢ səlcuq türklərinə mənsub Qubad nəslinin adını daĢıyır. Tarixin müxtəlif dönəmlə- rində Qubadlıya AĢağı Xoca Musaxlı (19-cu əsrin ikinci yarısında Zəngəzur qəzasında yaĢayan yerli tayfanın adıdır), Dondarlı (orada yaĢayan qədim, döyüĢkən dondarlı türk tafalarının adıdır), Xanlıq, Məmmədli, Yuxarı Cibikli, Sarıyataq da demiĢlər. Ġnzibati ərazi va- hidi kimi Qubadlı rayonu 1933-cü ildə təĢkil olunmuĢdu. Ərazisi 826 kv.km., əhalisi 31.000 nəfər idi. 1963-cü il yanvarın 4-də ləğv edilmiĢ və ərazisi Zəngilan rayonuna verilmiĢdi. 1964-cü ildə yeni- dən müstəqil rayon olmuĢdur. Qubadlı 31 avqust 1993-cü ildə Er- mənistan “silahlı qüvvələri” tərəfindən iĢğal edilmiĢdir. Ermənistan Respublikası rəhbərliyinin Azərbaycan (türk) mənĢəli toponomlərin erməni adları ilə əvəz edilməsi siyasətinə uyğun olaraq iĢğal altında olan Qubadlı Ģəhəri indi “Sanasar” adlandırılmıĢdır. ZƏNGĠLAN. Zəngilan Kiçik Qafqazın cənub-qərbində, Arazın sol sahilində yerləĢir. ġimaldan Qubadlı və Cəbrayıl, qərbdən Ermə- nistanla, cənubdan və Ģərqdən Ġranla həmsərhəddir. XV əsrin məĢhur cöğrafiyaĢünası və tarixçilərindən biri yazırdı ki, Zəngilanın əsası hicri tarixin 15-ci ilində axırıncı Peyğəmbərimiz Məhəmməd Əley- hissalamın (570-632) 622-ci ildə Məkkədən Mədinə Ģəhərinə hicrət etməsi ili ilə baĢlanır, yəni əsası 636-cı ildə qoyulub. ”Zəngilan” hə- Yüklə 3,76 Mb. Dostları ilə paylaş:
|