Kərimov Tofiq Mirzə oglu
Yüklə 3,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
256
qurulması, həmin il mayın 15-də isə qəzalarda silah gücünə bərqərar olmasıyla baĢa çatdı... Böyük M.Ə. Rəsulzadə bu münasibətlə sonralar yazdığı “Qara gün münasibətilə” əsərində xarici təcavüz nəticəsində bey- nəlxalq münasibətlərə və hüquqlara zidd olaraq dünya ölkələri tərə- findən 1920-ci il yanvarın 11-də de-yure tanınmıĢ suveren dövlətin - Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin zor iĢlədilməklə devrildiyini qeyd etmiĢ və 27 apreli “qara gün” kimi səciyyələndirmiĢdi... O, ”Nahaq qan yerdə qalmaz” adlı digər bir məqaləsində isə yaz- mıĢdı: ”...Azərbaycanlılar Mehdi zühuruna inanırlar (dünya müsəl- manları arasında qəbul olunmuĢ belə bir ümumi inam var ki, qeybə çəkilmiĢ 12-ci imam Mehdi Sahib əz-Zaman nə vaxtsa (“Qiyamət Günü”) yenidən zühur edəcək... (”Mehdi” ərəbcə “doğru yola gəl- miĢ” deməkdir). BolĢeviklər bütün sərvət və zənginliyi dağıdaraq, hər kəsi bir loğma çörəyə möhtac etmək siyasətinin, bir əlində silah, bir əlində çörək tutan bu Ģeytanə politikanın xalqı nə kimi vasitələr- lə bolĢevik etdiyini görüncə Azərbaycan xalqı...bundan sonra, təbii ki, Mehdinin gəlməsini gözləyir. ”Azərbaycan Mehdisi” xalqının idealından, Milli Ġstiqlalından ibarətdir”. Müstəqil dövlətçiliyini itirib, bu dəfə sovetləĢmiĢə formada Rusiyanın tərkibinə qatılan Azərbaycan xalqının milli təəssübkeĢli qüvvələrinə qarĢı 11-ci ordunun “Bakı əməliyyatı” çox qəddarlıqla- “qırmızı terror” yolu ilə baĢa çatdırılmıĢ, minlərlə azərbaycanlı dar ağacından (hətta evlərin balkonundan, küçələrdə səyyari qurulmuĢ tirlərdən və s.) həbsxanalara atılmıĢ, baĢqa sözlə, repressiyaya məruz qalmıĢdılar. Bu haqda çoxlu sənədlər, fotolar və faktlar var . Belə bir statistik fakt var: - 1920-ci ilin aprelin 29-dan həmin il sentyabrın 1-dək Azərbaycan Fövqəladə Komissiyası (FK) tərəfindən 1308 adam həbsə alınmıĢdı. Bunun 1261-i kiĢi, 47-si isə qadın və uĢaq idi. Ümumiyyətlə, 20-ci illərdə FK tərəfindən həbslər aparılması adi bir iĢə çevrilmiĢdi. Belə ki, sovet hakimiyyəti qurul- duqdan sonra təkcə 1921-ci ilin avqustunadək Azərbaycanda “qır- mızı terror” vasitəsilə 48 min adam məhv edilmiĢdi ki, bununda çox hissəsi görkəmli ictimai-siyasi xadimlərdən və ziyalılardan o cümlədən Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti daxili iĢlər orqanlarının canını fəda etmiĢ Ģəxsiyyətlərindən ibarət idi... Bu akt otuzuncu 257
illərdə də davam etdirilmiĢdi. Belə ki, təkcə 1934-1938-ci illərdə 27.854 nəfər XDĠK tərəfindən güllələnməyə məhkum olunmuĢdu... BolĢeviklər Azərbaycan Cümhuriyyətinin görkəmli xadimləri- nə toxunmayacaqlrı barədə verdikləri vədə əməl etmədilər və 11-ci ordu da Anadoluya getmədi. Bütün milli təfəkkürlü, demokratik ruhlu siyasi partiyalar (“Müsavat”, ”Ġttihad”, ”Əhrar” və s) onların liderləri, Azərbaycan Cümhuriyyəti Parlamentinin və Hökumətinin görkəmli üzvləri, dövlət xadimləri təqibə, həbslərə məruz qalmıĢ, güllələnmiĢ, bir çoxları canını qurtarmaqla ölkədən qaçmaya və siyaisi mühacir həyatı yaĢamağa məcbur olmuĢdular. Onların içəri- sində Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin görkəmli ictimai-siyasi xadimi, sabiq daxili iĢlər naziri Mustafa bəy Vəkilovda vardı. 1920-ci il aprelin 28-də Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan və baĢ verən “hadisələrdən” sonra M. Vəkilov məcbur olaraq əvvəlcə Tiflisə, həmin il dekabrın sonundan isə Ġstanbula gedərək ömrünün axırınadək orada yaĢamıĢdı... ...XI ordunun Xüsusi ġöbəsinin əməkdaĢları Bakıda hakimiy- yət bolĢeviklərin əlinə keçdikdən dərhal sonra M.Ə. Rəsulzadənin “sağ əli” hesab etdikləri Mustafa bəyi əlimyandı ilə axtarırdılar. On- lar M.Vəkilovun gizlənə biləcəyi bütün evləri və mənzilləri diqqətlə axtarsalar da, izinə düĢə bilməmiĢdilər. Mustafa bəy uzaq qohumu olan Xədicə Qayıbovanın (24 may 1893, Tiflis-19 oktyabr 1938, Bakı) evində gizlənərək, nəhayət, fürsət tapıb yük qatarı ilə Tiflisə gedib çıxa bilmiĢdi. Bundan sonra siyasi mühacir həyatı yaĢayan M.Vəkilov Tiflisdə fəaliyyətini dayandırmamıĢdı. O, Azərbaycan- dan buraya təĢrif buyurmuĢ digər mühacirlərə faktiki rəhbərlik edə- rək, qısa müddətdə Bakı ilə konsprativ əlaqə yarada bilmiĢdi...
Xalq Maarif Komissarlığı nəzdində ġərq Musiqisi ġöbəsinin mü- diri. ġərq Konservatoriyasının (indiki Azərbaycan Dövlət Kon- servatoriyasının) yaradıcısı. Milli ruhlu azərbaycanlı pianoçu qadın. O, 10 gündən çox Mustafa bəyi evində gizlətmiĢdi. Hətta Azərbaycan Ġnqilab Komitəsinin sədri M.D. Hüseynovdan Mus- tafa bəyin SSRĠ-də leqal (açıq) Ģəkildə yaĢaması barədə razılıq da əldə etmiĢdi. Lakin M.Vəkilov Azərbaycan Ordusunun sabiq zabiti Sultan Hüseynzadənin (1897-1962) köməyi ilə Bakıdan
258
qaça bilmiĢdi... Xədicə xanım Osman qızı Qayıbova isə sonralar repressiya olunaraq həbs edilmiĢ və Azərbaycan SSR XDĠK “Üçlüyünün” 1938-ci il 19 oktyabr tarixli qərarına əsasən müstəsna cəza tədbiri-ölüm hökmü ilə güllələnmiĢdi. Qeyd: Sultan İbrahim İsmayıl bəy oğlu Hüseynzadə. 1897-ci il yanvarın 13-də Salyan şəhərində anadan olmuşdu. Atası İsmayıl bəy (1868-1943) görkəmli mütəfəkkir Əli bəy Hüseynzadənin yega- nə qardaşı idi.General-mayor Məhəmməd Sadıx bəy Ağabəyzadə də Əli bəy və İsmayıl bəy Hüseynzadələr ilə əmiuşağı idi. Görkəmli Azərbaycan şairi M.Ə .Sabirin (1862-1911) də Əli bəy Hüseynzadə ilə qohumluq əlaqəsi vardı. Belə ki, Sabir Əli bəyin xalası Fatmanın qızı Naib xanımın qaynatası idi. Əli bəy Hüseynzadə özü 24 fevral 1864-cü ildə Kür sahilində Salyan şəhərində anadan olmuşdu. Atası Tiflis Müsəlman Məktəbinin riyaziyyat müəllimi Molla Hüseyn Hü- seynzadə, anası Qafqazın seyxülislamı Axund Əhməd Hüseynza- dənin qızı Xədicə xanım idi. Əli bəy 1911-ci ildə İstanbulda əslən milliyyətcə çərkəz olan süvari zabiti Şəmsəddin Sami bəyin (Hü- seynzadənin) qızı Əthiyə xanımla evlənmişdi. Onların 3 övladı dün- yaya gəlmişdi: qızı Saida bəyim (6 aprel 1914), oğlu Səlim Turan (9 iyun 1915-oktyabr 1994) və kiçik qızı Feyzavər xanım (31 dekabr 1920) idi. Saida Fransada ali təhsil almış, riyaziyyat müəllimi işləmişdi. Oğlu Turan Səlim rəssam idi.Turan Səlim 1994-cü ilin oktyabrında Parisdə, 79 yaşında vəfat etmiş və oradakı müsəlman qəbristanlığında dəfn olunmuşdu. Əli bəy Hüseynzadənin övladları- nın uşaqları olmayıb. Hərbi təhsil almıĢ Sultan Hüseynzadə əvvəllər poruçik (baĢ leytenant) rütbəsində çar ordusunda xidmət etmiĢ, zaman-zaman rütbəsi artmıĢdı. Hərbi ordenidə vardı. O, Azərbaycan Xalq Cümhu- riyyəti dövründə Mill Ordumuzun zabiti kimi müstəqilliyimizin müdafiəçilərindən, 1918-ci ildə Kürüstü kəndlərimizi talan edən erməni daĢnak silahlı qüvvələrinə qarĢı döyüĢlərdə türk ordusu əs- gərləri ilə birlikdə vuruĢlarda hərbi əməliyyatlara baĢçılıq edən cəsur komandirlərdən biri kim özünü göstərmiĢdi. Sovet hakimiyyə- ti qurulduqdan sonra bir peĢəkar hərbçi kadr kimi Azərbaycan SSR- in hərbi hissələrində xidmətini davam etdirirdi. Lakin o, Azərbay- can FK-nın nəzarətə götürdüyü 141 nəfər “Ģübhəli Ģəxsdən” biri idi. Yüklə 3,76 Mb. Dostları ilə paylaş:
|