Kimyodan o’quv qo’llanma jizzax -2022

Kimyoviy reaksiya turlari.
Kimyoviy reaksiyalarni turli belgilari bo’yicha sinflarga ajratamiz.
Reaksiyaga kirishayotgan dastlabki moddalar va reaksiya mahsulotlari soni va tarkibi bo’yicha o'zgarishiga qarab 4 xil bo’ladi.
- Birikish reaksiyalari.
- Parchalanish reaksiyalari.
- O'rin olish reaksiyalari.
- Almashinish reaksiyalari.
1. Birikish reaksiyalari ikki yoki undan ortiq oddiy yoki murakkab moddalar o’zaro ta’sirlashib bitta yangi modda olinishi bilan boradigan reaksiyalardir:
A + B + ... = C
2H₂ + O₂ = 2Н₂O СаО + СO₂ = СаСО₃
S + O₂ = SO₂ BaO + H₂O = Ba(OH)₂
4NO₂ + O₂ + 2H₂O = 4HNO₃
2. Parchalanish reaksiyalari bitta murakkab moddadan bir necha yangi moddalar hosil bo'lishi bilan boradigan reaksiyalardir:
С=A + B + ...
2H₂O = 2H₂ + O₂ CaCO₃ = CaO + CO₂
2AgNO₃ = 2Ag + NO₂ + O₂
3. O'rin olish reaksiyalari biri oddiy ikkinchisi murakkab moddalarning o’zaro ta’sirlashishi natijasida murakkab moddadagi elementlardan birining o’rnini oddiy modda egallashidan yangi oddiy va murakkab moddalar hosil bo'lishi bilan boradigan reaksiyalardir:
AB + С = AC + В

2KJ + Cl₂ = 2KCl + J₂
4. Almashinish reaksiyalari ikkita murakkab modda o’zaro tarkibiy qismlarini almashtirib natijada ikkita yangi moddalar hosil bo'lishi bilan boradigan reaksiyalardir:
AB + CD = AD + ВС

Anorganik moddalarning sinflanishi.
Kimyoviy elementlаr 400 mingdаn ortiq аnorgаnik birikmа hosil qilаdi. Bu birikmаlаr quyidаgi to’rt sinfgа bo’linаdi:
1. Oksidlаr. 2. Аsoslаr. 3. Kislotаlаr. 4. Tuzlаr.
Binar birikmalar deb − ikki xil element atomidan tashkil topgan birikmalarga aytiladi. Ularga: Oksidlar: SO₂, SO₃, N₂O₅, Cl₂O₇, P₂O₅ ; ayrim kislotalar: HBr, HI, HF, HCl; ayrim tuzlar: NaCl, KI, KF. Lekin asoslar binar birikma bo’la olmaydi, chunki ularning tarkibida kamida uch xil element atomi mavjud: NaOH, KOH, LiOH.