Kitab Azərbaycanın kənd təsərrüfatının inkişafında və təşəkkül tapmasında misilsiz
Yüklə 7,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Torpağın səpin qabağı becərilməsi
2
zaman bir qayda olaraq qarğıdalı altından çıxmış tarlalar alaq otlarından t əmizlənmiş olur. Qarğıdalıdan sonra tarlada torpağın təmiz və kifayət qədər yumşaq olması və qarğıdalının nisbətən gec yığılmasını nəzərə alaraq, belə tarlaları d ərindən şumlamaq məsləhət görülmür. Belə tarlalarda taxıl əkini zamanı qarğıdalının gövdələri yığıldıqdan sonra torpağı 10-12 sm dərinliyində diskli üzl
əyicilərlə iki dəfə becərmək kifayət edir. Müşahidlər və aparılan təcrübələr göst
ərir ki, bu becərmələr laydırlı üzləyici və ağır diskli malalarla aparıldıqda daha yaxşı nəticə alınır. Pambıqdan sonra torpağın becərilməsi. Pambıq bitkisi taxıl üçün ən yaxşı s ələflərdən biridir. Lakin pambıq əkilmiş yerin taxıl üçün hazırlanması onun tez və gec yığılması ilə əlaqədardır. Pambıq nə qədər tez yığılarsa, torpağın keyfiyyətli bec
ərilməsinə çox vaxt qalar. Respublikanın əksər bölgələrində pambığın yığılması gec başa çatdığından (h ətta yığım bəzən noyabr ayına qədər davam edir) bu hal torpağın taxıl üçün hazırlanmasına maneçilik törədir. Son ill
ərin müşahidələri göstərir ki, pambıq bitkisindən sonra sahə alaqsız və pambığın cərgəaralarının müntəzəm becərilməsi ilə əlaqədar torpaq yumşaq olduğuna görə belə sahələri taxıl üçün kotanla dərindən şumlamadan 10-15 sm d ərinliyində diskli alətlərlə üzləmə aparmaq kifayət edir. Lakin, bunun üçün sahə qabaqcadan bitki qalıqlarından (quzapayı) təmizlənməlidir. Səthi becərmə yastıkəsici və diskli yumşaldıcı alətlərlə aparıldıqda daha yaxşı nəticə alınır. Qeyd etm ək lazımdır ki, havalar quraq keçərsə, pambıq əkilmiş sahəni şumlamaq da olar, lakin bel ə olduqda şum həddindən artıq kəltənli olur. Bu halda sahəni səpinə yararlı vəziyyətə salmaq üçün əlavə olaraq bir neçə dəfə diskli və başqa alətlərlə bec
ərmək lazımdır. Şəkər çuğunduru da pambıq kimi cərgəarası becərilən bitki olduğundan ondan sonra torpağın əsas becərilməsi pambıqdan sonra olduğu kimi aparılır.
olaraq taxıl altından çıxan tarlalarda şum gecikdirilərsə, şum qatı həddindən artıq quru olur. Mineral gübr ələrin elmi əsaslarla verilməsi taxılın qida maddələrinə olan t ələbini ödəyir və buna görə də müasir dövrdə taxıllar eyni tarlada 2-3 il fasiləsiz olaraq əkilir. Belə hallarda taxıldan sonra taxıl əkiləcək sahənin hazırlanmasına kövşənliyin üzlənməsindən başlanmalıdır. Bu əməliyyat adətən torpaqda olan n əmliyin saxlanması və alaq cücərtilərinin məhv edilməsi məqsədilə aparılır. Lakin, t ədqiqatlar nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, Azərbaycan şəraitində suvarılan bölgələrdə taxılın vegetasiyasının sonunda torpaq o dərəcədə quru olur ki, burada aparılan üzləmə nəmlik toplamaq və onu saxlamaqda bir tədbir kimi özünü doğrultmur, əksinə, quru torpaqda aparılan üzləmə onu daha da qurudur və strukturunu pozur ki, n əticədə əsas şumun aparılması da gecikir. Gec aparılmış şumda sahə kəltənli olur və onu səpinqabağı ən azı 4-5 dəfə ağır mala və başqa al ətlərlə yenidən becərmək lazım gəlir. Ona görə də taxıldan sonra sahənin taxıl 3
üçün hazırlanması zəmi biçilən kimi torpağı dərhal laydırlı kotanla 25-30 sm d ərinlikdə şumlamaq məsləhətdir.
Bütün bölg ələrdə səpinqabağı becərmə aşağıdakı məqsədləri yerinə yetirm
əlidir: a)
tarlanı alaq otlarından təmizləmək; b)
toxumu lazımi dərinliyə basdırmaq üçün şumun səthinin hamarlığını və yumşaqlığını təmin etmək; c)
əpinqabağı verilən gübrənin lazımi dərinliyə basdırılmasını təmin etmək.
Bunl ara nail olmaq üçün taxıl səpininə 2-3 gün qalmış şum edilmiş sahə yumşaldıcı kultivator, ziq-zaq mala və s. alətlərlə dayaz yumşaldılır və hamarlanır.
Taxıl əkinlərindən yüksək və sabit məhsul alınmasında optimal səpin müdd əti əsas aqrotexniki tədbirlərdən biridir. Taxıl səpininin vaxtından tez və yaxud gec aparılması məhsuldarlığa mənfı təsir göstərir. Optimal müdd ətdə səpilmiş taxıllar qış düşənə kimi güclü kök sistemi formalaşdırır, yaxşı kollanır və qışın əlverişsiz şəraitinə davamlı olurlar. Payızlıq taxılların xəstəliklərə, ziyanvericilərə davamlılığı və dəninin vaxtında yetişməsi optimal s əpin müddətlərindən asılıdır. Belə səpin tarlada bitkilərin sıxlığına, dərin biokimy
əvi və texnoloji xüsusiyyətlərinə, məhsuldarlığına müsbət təsir göstərir. Ona gör
ə də iri taxılçılıq təsərrüfatlarının yaradılması nəzərdə tutulmuş bütün bölg
ələrdə payızlıq buğdanın səpini optimal müddətdə, yəni 6-8 iş günü ərzində yerin
ə yetirilməli və oktyabrın 3-cü ongünlüyünün axırına kimi başa çatdırılmalıdır.
Hazırda payızlıq dənli bitkilərin toxumu əasən 2 üsulla səpilir: adi cərgəvi və tir əli. Tirəli səpin aqrotexniki və iqtisadi baxımdan səmərəlidir. Bu səpin üsulunda toxumun s əpin norması 30-40% azalır, suvarma suyuna qənaət olunmaqla yanaşı, suçunun əmək məhsuldarlığını 2 dəfə yüksəldir. Tirəli səpin üsulunda toxum səpən maşın bir gedişə həm tirə düzəldir, həm də tirələr üzərində cərgəarası məsafə 15-20 sm olmaqla 3 v ə yaxud 4 cərgədə səpin aparır. Payızlıq dənli bitkilərin toxumunun basdırılma dərinliyi torpaq-iqlim şəraitindən asılı olaraq dəyişir. Toxumun basdırılma dərinliyi nəinki cücərtilərin sıxlığına və vəziyyətinə (xüsusilə torpağın yuxarı qatı quru olarkən), həmçinin onların qışlamasına və məhsuldarlığına da təsir göstərir. Ona görə də toxumun torpağın nəm qatına düşməsi vacibdir. Onun normal cücərməsi səpin qatının hazırlanmasından, fıziki-mexaniki vəziyyətindən, hidrotermik və hava rejimindən asılıdır. Payızlıq dənli bitkilərin toxumlarını mexaniki tərkibcə yüngül torpaqlarda Yüklə 7,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|