Kitab-konfrans doc
Yüklə 1,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
AMEA FOLKLOR İNSTİTUTU AMEA A.A.BAKIXANOV adına TARİX İNSTİTUTU FOLKLOR VƏ TARİXİMİZ Respublika Elmi Konfransı 77 77 Çünki özündə xalqın müxtəlif təbəqələrini birləşdirirdi. Bu hərəkat Orta Asiya, Xəzər sahillərindən Qafqaz dağlarına qədər, Xorasandan tutmuş Mərv və Herata, Sibirdən Balkan yarımadasına, habelə Azərbaycanın cənub-qərb bölgələrinə qədərki əraziləri bürümüşdü. XVI əsrdəki üsyanlar – 1570–1590-cı illər arasındakı Təbriz üsyanları, 1577–1578-ci illərdə Şamaxı (Şirvan), 1580–1581-ci illərdə Talış və Xəzəryanı bölgələrdə kəndli üsyanları baş vermişdi [12, s.48]. «Koroğlu» eposunu Cəlali hərəkatına yaxınlaşdıran aşağıdakı bağlılıqları ola bilər: 1) siyasi bağlılıq, yəni dastandakı azadlıq mübarizəsinin XVI–XVII əsrlərdəki feodal dövlətləri arasındakı mübarizəyə uyğun gəlməsi; 2) sosial bağlılıq, yəni dastanın süjetinin əsasını təşkil edən ədalət prinsipi, ideallar uğrunda mübarizə dövrün ictimai hadisələrinin məzmunu olaraq zülmə qarşı çevrilir. Ə.Cəfəroğlu Koroğlunun mübarizəsinin sosial xarakterini ictimai zülmün milli formaları ilə əlaqələndirir. O yazır ki, «zaman və təfəkkür fərqləri bir tərəfə buraxılacaq olursa… Koroğlunun mücadilə fəlsəfəsində xan – İran, şah – Rusiya, vəzir də - Osmanlı imperatorluğu olsa gərəkdir. Üzərinə bu qədər savaş yükü almaqla o, Azərbaycan tarixinin bu şevalyelik dövrünü bütün çılpaqlığı ilə aydınlatmaqdadır» [16, s.17]. «Koroğlu» dastanının Cəlali hərəkatından üstün cəhətləri də vardır. Cəlali hərəkatı məğlub olsa da, dastan bu hərəkatı öz bətnində yaşadır. Cəlalilər hərəkatına xain çıxanlar dastanda Koroğlu hərəkatına sadiqdirlər. Çünki Koroğlu hərəkatında xalq kütlələrinin mənafeyi müdafiə olunur. Cəlalilər hərəkatında isə şəxsi mənafelər ictimai mənafeyi üstələyir. Bu isə axırda ayrı-seçkiliyə, mənəm-mənəmliyə, Cəlali dəstələri arasında nifaqa, hətta qarşıdurmaya səbəb olmuşdu. Cəlalilər hərəkatı xalq mübarizəsindən ayrılmışdı. Ona görə də orada satqınlıq, xəyanət var idi. «Koroğlu» dastanında tərənnüm olunan Koroğlu hərəkatı isə milli mənafeyi əks etdirir. Burada daha çox türkçülük və azərbaycançılıq meylləri hiss olunmaqdadır. «Koroğlu» dastanında türkçülük onun ümumtürk kontekstindən xəbər verir, azərbaycançılıq isə Koroğlunun milli-məhəlli kontekstdə Azərbaycan torpağında yaranmasından, bu torpaqlarda baş verən üsyanları, kəndli müharibələrini əks etdirməsindən irəli gəlmişdir. Azərbaycan xalqının tarixi mübarizələrlə doludur. Bu mübarizələrdə xalqın azadlıq arzusu, milli zülmə qarşı durmaq meyli öz əksini tapır. Çox zaman bu mübarizə ictimai hərəkat səviyyəsinə ucalır. Bu ictimai hərəkat yüzminlərlə insanı öz ətrafında birləşdirir. Xalq bu hərəkata başçılıq edən insana inanır, hər yerdə onun adına hörmət edir və müəyyən zaman keçdikdən sonra onu tarixi qəhrəmana çevirir. Cəlalilər hərəkatı da belə ictimai hərəkatlardan biri idi. Cəlalilər hərəkatı Azərbaycan tarixşünaslığında ciddi şəkildə öyrənilmiş və əsaslı nəticələr əldə edilmişdir. Bu hərəkatın xalq dastanı mövqeyindən öyrənilməsi də vacib məsələdir. Həm də ona görə vacib məsələdir ki, koroğluşünaslıqda bu hərəkatla bağlı bəzi mürtəce baxışların aradan qaldırılmasında mühüm rol oynaya bilər. «Koroğlu» dastanı Cəlalilər hərəkatını öyrənmək baxımından əvəzedilməz mənbədir. Amma bu o demək deyildir ki, dastanın yaranmasında bu hərəkat bilavasitə PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com AMEA FOLKLOR İNSTİTUTU AMEA A.A.BAKIXANOV adına TARİX İNSTİTUTU FOLKLOR VƏ TARİXİMİZ Respublika Elmi Konfransı 78 78 iştirak etmişdir. Çünki koroğluluq bütün türk xalqlarına məxsus qəhrəmanlıq mövzumu olmuşdur. Dastanın cilalanmasında bu hərəkatın nəticələrindən, nəticənin dastana təsirindən danışmaq real ola bilər. «Koroğlu» dastanının bütün türk xalqları arasında yayılmasına səbəb onun tarixiliyidir, tarixi semantikasıdır. Sovet dövründə «Koroğlu» dastanının sosial tərəfi geniş təhlil edilmişdir, yəni Koroğlunun mübarizəsi bəylərə, xanlara, paşalara, şahlara qarşı olmuşdur. Bu mübarizə sovet tədqiqatçılarının nəzərində daha çox sinfi xarakter daşımışdır. Sovet dövrünün yanaşması «Koroğlu» dastanının millilikdən uzaq araşdırılmasına xidmət edirdi. Bu daha çox XVI–XVII əsrlərin sosial- sinfi hadisələrinin dastanda əks olunmasından irəli gəlmişdir. Qaynaqlar 1. Петрушевский И.П. Очерки из истории феодалных отношений в Азербайджане и Армении в ХVI – начале XIX вв. Ленинград, изд. Ленинград- ского Государственного Университета, 1949, 384 с. 2. Azərbaycan tarixi, 3 cilddə, I cild. Bakı, Elm, 1958, 448 s. 3. Петрушевский И.П. Восстание ремесленников и городской бедноты в Табризе 1571-1573 гг. - Сб. статей по истории Азербайджана, вып.1. Баку, 1949, с. 210-354. 4. Рахмани А.А. Азербайджан в контсе ХVI и в ХVII веке. Баку, Элм, 1981, 238 с. 5. Петрушевский И.П. Азербайджан в ХВЫ–ХВЫЫ веках. – Сб. статей по истории Азербайджана, вып. 1. Баку, Азернешр, 1946, с. 145-310. 6. Əfəndiyev P. Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı. Bakı, Maarif, 1992, 477 s. 7. Azərbaycan tarixi, 7 cilddə, III c. Bakı, Elm, 1999, 534 s. 8. Короглы Х.Г., Набиев А.М. Азербайджанский героический епос. Баку, Йазычы, 1996, 305 с. 9. Тверитинова А. Восстанийе Кара Йазыджы – Дели Хасана. М.-Л., Изд. АН СССР, 1946. 10. Лор-Меликова-Сайяр. От легенды к опере: еволютсцйа темы Короглы в Советском Азербайджане. Баку, Йазычы, 1985, 134 с. 11. Fərhadov F. «Koroğlu» dastanının Zaqafqaziya versiyası. Dokt. diss. avtoref. Bakı, 1968, 74 s. 12. Həqqi B. «Koroğlu» – tarixi-mifoloji gerçəklik. Bakı, Nurlan, 2003, 316 s. 13. Bayat F. Köroğlu. Şamandan aşığa, alpdan erene. Ankara. Sayfa Düzeni/Akçağ Dizgi Ünitesi, 2003, 176 s. 14. Гордлевский В.А. Внутреннее состойание Туртсии во второй половине ХВЫ в. Тр. Инст-та востоковеденийа АН СССР, вып. 2, 1940. 15. Təhmasib M.H. Azərbaycan xalq dastanları (orta əsrlər). Bakı, Elm, 1972, 398 s. 16. Caferoğlu A. Azərbaycan Dili ve Edebiyyatının Dönüm Noktaları. Ankara, Azərbaycan Kültür Dərnəyi, 1951. PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com Yüklə 1,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|