Kitab-konfrans doc
Yüklə 1,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
AMEA FOLKLOR İNSTİTUTU AMEA A.A.BAKIXANOV adına TARİX İNSTİTUTU FOLKLOR VƏ TARİXİMİZ Respublika Elmi Konfransı 96 96 əlamət qalmayıb. Qalan bir Xram çayının adıdır ki, gürcülər onu Xrami şəklinə salıblar. Biz əldə olan mənbələri diqqətlə araşdırmalı, Xram çayının tarixi Kərəm adının bərpasına nail olmalıyıq. İ.İ.Şopen yazır ki, orta əsrlərdə Gürcüstanda Karam adlı tayfa yaşayırdı (Шопен 1866. 217). Hansı tayfanınsa Gürcüstanda yaşaması hələ onun gürcü olması deyil. Biz bu istiqamətdə də tədqiqatları davam etdirməli, İberiyanın bir çox qədim etnoslarının, o cümlədən Kərəm nəslinin Kam (Kənan) mənşəyini sübuta yetir- məliyik. Məlumdur ki, Gürcüstanın bir çox tayfaları İudeya mənşəlidir. Belə hesab edirik ki, Kərəm tayfası da onlarla birlikdə Suriyadan Albaniya ilə İberiya arasına köçmüş, burada xristianlığı qəbul etmişdir. Belə bir sual qarşıya çıxır: – Məryəm xristian, Mahmud müsəlman idi. Nəyə görə onlara xristianlıqdan və islamiyyətdən öncəki tanrıların adlarını verdilər? Düşünürük ki, bu adət Əsli və Kərəm kultlarının son çağlara qədər xalq yaddaşında qalması ilə bağlıdır. Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, Kərəm şəhəri Ziyadoğlu Mahmudun vətəni Gəncənin yaxınlığında yerləşirdi. Yerusəlim kahinləri Kənan övladlarının təzyiqi ilə Əsli və Kərəm kultlarını qəbul etməyə məcbur oldular. Azad sevgi kultu rəsmi olaraq İudeya və İzrail mənbələrinə daxil edildi. Çuvaş mifləri, “Əsli və Kərəm” dastanı göstərir ki, heç xristianlıq və islamiyyət də onu tamamilə xalq yaddaşından silə bilməmişdir. Əsli kultu tarixi mənbələrdə Asli, Astli, Astliçi, Astqik, Aşera, Yeştir, Aster, İştar, Aştoret, Astar, Astarta və Astara variantlarında yazıya alınmışdır (Грець 2. 1907. 41; Тураев 1903. 21, 64; Хоренский 1808. 28; Вагнер 1901. 29, 86; Тра- чевский 1889. 58; Шопен 1866. 41; Рагозина 1902. 488 və s. Бузекул 1904. 141). B.Turayev yazır ki, Astarta samilərin ilahəsidir (Тураев 1903. 66). P.Keppenin fikrincə, Astarot xald (Hələb) ilahəsidir (Keппeн 1837. 123.358). Q.Masperoya görə, Astoret Kənan və Finikiya tayfalarının Afroditasıdır (Масперо 1916. 64). Akkadlar isə öz sevgi ilahələrini İstar adlandırırdılar (Рагозина 1902. 482). Əslidən qabaq Şumer panteonunda Ana (in-Anna), Elam və Misirdə Ama (sonrakı Amon Ra) ilahələri vardı. İştar Astarda bəzi cəhətlərinə görə onlara bənzəsə də, bir çox özəllik ilə həmin ilahələrdən fərqlənirdi (Тураев 1903. 66). Belə hesab edirik ki, Əsli teoniminin ən qədim variantını Xatti panteonunda axtarmaq lazımdır. E. ö. III minillikdə xettlərdən qabaq Anadoluda və Şimali Suriyada özünəməxsus mədəniyyət yaratmış xattilər günəş və səhər ilahəsinə Eştan deyirdilər (Иванов 1990. 136). Nəzərə almaq lazımdır ki, xattilər iltisaqi dilli qeyri-sami və qeyri-ari etnos idi (Иванов 1980. 134, 154). Xettlər onların varisi deyillər. B.Qroznı yazır: – 1919-cu ildə Kızıl İrmak çayı sahilindəki Boğaz köydən yeni gil lövhələr tapırlar. Onların dili xettlərin dilinə bənzəmirdi (Грозный 1938. 26-27). B.Qroznı onu da bildirir ki, özlərini əvvəl Nesili adlandıran xettlər xattilərin dilindən çoxlu sözlər götürüblər (Грозный 1938. 27). PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com AMEA FOLKLOR İNSTİTUTU AMEA A.A.BAKIXANOV adına TARİX İNSTİTUTU FOLKLOR VƏ TARİXİMİZ Respublika Elmi Konfransı 97 97 Eştan teoniminin kökündə eş-işıq sözü durur. İştar teoniminin bütün variantlarında işıq sözünün kökü aydın görünür. Tan isə dan yeri kimi bu gün də dilimizdə işlənməkdədir. Astarta kultunun kahinləri qadın paltarı geyinər, gözlərinə sürmə çəkər, balta və qılıncla silahlanardılar. Onlar ayin zamanı bədənlərini doğrayıb, qanlarını ilahəyə qurban verərdilər (Грець 2. 1907. 41). Musa peyğəmbərin “Tora”sında Astarta kultu qadağan olunur. Buna baxmayaraq Kənan nəslindən Efreimin övladları onu Azad sevgi kultu kimi Yerusəlim və Samaria kahinlərinin məbədlərinə daxil edə bilərdilər (Грець 2. 1907. 107). Belə hesab edirik ki, Əsli kultu Azad sevgi kultuna çevriləndən – e. ö. VIII əsrdən sonra Kənan etnosları Cənubi Qafqaza və Volqa boyuna gəlmişlər. Çuvaşların xristianlığa qədərki sevgi – Seren ayinində Əsli və Kərəm kultlarının izləri qalmışdır. XIX əsrdə yaşamış çuvaş şairi Maksim Arzamasov yazır ki, çuvaşlar Seren ayini zamanı ətrafı Kərəm (Keremet) adlanan bulaq başında ilahə Aslı İraya ağ qaz qurban kəsərdilər (Родионов 1983. 21-22). Əsli kultu Kənan nəsli hələ Misirdə ikən onların inancında Aser adı ilə mövcud idi. Yusif öləndə cəsədini Nil çayı ilə axıtmışdılar. Aşerin qızı Zirək (yunan transkripsiyası ilə Serax) onun ilişib qaldığı yeri qohumlarına göstərmişdi (Иосиф Флавий 52390. 124). A.Traçevski yazır ki, ilahə Melita bəzən Asera adlanırdı (Трачевский 1889. 58). Bu da “Əsliyə sitayiş edən ərlər” deməkdir. Bundan əlavə Kənan tanrısı Satakın oğlu Aşkli adı daşıyırdı (Тураев 1903. 88). Aser tayfası Misirdə ikən Yusif Kənana tabe deyildi, Nil vadisində ayrıca yaşayırdı (Грець 1. 51). Onlar Moiseylə Misirdən qovulanda da hələ İsrail oğullarına birləşməmişdilər. Henri əc Qrets yazır ki, onlar sonradan İsrail oğullarına qoşuldular (Грець 1. 99). Kedar (yəhudi mənbələrində Qideon) Matay bə Sabaklar ilə döyüşə gedəndə Aşer tayfasını öz tərəfinə çəkmişdi (Грець 1. 121). E. ö. X əsrdə onlar İudeya çarı Solomona (Süleyman peyğəmbərə) tabe oldular (Грец 1. 263). Qədim Aser və Xiram kultlarının izləri yalnız “Əsli və Kərəm” dastanında qalmamışdır. Fikrimizcə, Türkmənistanın paytaxtı Aşqabad şəhərinin adı Əsli teoniminin Aşqli variantından törəmişdir. Eyni zamanda Azərbaycanın Astara şəhərinin adı Əsli kultu ilə bağlıdır. Çünki qərbi semitlər ilahə İştarı Astara adlandırırdılar. Qaynaqlar 1. Бузекул 1904 – Бузекул В. Введение в истории Греции. Харьков. 1904, 533 с. 2. Вагнер 1901 – Вагнер Вильгельм, Очерки по картины древней Греции. М., 1901, 1012 с. 3. Грець 1 – Грець Генрих. История евреев. т 1, nəşr ili yoxdur, 376 c. 4. Грець 2. 1907 – Грець Генрих. История евреев. т. 2, Одесса 1907, 384 с. 5. Грозный 1938 – Грозный Б. Хеттские народы и языки. BDU, (№. 2 (3), М., 1938, с. 18-33. PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com Yüklə 1,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|