Kitab-konfrans doc
Yüklə 1,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
AMEA FOLKLOR İNSTİTUTU AMEA A.A.BAKIXANOV adına TARİX İNSTİTUTU FOLKLOR VƏ TARİXİMİZ Respublika Elmi Konfransı 88 88 - Başı buluddan, ayağı dəryadan nəm çəkən bu binə nədi? - Bu yerlərdə məşhur “Qız qalası”dı, deyirlər qız, bəkarətli, alınmaz olduğundan “Qız qalası” qoyublar adını”. Əzizə Cəfərzadə hadisələrin təsvirində xalq ədəbiyyatının bayatı, nəğmə, laylay, and, oxşama, nağıl, dastan, sayaçı sözləri və s. janrlarına müraciət etmiş və onlardan bəhrələnmişdir. O, “Bakı – 1501”romanında nağıldan da bu şəkildə istifadə etmişdi. “Bütün dunyası bircə öz qəbiləsindən, kəndindən ibarət olan Çiçək qarı müharibə haqqında yalnız nağıllarda eşitmişdi. Cavanlıqda bir neçə dəfə təbəh davası görmüşdü. O zaman kənddə iki cavan bir gözəl qızı sevib-istəmiş, qız bunlardan birinə meyl etdiyi üçün cavanlar arasında küdurət düşmüş, qohum-əqrabaları iki yerə bölünmüş və sapand davası başlanmışdı. Hər iki tərəf sapandlara qoyduqları daşları bir-birinə tullamış və xeyli yaralanan olmuşdur. Kənd ağsaqqalları araya düşüb, mərəkəni yatırtmışlar. Bir dəfədə hansı bir köçəri tayfa isə onların yerlərinə gəlib çıxmış, otlaqlarını otartmış və qəbilə əhli bütünlükdə köçəriləri qovub öz yerlərindən çıxarmışdı. Onda da kişilər çuxalarını qollarına dolayıb, çomaqlarını işə salmışdılar. Yenə xeyli yaralanan, başı-gözü əzilən olmuşdur, amma ölən olmamışdır” (1,39). Məlum olduğu kimi, folklorumuzda xalq məişətində daha geniş istifadə olunan janrlar mövsüm və mərasim nəğmələri ilə bağlıdır. Yas, toy, nəğmə bayatıları, aşiqanə xalq mahnıları bu istiqamətdə xüsusilə aparıcı mövqedə durur. Ə.Cəfərzadənin qeyd olunan tarixi romanında da obrazların psixoloji vəziyyəti, ruhi ovqatı xalq nəğmə bayatılarının lirizmində ifadə olunur. “Sultan Yaqubun nəvəsi Abdin bəyin qızı Taclı xanımı İsmayıl həmyaşları ilə at minib çapanda, həmyaşlıları ilə qılınc oynadan görmüşdü. Bir neçə il idi ki, Taclı xanım “Ev qızı, Ev gəlinləri” adı ilə çox gənc ikən saraya gətirilmiş qəbilə daşı olan qızlar deyərək, onu at üstündə sarayacan müşayiət edib oxumuşlar. Taxtın bərəkallah,gəlin Bəxtin bərəkallah! Ağ əllərə əlvan həna, Yaxdın bərəkallah,gəlin, Yaxdın bərəkallah” Burada qəbilə daşı qədimdə xalq arasında yaşayan adət-ənənələrin bir nişanəsidir. Qəbilə daşı-uğur daşı mənasında işlədilir. Yəni ki, qədim zamanlarda bir qəbilənin üzvü digər tayfadan qiz sevərsə, öz yaşadığı məskənə daş aparardılar. O daşın düşərli olması, toy mərasimləri ilə başa çatırdı. Hal-hazırda da, Azərbaycanın bəzi yerlərində bu adətlər yaşamaqdadır. (Məsələn, Şəki-Zaqatala). Bununla yanaşı, xına ənənələri də ölkəmizin bütün bölgələrində geniş şəkildə qeyd edilir. Bəzi məqamlarda yazıçı xalq bayatılarından da istifadə edir. Bu bayatılar surətlərin xarakterini açmağa yönəldilmişdi. Məsələn: “Taclı xanım İsmayılı yola salırdı.(1,117). PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com AMEA FOLKLOR İNSTİTUTU AMEA A.A.BAKIXANOV adına TARİX İNSTİTUTU FOLKLOR VƏ TARİXİMİZ Respublika Elmi Konfransı 89 89 Get, - deyirdi, - zəfərlə qayıt- deyirdi, mövlam sənə yar olsun - deyirdi, qırxlar piri, ermiş ərənlər duaçın olsun, - deyirdi. Qızıl camı doldurur, kirpiklərindən süzülən yaşları çeşmənin duru suyuna qatıb ardınca atırdı. Su içdim qurtum-qurtum, Əl ver, əlindən tutum, İki dünya bir olsa, Sənsən mənim umudum.(1,118) deyirdi. Kirpikləri islananacan baxırdı. Ay doğar, aşmaq istər, Gül dodaq yaşmaq istər Mənim bu dəli könlüm Yara qovuşmaq istər.” Eləmi düşən ağlar, Qürbətə düşən ağlar, Düşmən gözünə düşsün, Saçına düşən ağlar. Eləmi xan ədalı, Kölgədə xana dalı, Bir oğul itirmişəm, Xan elli, xan ədalı.”(1,181) Romanda ayrılıq, həsrət, qürbət motivlərinə bağlı lirik nümunə; bayatı ilə yanaşı ayrıca mahnı mətnlərinə də yer verilmişdir. Folklorumuzda daha çox “əzab çəkən aşiq”, “yaralı sevgili” obrazlarının simvollaşdırıldığı “Bülbül”ə müraciətlə başlanan nəğmələr burada da ayrıca yer tutmaqla əməkçi, sadə xalq nümayəndəsi və el toylarının xanəndəsinin dili ilə verilir. Səhərdən ağlayan bülbül, Sən ağlama, mən ağlaram. Ciyərim dağlayan bülbül, Sən ağlama, mən ağlaram. Bülbülüm geydin yaşılı, Süsən sünbülə dolaşı. Ağlamaq mənə yaraşı, Sən ağlama, mən ağlaram. Bülbülüm geydiyi sar Mən ağlaram zarı-zarı, Itirmişəm nazlı yarı, Sən ağlama, mən ağlaram”(1,119). PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com AMEA FOLKLOR İNSTİTUTU AMEA A.A.BAKIXANOV adına TARİX İNSTİTUTU FOLKLOR VƏ TARİXİMİZ Respublika Elmi Konfransı 90 90 Başqa bir nümunə: “Müharibə zamanı zəmidə hələdə qoşunun yaxınlaşmağından xəbərsiz olan cavan bir biçinçi ucadan oxuyurdu. Çəmlərində bitər arpa, Atlar gələr qırpa-qırpa. Gözəl yar qoynunda körpə- Gələ, bülbülüm, gələ Gülə, bülbülüm gülə! Bağlarında bitər üzüm, Qaş-gözündə qaldı gözüm, Mənim yarım körpə quzum- Gələ, bülbülüm, gələ Gülə, bülbülüm, gülə!”(1,74) Başqa bir nümunə: Eləmi sinə-sinə, Yar gəlir sinə-sinə, Dünyaya sığmaz başım Sığıbdı sinəsinə”. !(1,69) Digər bayatıda isə Qazı bəy Bibixanımın oxumaq səsini eşidir. Araxçının yan qoyub, Yan qoyub, bu yan qoyub, Qapıdan keçən oğlan, Ürəyimə qan qoyub”(1,13). Azərbaycan folklorunda əncir ağacı ilə bağlı nümunələr çox geniş yayılmışdır. Əzizə Cəfərzadə “Bakı – 1501” romanında əncir ağacına aid inanclardan və xalq deyimlərindən istifadə etmişdir. “Bibixanım anasının ilki olduğu üçün, ona deyərdilər qaç, bir əncir ağacını yellət. Onda qız əncir ağacının dibinə qaçar, kövrək budaqları tərpədər və gülərək deyərdi. Mən anamın ilkiyəm, Ağzı qara tülküyəm, Xəzri get, gilavar gəl. Babası Bibixanımı yuxudan oyadıb, əncir yeməyə çağırırdı. Əncir sabahı, Doldur tabağı, Aç qaşqabağı, Ay sarı sabahı. - deyə oxuyar, qızı da şəfalı meyvələrdən yeməyə çağırardı, Xalq məişətində yer alan ilkin sınama, ovsunlar da “Bakı – 1501” romanında tarixi adət-ənənə, inancların işığında ümumiləşdirilir. Ata-babaların tarixin daha qədim çağlarında təbiətlə birliyi, ona təsir göstərmək, qalib gəlmək, eləcə də insanın PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com Yüklə 1,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|