Kitab-konfrans doc
Yüklə 1,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Gülsümxanım Hasilova, AMEA Folklor İnstitutu, elmi işçi hasilova1990@box.az
- Açar sözlər
- Ключевые слова
AMEA FOLKLOR İNSTİTUTU AMEA A.A.BAKIXANOV adına TARİX İNSTİTUTU FOLKLOR VƏ TARİXİMİZ Respublika Elmi Konfransı 85 85 yazının kəşfinin ilk dövrlərində belə yazı bir məlumatı meydana gətirən və bunu qeydə alıb düşüncəni asanlaşdıran bir alət olmaqdan çox yalnız anbar məmurlarının hesab işlərində istifadə edilən bir alətə çevrilmişdi. 7 Yazının ilk dövrlərində və ondan da əvvəl tarix sözlü şəkildə yaşamışdır. Folklor bu sözlü yaşamın ən bariz nümunəsidir. Uzaq sözlü tarix yaddaşlardan silindiyi kimi folklor da uzun zaman repertuarda qalmır. Dəyişən dünya sözlü tarixlə bərabər folklora da təsir edir. Son Söz İnsan oğlunun yaxın tarixlə bağlı yaddaşı və yaddaşında qalan hadisələrdən böyük bir qismi zamanla bu və ya digər folklor janrı şəklində qurulur və ya bu janrların yenidən təşkilində mühüm rol oynayır. XXI yüzilə qədəm qoyduğumuzda milli varlığımızın yeni nəsillərin qəbul edə biləcəyi bir nəzəri çərçivə içində yenidən hazırlanıb təqdim edilə bilməsi üçün sözlü tarix çalışmalarının humanitar elmin bütün sahələrinə daxil edilməsi lazımdır. Həm uzaq keçmişin, həm də yaxın keçmişin hadisələrini daha yaxşı anlayıb başa düşmək üçün şifahi ənənədə yaşayan tarixlə birlikdə folklor materiallarına da baxmaq lazımdır. Əslində folklor özü yaddaşlarda qalan, ümumiləşən, öz qanunları ilə fəaliyyət göstərən tarixdir. Xalq öz tarixini folklorda yaşatmaqla özünü də yaşadır və gələcəyin hazırlanmasında mühüm rol oynayır. Qaynaqlar 1. Abrahams R.D., “Story and history. A folklorist wiev”, Oral history review, IX, USA. 1981 2. Dupont F., Edebiyatın yaratılışı (Çev. Necmettin Sevil), İstanbul, 2001 3. Köprülü F., “Anadolu Selçuklu tarihinin yerli kaynakları”, Belleten,Temmuz, 1943, c.7, Sayı 27, 1943 4. Ong W., Sözlü ve yazılı kültür. Sözün teknolijileşmesi (Çev. Sema Postacıoğlu Banon), İstanbul, 1995 5. Thompson P., Geçmişin sesi (Çev. Şehnaz Layıkel), İstanbul, 1999 6. Togan Z. V., Oğuz destanı. Reşideddin oğuznamesi, tercüme ve tahlil, İstanbul, 1972 7. Togan Z. V., Umumi Türk Tarihine Giriş, İstanbul, 1981 8. Togan Z.V., Tarihte usul, İstanbul, 1985 7 Dupont F., Edebiyatın yaratılışı (Çev. Necmettin Sevil), İstanbul, 2001, s.19 PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com AMEA FOLKLOR İNSTİTUTU AMEA A.A.BAKIXANOV adına TARİX İNSTİTUTU FOLKLOR VƏ TARİXİMİZ Respublika Elmi Konfransı 86 86 Gülsümxanım Hasilova, AMEA Folklor İnstitutu, elmi işçi hasilova1990@box.az TARİXİ ROMAN VƏ FOLKLOR (Ə.Cəfərzadənin “Bakı – 1501” romanı əsasında) Özət Tanınmış alim və yazıçı Əzizə Cəfərzadə tərəfindən yazılmış «Bakı – 1501» romanı böyük Azərbaycan şairi və dövlət xadimi Şah İsmayıl Xətaiyə həsr olunmuşdur. Bu romanda yazıçı oxuculara tarixi hadisələri çatdırmaq üçün folklor qaynaqlarından, bayatı, nəğmə, əfsanə, nağıllardan istifadə etmişdir. Açar sözlər: Ə.Cəfərzadə, tarixi roman, folklor, Şah İsmayıl Xətai, müharibə, bayatı Резюме Исторический роман «Baku – 1501», написанный известной ученой и писательницей Азизой Джафарзаде посвящен великому азербайджанскому поэту и государственному деятелю Шах Исмаилу Хатаи. В этом романе А.Джафарзаде, которая внесла большую лепту в соби- рание и изучение азербайджанского фольклора, широко использовала такие жанры фольклора как сказки, колыбельные песни, баяты для воссоздания исторических событий. Ключевые слова: А.Джафарзаде, исторический роман, фольклор, Шах Исмаил Хатаи, война, баяты Summary The historical novel “Baku – 1501” written by Aziza Jafarzadeh is dedicated to great Azerbaijan poet and stateman Shah Ismail Khatai. In order to deliver the historical events to the readers the writer had used the folklore sources such as bayati, song, legend, tale. Key words: A.Jafarzadeh, historical novel, folklore, Shah Ismail Khatai, war, bayati * * * Yazılı ədəbiyyat üçün həmişə əvəzsiz və qiymətli mənbə rolunu oynayan folklor tarixi roman yaradıcılığında eyni ümumi ənənələrdən çıxış etmişdir. Folklordan gələn ayrı-ayrı mövzu, motiv, obrazlar və s. bu janrda cəmiyyətin sosial- siyasi, mənəvi-əxlaqi problemlərinin daha təsirli, bədii, poetik dillə ifadələnməsinə əsas vermişdir. Yaradıcılığının böyük bir hissəsi tarixi romana bağlanan Ə.Cəfərzadənin bədii irsi də folklor qaynaqlarından bəhrələnmə, onlara yaradıcı yanaşılması baxımından seçilir. PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com AMEA FOLKLOR İNSTİTUTU AMEA A.A.BAKIXANOV adına TARİX İNSTİTUTU FOLKLOR VƏ TARİXİMİZ Respublika Elmi Konfransı 87 87 Ədəbi-elmi fəaliyyətində tədqiqatçılıqla toplayıcılığı birləşdirən ədib bu irsdə tarixi hadisə və faktlara daha çox diqqət yetirməklə, bu məlumatları folklorla əlaqəli şəkildə əks etdirmişdir. Azərbaycan ədəbiyyatında tarixi romanları ilə tanınan Əzizə Cəfərzadənin “Aləmdə səsim var mənim” (1972), “Bakı – 1501” (1981), “Vətənə Qayıt” (1977), “Bəla” (1999), “Yad et məni” (1980), “İşığa doğru” (1998), “Cəlaliyyə” (1983), “Sa- bir” (1989), “Zərrintac-Tahirə” (1996), “Gülüstandan öncə”(1996) romanları daha çox tarixi faktlar və folklor motivləri əsasında yazılmışdır. Əzizə Cəfərzadənin roman- larında tarixi şəxsiyyətlərin obrazları folklor motivlərinə istinadən yaradılmışdır. Ədibin qeyd olunan bu silsilə romanları içərisində folklorun ayrı-ayrı janrlarından geniş istifadə olunması baxımından “Bakı – 1501” romanı xüsusi yer tutur. Burada yazıçı Şah İsmayıl Xətaini hərtərəfli təsvir etmişdir. Ə.Cəfərzadə tarixi hadisələrin əzəmətini oxucuya çatdırmaq üçün folklor qaynaqlarından da geniş istifadə etmişdir. Xalq ədəbiyyatının müxtəlif janrlarına yer verdiyi “Bakı – 1501” tarixi romanı müxtəlif əfsanə, rəvayət, xalq deyimi, nəğmə, bayatı, inanc və sınamaları ilə zəngindir. Romanda diqqəti cəlb edən cəhətlərdən biri xalqın əfsanə, nağıl, rəvayətlərin xüsusi yer verilməsidir. Xalqın tarixini, keçmişini, mübarizəsini, milli heysiyyətini, mentalitetini əks etdirən rəvayət və əfsanələrdən romanda məqsədəuyğun şəkildə istifadə olunmuşdur. “Bibiheybət piri”, “Qanlı qışlaq”, “Qız qalası” haqqında əfsanə və rəvayətlər əsərdə bilavasitə yazıçının bədii qayə və fikrinin ifadəsində başlıca yer tutur. Romanda “Bibiheybət piri” ilə bağlı rəvayətdən geniş bəhs olunur. Orada deyilir: “Qazı bəy el arasında “Qırx qızlar”adlanan qayaları çox sevirdi. Danışırdılar ona, demişdilər ki, “Qırx qızlar”ın faciəli məcərası var. Bir zaman şiələrin VIII İmamı İmam Rza Xəlifə Məmun tərəfindən zəhərlənib öldürüləndən sonra onun bacısı Hökumə Xatın düşməndən qaçır, Xəzərə pənah aparır. Xorasan hakimi İmam Rzanın bacısı Hökumə Xatının 40 kənizi var imiş. Xanım Heybət adlı birisinin gəmisinə minib qaçanda kənizlərini də özü ilə götürür. Qaçqın qızlar həmin sahilə yan alırlar. Az sonra Hökumə Xatın vəfat edir. Onu buradaca dəfn edirlər. Kənizlər doğma ana qucağından, vətənindən qoparılıb, diyar-diyar düşmüş qızlar həmin bu yerdə qaya dibində daşa dönürlər. Qayalardan sızan su, onların göz yaşlarıdır. Həzin ninnilər onların sızıltısıdır. Analarını səsləyirlər, vətənmi üçün ağlayırlar? Kim bilir?”(1,11). Bu rəvayət birbaşa Qazı bəyin xarakterinin açılması ilə bağlıdır. Bundan başqa Ə.Cəfərzadə “Bakı – 1501” romanında “Qanlı qışlaq” haqqında digər rəvayətdən də istifadə etmişdir. “Bulud kişi qızı Aytəkinə “Qanlı qışlaq” haqqında qısa danışdı. Bir vaxt bizim ulu babalarımızdan birinin qızı qəbilənin yerini düşmənə göstəribmiş. Demə, qız, düşmən qəbilənin oğluna bənd olubmuş, ona inanıbmış. Atasının hökmüylə qızı hə- min qışlaqda öz qardaşı qanına qəltan eləyib. Ona görə adı da “Qanlı qışlaq” qalıb”(1,50). Bu rəvayət isə Aytəkinin xarakterini səciyyələndirir. Əzizə Cəfərzadənin bu romanında xalq arasında geniş yayılmış “Qız qalası” haqqında əfsanə öz əksini tapmışdır. ”Düşmən müharibəyə hazırlaşan ərəfədə Xüləfa bəy bələdçidən soruşdu: PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com Yüklə 1,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|